Cách để Lập bản đồ tư duy

Từ xa xưa, con người đã biết sử dụng các phương pháp hình ảnh trong việc thể hiện, sắp xếp và tiếp thu thông tin. Trong những năm 1970, nhà nghiên cứu và nhà giáo dục Tony Buzan đã chính thức phát triển bản đồ tư duy. Các nhánh hình nhện hoặc hình cây nhiều màu sắc của bản đồ tư duy biểu thị các mối quan hệ, giải quyết các vấn đề một cách sáng tạo và giúp bạn ghi nhớ những gì đã học. Việc lập bản đồ tư duy còn có thể giúp bạn xử lý và hiểu thông tin dễ dàng hơn. Điều này thực sự hữu ích trong cuộc sống vì nó giúp bạn hiểu và sắp xếp mọi thứ một cách có hệ thống. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn lập bản đồ tư duy, vẽ bản đồ tư duy trên giấy, đồng thời xem xét các mặt lợi và hại của nhiều phần mềm lập bản đồ tư duy trên thị trường hiện nay.

Phần 1

Phần 1 của 3:

Lập bản đồ tư duy

Tải về bản PDF

1
Hãy tưởng tượng một chiếc máy bay đang bay trên bầu trời. Khi bạn nhìn một chiếc máy bay trên bầu trời, khoảnh khắc đó chiếc máy bay là tâm điểm chú ý của bạn. Nhưng bộ não sẽ không chỉ dừng lại ở đó mà lập tức nghĩ ra những hình ảnh có liên quan tới chiếc máy bay. Những liên tưởng này có thể là màu của bầu trời, các kiểu máy bay khác nhau, đường bay, phi công, hành khách, sân bay và những thứ tương tự.^{[1]XNguồn nghiên cứu} Bởi vì chúng ta suy nghĩ bằng hình ảnh mà không phải từ ngữ, những liên tưởng này thường hiện lên trong đầu chúng ta bằng các hình ảnh.
- Bộ não ngay lập tức bắt đầu vẽ một bản đồ, tạo ra các đường liên kết giữa những hình ảnh có liên quan hoặc các khái niệm – một kiểu website trong tâm trí.^{[2]XNguồn nghiên cứu}
2
Bây giờ bạn hãy hình dung một con nhện hoặc một cái cây có nhiều nhánh. Trong bản đồ tư duy, ta lấy khái niệm về máy bay và viết chữ MÁY BAY ở trung tâm (thân của con nhện hoặc thân cây) theo hàng ngang trên một tờ giấy trắng. Sau đó, các đường kẻ với nhiều màu sắc sẽ tỏa ra từ chiếc máy bay (các cành cây hoặc chân nhện). Trên các đường kẻ này, bạn sẽ viết những yếu tố mà bạn liên hệ với chiếc máy bay, ví dụ như PHI CÔNG và SÂN BAY. Những liên tưởng này sẽ dẫn đến những liên tưởng khác nữa và bạn sẽ điền vào từng đường kẻ khác.
- Bạn có thể liên hệ hình ảnh phi công với tiền lương hoặc khóa huấn luyện của họ. Và cứ thế bản đồ sẽ phát triển dần lên.^{[3]XNguồn nghiên cứu}
- Bản đồ tư duy phản chiếu cách thức xử lý của bộ não và nhắc lại thông tin – sống động và đầy hình ảnh, không chỉ đơn thuần là những đường kẻ như được nghĩ đến trước đó.
- Ví dụ, việc lập bản đồ tư duy đã được chứng minh là rất hiệu quả trong quá trình ghi chép. Thay vì viết lại tất cả những điều giáo viên nói (tư duy tuyến tính), bạn hãy viết tiêu đề của bài giảng ở giữa trang giấy. Khi bàn đến các hạng mục nhỏ, các ví dụ, ngày tháng và các thông tin khác, bạn sẽ vẽ và ghi vào các nhánh tương ứng.
- Bản đồ tư duy cũng được dùng thay thế cho các dàn ý tiêu chuẩn để viết các luận văn học thuật, tài liệu nghiên cứu hoặc để ôn tập cho các kỳ thi, v.v...
3
Sử dụng não theo cách tư duy của nó. Buzan gọi đây là tư duy lan tỏa. Khi bộ não nhắm vào thứ gì đó – một ý tưởng, âm thanh, hình ảnh, cảm xúc, v.v… - “thứ gì đó” sẽ nằm ở trung tâm suy nghĩ của chúng ta, từ đó lan tỏa ra vô số những ý tưởng, hình ảnh, cảm xúc, v.v…mà chúng ta liên tưởng đến.^{[4]XNguồn nghiên cứu}
- Bản đồ tư duy sẽ giúp bạn tạo ra những đường liên kết giữa những thông tin và khái niệm khác nhau. Và khi bộ não càng tạo ra nhiều đường liên kết và liên tưởng, khả năng ghi nhớ thông tin của chúng ta càng cao.
4
Sáng tạo, nắm bắt, tiếp thu và truyền đạt thông tin. Việc tạo ra các liên kết sẽ cho phép bạn xử lý từng thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả. Các đường liên kết cũng sẽ xuất hiên một cách tự nhiên khi bạn vẽ bản đồ. Việc sử dụng từ ngữ, hình ảnh, đường kẻ, màu sắc, biểu tượng, con số, v.v… sẽ giúp định nghĩa và kết nối các khái niệm. Nghiên cứu cho thấy rằng chữ viết và hình ảnh đều giúp cải thiện trí nhớ, tính sáng tạo và quá trình xử lý nhận thức. Màu sắc cũng là một yếu tố hữu hiệu giúp nâng cao trí nhớ.^{[5]XNguồn nghiên cứu}^{[6]XNguồn nghiên cứu} Tất cả kết hợp lại tạo ra một bản đồ tư duy được nuôi dưỡng bằng nhiều giác quan của chúng ta.
- Bản đồ tư duy là một công cụ để tạo ra sự vật và tìm ra những phương cách xử lý vấn đề. Công việc này đòi hỏi chúng ta phải động não. Vì vậy, bạn có thể vẽ bản đồ tư duy cho những việc như chuẩn bị lễ cưới, tạo công thức nấu ăn mới, lên kế hoạch chiến dịch quảng cáo, đề nghị được nâng lương và những việc tương tự. Hãy ghi lại những điều bạn biết về chủ đề đó. Bản đồ tư duy cũng giúp ích trong việc giải quyết vấn đề, ví dụ như quản lý tài chính, chẩn đoán tình trạng sức khỏe, xử lý xung đột cá nhân, v.v… tất cả những công việc đó đều có thể sử dụng bản đồ tư duy.
- Bản đồ tư duy cũng là những công cụ để nắm bắt thông tin có liên quan trực tiếp đến chủ đề, cho phép bạn “nén” một khối lượng lớn thông tin. Ví dụ, nó có thể giúp bạn biết mình thực sự cần gì khi ghi chép, viết biên bản cuộc họp, viết tự truyện, viết hồ sơ cá nhân, v.v…
- Bản đồ tư duy giúp bạn dễ dàng tiếp thu và vận dụng thông tin, vì thế nó có thể giúp bạn ghi nhớ tốt hơn những thứ như nội dung một cuốn sách, các cuộc thảo luận với những người khác, lịch trình làm việc, v.v… Bạn cũng có thể sử dụng bản đồ tư duy để phân tích các vấn đề phức tạp như thị trường chứng khoán, mạng máy tính, cơ chế hoạt động của động cơ, v.v… Cuối cùng, nó cũng hữu ích trong việc lập kế hoạch và thực hiện những việc như kỳ nghỉ, lịch trình hay một dự án quan trọng, v.v…
- Bản đồ tư duy cũng là công cụ hữu hiệu để truyền đạt.^{[7]XNguồn nghiên cứu} Bạn có thể tạo bản đồ tư duy cho việc thuyết trình, các dự án nhóm, các buổi trò chuyện thân tình, văn bản v.v…
5
Vẽ bản đồ tư duy trên giấy hoặc sử dụng chương trình máy tính. Con người đã vẽ bản đồ tư duy qua nhiều thập kỷ. Với sự xuất hiện của các phần mềm lập bản đồ tư duy, nhiều người đang tạo các bản đồ tư duy cho mình trên máy tính. Đặc biệt trong thế giới làm việc, ngày càng có nhiều người sử dụng các phần mềm này để hỗ trợ cho mọi công việc, từ việc ghi biên bản cuộc họp tới quản lý dự án. Lựa chọn này mang tính cá nhân và tùy thuộc vào môi trường.
- Tuy nhiên, người ta thường khuyến khích bạn tìm ra phong cách riêng của mình và thoải mái sáng tạo.
- Đừng quá cứng nhắc khi xây dựng bản đồ tư duy. Bạn phải sử dụng cả hai bán cầu não trái và phải một cách tích cực.
- Bản đồ tư duy dựa vào việc sử dụng hai bán cầu não để tạo ra những mạng lưới liên tưởng - bán cầu não phải chịu trách nhiệm về hình ảnh, màu sắc, kích thước, hình dung và tư duy về “bức tranh toàn cảnh”; bán cầu não trái chịu trách nhiệm về ngôn ngữ, logic, phân tích, con số và tư duy theo trình tự.^{[8]XNguồn nghiên cứu}^{[9]XNguồn nghiên cứu}^{[10]XNguồn nghiên cứu}
Quảng cáo

Phần 2

Phần 2 của 3:

Tạo bản đồ tư duy trên giấy

Tải về bản PDF

1
Trình bày hình dạng của chủ đề. Bản đồ tư duy phải cho thấy hình dạng hoặc cấu trúc của chủ đề. Nó dùng hình ảnh để thể hiện tầm quan trọng của các khái niệm khác nhau và sự liên quan giữa các khái niệm để sau đó bạn có thể liếc vào và nhớ lại các thông tin. Tuy nhiên, bạn phải để cho bản đồ tư duy phát triển khi các ý tưởng nảy ra trong đầu và khi bạn nhìn thấy những liên kết mới.
- Câu ngạn ngữ “Trăm nghe không bằng một thấy ” sẽ giúp bạn hình dung ra bản đồ tư duy phải như thế nào. Nó phải là một bức tranh lớn và chi tiết.
2
Động não suy nghĩ về chủ đề của bạn. Bạn có thể thực hiện bước này trước khi vẽ bản đồ, nhất là khi bạn không lưu giữ thông tin – chẳng hạn như những ghi chép về bài giảng hoặc cuộc họp. Bước này có thể được thực hiện một mình hoặc cùng với nhóm, bao gồm việc viết ra tất cả những điều liên quan đến chủ đề mà bạn có thể nghĩ ra. Dùng các từ và cụm từ khóa thay vì câu và đoạn văn.
- Không sắp xếp các ý ở bước này. Thay vào đó, bạn chỉ cần viết ra.^{[11]XNguồn nghiên cứu}
- Trong quá trình động não, bạn hãy tự hỏi rằng chủ đề này liên quan như thế nào đến những điều bạn đã biết và điều gì là khác biệt.
3
Thay vì động não trước, bạn có thể vẽ bản đồ ngay. Nhiều người thích đi thẳng vào bước vẽ bản đồ hơn. Bất kể dùng cách nào, đầu tiên bạn cũng cần viết chủ đề vào giữa trang giấy. Xoay ngang tờ giấy và viết tên chủ đề vào giữa bằng 1- 2 từ. Khoanh tròn tên chủ đề.^{[12]XNguồn nghiên cứu} Một số người khuyên chỉ dùng chữ in thường hoặc in hoa để bớt rối mắt và giúp đọc nhanh hơn. Thêm màu sắc vào các từ và khoanh tròn.
- Nên dùng ít nhất 3 màu cho mỗi bản đồ. Màu sắc sẽ giúp tách biệt các ý và hỗ trợ cho trí nhớ.
- Không dùng giấy có dòng kẻ. Những dòng kẻ có thể dẫn dắt bạn đi vào lối tư duy tuyến tính.
4
Vẽ và gắn nhãn các nhánh đầu tiên. Từ chủ đề được khoanh tròn, bạn hãy vẽ một đường kẻ cho mỗi ý phụ và gắn nhãn cho từng đường kẻ đó với một từ hoặc một cụm từ rất ngắn hoặc hình ảnh. Không viết tắt. Như vậy trong vì dụ trên, bạn có thể viết chữ SÂN BAY hoặc PHI CÔNG. Mọi đường kẻ hoặc các nhánh trong bản đồ tư duy phải được kết nối, và các nhánh đầu tiên phải vẽ đậm nhất.
- Mỗi từ hoặc hình ảnh trong bản đồ tư duy phải được viết trong một dòng.
- Sử dụng các hình ảnh, ảnh chụp và hình vẽ bất cứ khi nào có thể.
- Ví dụ, bạn có thể vẽ biển báo dừng bên cạnh hạng mục phụ tiêu cực (thường là sân bay) hoặc một dấu cộng màu vàng tươi bên cạnh thứ gì đó tích cực (thường là phi công).
- Sử dụng mũi tên, các biểu tượng khác, để cách trống và những ký hiệu tương tự để kết nối các hình ảnh và tạo ra một “mạng lưới hình ảnh,” mà Buzan gọi là tính chất của bản đồ tư duy.^{[13]XNguồn nghiên cứu}
5
Chuyển sang các nhánh kế tiếp. Các nhánh này nên vẽ mỏng hơn các nhánh đầu tiên. Nghĩ về những thứ liên quan đến các hạng mục phụ đầu tiên. Những vấn đề hoặc các sự việc quan trọng nào liên quan đến chúng? Trong ví dụ của chúng ta, bạn sẽ liên tưởng điều gì với sân bay? Hoãn chuyến? An ninh? Thức ăn đắt đỏ?
- Tiếp theo, bạn vẽ một đường cho mỗi nhánh, bắt đầu từ nhánh SÂN BAY và đặt tên cho đường kẻ này, chẳng hạn như AN NINH.
- Nhắc lại, bạn nên dùng màu sắc và hình ảnh.^{[14]XNguồn nghiên cứu}
6
Tiếp tục triển khai các nhánh. Cứ tiếp tục như vậy cho đến khi bạn hoàn thành bản đồ tư duy. Các đường kẻ sẽ dần dần mỏng hơn khi các hạng mục phụ bao gồm các chi tiết hỗ trợ, chẳng hạn như các sự kiện hoặc ngày tháng. Bạn cũng có thể bổ sung vào các nhánh đã vẽ. Thậm chí có thể thêm vào nhánh đầu tiên khi phát hiện ra điều gì đó mà trước kia bạn không nghĩ đến.
- Có gợi ý cho rằng nên tạo các hạng mục phụ theo thứ bậc.
- Do đó, nếu “hoãn chuyến,” “an ninh” và “thức ăn đắt đỏ" đều là các hạng mục phụ, bạn sẽ vẽ 3 đường kẻ hoặc 3 nhánh – mỗi hạng mục một nhánh. Sau đó bạn cần cân nhắc xem hạng mục phụ nào là quan trọng nhất để đặt lên đường kẻ cao nhất.
7
Bổ sung hoặc duyệt lại bản cuối cùng. Bạn có thể tiếp tục vẽ thêm các nhánh vào bản đồ tư duy, sửa đổi và tìm ra các đường liên kết mới. Bạn cũng có thể làm một phiên bản chỉnh sửa. Phiên bản sau sẽ cho phép bạn kiểm tra tính nhất quán và các lỗi về mặt logic. Phiên bản này cũng sẽ gọn gàng hơn; chắc hẳn là bạn sẽ không muốn có một bản đồ tư duy rối mắt, vì điều này sẽ gây khó khăn khi bạn muốn nhìn vào bức tranh tổng thể và các chi tiết.
- Dù là làm theo cách nào, bạn hãy tự hỏi rằng mình đang hoặc đã học được điều gì. Bạn đã tìm ra những quy luật nào lớn hơn?
Quảng cáo

Phần 3

Phần 3 của 3:

Sử dụng phần mềm và ứng dụng lập bản đồ tư duy

Tải về bản PDF

1
Xem xét ưu điểm. Các ứng dụng và phần mềm lập bản đồ tư duy đang được nhanh chóng mở rộng các tính năng, thậm chí còn có cả những ứng dụng miễn phí và có dung lượng cao. Chúng bao gồm các tính năng như tương tác thời gian thực, động não và thảo luận; chỉnh sửa bản đồ bởi người dùng khác; bảng trắng, vẽ tự do trong các cuộc họp hoặc thuyết trình; sử dụng cá nhân trên điện thoại; quản lý các dự án phức tạp từ các bước đầu tiên, đặt lịch trình, v.v…^{[15]XNguồn nghiên cứu}^{[16]XNguồn nghiên cứu}^{[17]XNguồn nghiên cứu}^{[18]XNguồn nghiên cứu}
- Những phần mềm hoặc ứng dụng này có nhiều loại, từ dễ loại sử dụng đến loại đòi hỏi phải được huấn luyện để vận dụng khả năng của chương trình.
- Một số chương trình thông dụng được cung cấp miễn phí, số khác phải trả phí trong khoảng từ 4.99 USD/tháng tùy vào tính năng.
- Những phần mềm này dễ chỉnh sửa, cập nhật và được xếp theo thứ tự. Bạn có thể thường xuyên tải lên các hình ảnh của mình.
- Nói chung, bạn có thể tải vào file PDF nếu không có các định dạng khác.
2
Cân nhắc các nhược điểm. Các tính năng có thể khác nhau và như vậy sẽ hạn chế bản chất tự do của bản đồ tư duy.^{[19]XNguồn nghiên cứu} Do vậy, ví dụ như một chương trình có thể chỉ cho phép bạn chèn một mũi tên từ một hạng mục đến một hạng mục khác, trong khi chương trình khác lại không có lựa chọn này. Khả năng tạo các đường liên kết hình ảnh như vậy khá quan trọng trong việc lập bản đồ tư duy.
- Hầu hết các phần mềm đều không cho phép bạn vẽ bằng công cụ nào khác ngoài chuột máy tính.
- Bạn cũng sẽ tốn tiền và mất thời gian để học cách sử dụng. Hơn nữa chữ viết tay cũng sẽ giúp nâng cao nhận thức và trí nhớ.
Thăm dò trước bằng cách lập bản đồ tư duy trên các phần mềm miễn phí để đánh giá tương đối về khả năng của chúng. Điều này cũng sẽ giúp bạn quyết định liệu có nên cập nhật những chương trình phải trả phí nhưng có nhiều chức năng hơn không. Bạn cũng nên đọc các nhận xét trên mạng để xem những chương trình nào được ưa chuộng và về những mặt nào. Một chương trình hoặc ứng dụng có thể mạnh về tính năng tương tác với đồng nghiệp nhưng lại không hữu dụng lắm trong việc theo dõi tiến trình dự án.
Quảng cáo

Lời khuyên

Đừng để bị mắc kẹt trong một lĩnh vực. Bạn cần để cho các ý tưởng tuôn chảy. Nếu một nhánh nào đó bị bế tắc, bạn chỉ cần bắt đầu từ ý trung tâm và triển khai lại.
Đừng ngại bộc lộ tính nghệ sĩ bên trong bạn. Nếu chủ đề là âm nhạc, bạn hãy vẽ mỗi nhánh là một nhạc cụ.
Ghi lại những điều bạn đang nghĩ bằng cách nói thành tiếng.
Tô màu các nhánh bằng các màu khác nhau.
Đặt những câu hỏi tiêu cực trong đầu khi bạn bí ý tưởng, ví dụ như “Tại sao mình không thể làm cho ý này hợp lý được?” Bộ não sẽ làm việc và tìm kiếm lời giải. Bạn cũng có thể áp dụng điều này khi đặt câu hỏi mà bạn cần tìm câu trả lời như “Điều gì sắp xảy ra?”^{[20]XNguồn nghiên cứu}
Đôi khi bạn chỉ cần lùi lại và suy ngẫm, sau đó quay trở lại!
Viết mọi ý tưởng vào giấy nháp, sau đó bạn có thể quyết định điều gì cần viết vào bản chính.
Bạn có thể lập một bản đồ tư duy đơn giản: Quên đi màu sắc và hình ảnh, chỉ cần viết ra các từ và khoanh tròn, vẽ các nhánh và thêm vào những ý nảy ra trong đầu bạn. Việc bỏ quá nhiều thời gian vào hình ảnh, màu sắc, các đường kẻ dày và mỏng, sáng và tối, v.v… có thể làm mất đi tính ngẫu hứng của bản đồ tư duy.