Haiku schrijven

Haiku (俳句 hai-koe) zijn korte gedichten die een zintuiglijke taal gebruiken om een gevoel of beeld vast te leggen. Haiku zijn doorgaans geïnspireerd op een element uit de natuur, een moment van schoonheid, of een sterke ervaring. Deze dichtvorm is oorspronkelijk door Japanse dichters ontwikkeld en werd later aangepast door dichters uit de Engelstalige literatuur en schrijvers uit allerlei andere landen. Lees verder om te leren hoe je zelf een haiku schrijft.

Deel 1

Deel 1 van 4:

De structuur van haiku begrijpen

Pdf downloaden

De traditionele Japanse haiku bestaat uit 17 on, of geluiden, opgedeeld in drie fasen: 5 geluiden, 7 geluiden, en 5 geluiden. Engelse en andere westerse dichters interpreteren deze on als lettergrepen. De haiku-dichtvorm heeft zich in de loop der jaren flink ontwikkeld en de meeste dichters houden niet meer zo stevig vast aan deze structuur. Moderne haiku kunnen uit meer dan 17 geluiden bestaan, of slechts één geluid omvatten.^[1]XBron
2
Terwijl Japanse on altijd kort zijn, kunnen Engelse en andere westerse lettergrepen flink in lengte variëren. Hierdoor kan een westerse haiku van 17 lettergrepen vele malen langer zijn dan een traditioneel Japanse 17-on gedicht, en schiet het daardoor zijn doel een beetje voorbij. De haiku is namelijk bedoeld om met slechts een paar klanken een beeld vast te leggen. Hoewel de 5-7-5-structuur dus niet meer verplicht lijkt te zijn voor de haiku, leren kinderen deze regel nog wel om haiku’s te leren schrijven.
- Als je twijfelt over het aantal klanken of lettergrepen je in je haiku moet gebruiken, grijp dan terug naar het Japanse idee dat een haiku in één adem uitgedrukt moet kunnen worden. In het Engels of Nederlands zal een haiku daarom zo’n 10 to 14 lettergrepen moeten beslaan. ^[2]XBron Kijk bijvoorbeeld eens naar de haiku van de Amerikaanse schrijver Jack Kerouac:
  - Snow in my shoe
    Abandoned
    Sparrow's nest
3
Gebruik de haiku om twee ideeën naast elkaar te houden. Het Japanse woord kiru, dat snijden betekent, belichaamt het concept dat een haiku altijd twee ideeën of noties naast elkaar dient te leggen. Deze twee zijn grammaticaal onafhankelijk, en verschillen ook qua beeldspraak.
- Japanse haiku zijn doorgaans op één regel geschreven, met een kireji (het snijdwoord), die de twee contrasterende begrippen scheidt. Deze kireji verschijnt meestal aan het einde van een van de klankregels. Er is geen letterlijke vertaling voor kireji, en daarom wordt het vaak vertaald als een streepje. Het volgende concept is van haiku-grootmeester Matsuo Bashō:
  - hoe cool het gevoel van een muur tegen de voeten – siesta
- De westerse haiku wordt meestal op drie regels geschreven. De contrasterende ideeën (waarvan er slechts twee dienen te zijn) worden “gesneden” door een regeleinde, interpunctie, of simpelweg wat ruimte. Dit Nederlandstalige gedicht is geschreven door Willem Hussem:
  - Het druppelen van
    een waterkraan beklemtoont
    de stilte in huis
- Hoe je de haiku ook vormgeeft, het idee is om een sprongetje tussen de twee delen te maken en de betekenis van het gedicht te versterken door een “interne vergelijking” te maken. Het effectief creëren van deze twee-delenstructuur is misschien wel het lastigste onderdeel van het schrijven van een haiku. Het kan moeilijk zijn om de verbinding tussen de twee delen niet te overduidelijk te maken, maar je moet ook oppassen dat de afstand ertussen niet te groot is.
Advertentie

Deel 2

Deel 2 van 4:

Het onderwerp van de haiku bepalen

Pdf downloaden

1
Een aangrijpende ervaring distilleren. De haiku is van oudsher gefocust op details uit iemands persoonlijke omgeving, en hoe deze betrekking hebben op de menselijke conditie. Beschouw een haiku als een soort meditatie die een objectief beeld of gevoel probeert te uiten, zonder daar een subjectief oordeel of analyse aan te koppelen. Als jou iets opvalt dat je graag aan anderen zou willen laten zien, dan kan datgene geschikt zijn als onderwerp voor een haiku.
- Japanse dichters gebruikten de haiku om een vergankelijk natuurlijk verschijnsel vast te leggen. Dit kan zoiets zijn als een opspringende kikker, regen die op de bladeren valt, of een buigende bloem in de wind. Veel mensen maken dan ook een wandeling om nieuwe inspiratie voor hun gedichten op te doen. In Japan noemt men deze wandelingen gingko-wandelingen.
- De moderne haiku kan afwijken van het traditionele natuurlijke aspect. Vandaag de dag kan men ervoor kiezen om de stad, emoties, relaties, of zelfs humoristische voorvallen als onderwerp voor een haiku te laten fungeren.
2
Refereer naar het seizoen. ^[3]XBron Een verwijzing naar het seizoen, of een seizoensverandering (in het Japans kigo genoemd) is een essentieel element van de haiku. De verwijzing kan direct zijn, zoals het invoegen van een woord als “zomer” of “lente”, maar mag natuurlijk ook subtieler zijn. Als je bijvoorbeeld de bloemsoort ‘blauweregen’ in je gedicht gebruikt, dan refereer je op subtiele wijze naar de zomer omdat deze bloem alleen dan bloeit.
3
Schuif binnen je onderwerp. In overeenstemming met het idee dat de haiku twee contrasterende ideeën moet bevatten, kun je ervoor kiezen om het perspectief op je onderwerp te verschuiven. Hierdoor creëer je opnieuw twee delen. Je kunt bijvoorbeeld kiezen om je eerst te richten op een kruipende mier op een boom, en vervolgens uitzoomen tot je zicht hebt op het volledige bos. Hierdoor geef je het gedicht een diepere metaforische betekenis dan wanneer je je slechts op de mier zou concentreren. Dit Engelstalige gedicht van Richard Wright doet dit:
- Whitecaps on the bay:
  A broken signboard banging
  In the April wind.
Advertentie

Deel 3

Deel 3 van 4:

Gebruik zintuiglijke taal

Pdf downloaden

1
Beschrijf de details. Haiku bestaan uit details die door de vijf zintuigen worden opgedaan. De dichter is getuige van een gebeurtenis en gebruikt woorden om deze ervaring zodanig uit te drukken dat anderen deze kunnen delen. Wanneer je het onderwerp van je haiku gekozen hebt, denk dan na over de details die je wilt beschrijven. Haal het onderwerp voor de geest en stel jezelf de volgende vragen:
- Wat viel je op aan het onderwerp? Welke kleuren, texturen, en contrasten heb je gezien?
- Hoe klonk je onderwerp? Wat was de teneur en het volume van de gebeurtenis?
- Had het een bepaalde geur of smaak? Kun je deze nauwkeurig beschrijven?
2
Toon, in plaats van te vertellen. Haiku zijn momentopnames van de objectieve ervaring, en niet van de subjectieve interpretatie of analyse van bepaalde gebeurtenissen. Het is belangrijk om de lezer een absolute waarheid van dat moment te tonen, en niet om hem/haar te vertellen wat jij erbij voelde.^[4]XBron Laat de lezer zijn of haar eigen emoties voelen in reactie op het beeld.
- Kies voor ingetogen en subtiele beeldspraak. Zeg niet dat het zomer is, maar beschrijf de hoek waarin de zon valt, of hoe de sneeuwvlokjes dwarrelen.
- Vermijd clichés. Standaardzinnetjes als “een donkere, stormachtige nacht” verliezen hun kracht na verloop van tijd. Denk goed na over het beeld dat je wilt beschrijven, en gebruik hiervoor vindingrijke en originele taal. Dit houdt niet in dat je de Van Dale hoeft te pakken en de meest ongebruikelijke woorden dient te zoeken, maar beschrijf gewoon simpel wat je hebt ervaren en druk uit in de eerlijkst mogelijke taal die je kunt vinden.
Advertentie

Deel 4

Deel 4 van 4:

Word haikuschrijver

Pdf downloaden

1
Laat je inspireren. Ga naar buiten voor inspiratie, zoals de grote haikudichters dat ook deden. Maak een wandeling, en stem je af op je omgeving. Welke details spreken je aan? En waarom doen ze dat?
- Neem een schriftje mee om regels te schrijven zodra ze in je opkomen. Je weet nooit wanneer de inspiratie tot je komt. Een steen in een beekje, een rat die over de treinrails rent, je weet maar nooit.
- Lees haiku van andere schrijvers. De schoonheid en eenvoud van de haiku heeft duizenden dichters in net zoveel talen geïnspireerd om in deze dichtvorm te schrijven. Door andere haiku te lezen, kan je eigen verbeelding een nieuwe impuls krijgen.
Zoals met alles, oefening baart kunst. Bashō, die gezien wordt als de beste haiku-dichter aller tijden, zei dat elke haiku duizend keer over de tong moest zijn gegaan. Schrijf en herschrijf elk gedicht tot je betekenis van je haiku perfect is uitgedrukt. Besef dat je je niet per se aan de 5-7-5 structuur hoeft te houden, dat ieder echt literair haiku een kigo heeft, een twee-delige structuur, en voornamelijk objectief zintuiglijke beeldspraak.
3
Onderhoud contact met andere dichters. Als je echt serieus met haiku bezig wilt zijn, dan kan het lonen om je bij een haiku-organisatie aan te sluiten. Enkele bekende organisaties zijn de Haiku Society of America, Haiku Canada, the British Haiku Society , maar er zijn overal ter wereld soortgelijke groeperingen. In Nederland is er bijvoorbeeld de Haiku Kring Nederland. Er zijn tevens haikutijdschriften zoals Modern Haiku en Frogpond. Door deze te lezen kun je meer leren over deze kunstvorm.
Advertentie

Tips

De haiku stamt af van haikai no renga. Dit is een groepsgedicht van doorgaans honderd strofen. De hokku, de eerste strofe, van deze renga-samenwerking verwijst naar het seizoen en heeft een snijdwoord. De haiku als zelfstandige kunstvorm borduurt voort op deze traditie
Haiku wordt ook wel “onvoltooide” poëzie genoemd, omdat de lezer het in zijn/haar eigen hart af moet maken.
Anders dan traditionele westerse gedichten rijmt een haiku vrijwel nooit.
Moderne haikudichters kunnen gedichtjes schrijven die heel kort zijn, en slechts uit een paar woorden bestaan. Sommige mensen schrijven ook mini-haiku, met een 3-5-3 lettergreepstructuur.

Advertentie