Yewiya Ewropa

Yewiya Ewropa
Yewiya Ewropa
Melumat
Dewr	Regional organization, political economic union, supranational union û Konfederasyon
Dewlete	Internationality
Mıntıqa	Mıntıqa Ewropaya Ekonomiki
Erd	4 236 351 km2
Nıfus	447 706 209
Leteyê saete	Western European Time
Zıwano resmi	İngılızki, Fransızki, Flemenki, Danki, Estonki, Finki, Almanki, Yunanki, Macarki, İrlandki, İtalyanki, Litwanki, Polonki, Portekizki, İspanyolki, Swêdki, Bulğarki, Slowenki, Slovak, Rumenki, Letonki, Maltki, Xırwatki û Çeki
Merş	Anthem of Europe
Sazbiyayış	1 Tışrino Peyên 1993
GDP	17 187 869 517 146 $
Leteyi	Almanya, Fransa, İtalya, İspanya, Polonya, Awıstırya, Belçıka, Bulğarıstan, Qıbrıs, Xırvatıstan, Slowakya, Slowenya, Estonya, Finlanda, Yunanıstan, Macarıstan, İrlanda, Letonya, Litwanya, Luksemburg, Malta, Portekiz, Danimarka, Hollanda, Çekya, Romanya, İswec û European Union border
Website	europa.eu
Xerita
Xerita

Yewiya Ewropa, yew cemiyetê dewletanê Ewropao. Yewiya Ewropa, 27 dewletan ra yena pêra. Dormey Yewiya Ewropa de dewletê Rusya, Tırkiya, Ukrayna, Belarus u Okyanusê Atlasi u Deryao Sıpê estê. Sistemê idarekerdışê Yewiya Ewropa demokrasiya.

Tarix bıvurne

Fıkrê Yewiya Ewropa devdevê serranê 50an de zil da. Herbê Dınyayê Dıyine ra tepiya Ewropa de her ca xırabe bi. Nê dıwelê ke her cihet ra (yanê hetê iqtısadi [ekonomiye] û zagoni [kultur] ûçb. ra) serê erdi de çhok biyê û waşto ke anciya/fına bêrê ra xo ser. No semed ra (serba/qandê ney) yew plan vıraşto. Namey nê plani Planê Şumani (Schuman-Plan)o.

Mabeynê 9 Gulane 1950 û 18 Nisane 1951 de be dewletanê Belçıka, Almanya, Fransa, İtalya, Luxemburg û Holanda verênde Cemiyetê Komır û Polati nao ro.

Serra 1973yıne de Danimarka, İrlanda û Qraliya Yewbiyayiye; serra 1981ıne de Yunanıstan; serra 1986ıne de Portekiz û İspanya; serra 1995ıne de Awıstırya, İswec û Finlanda biyê ezay. Serra 2004ıne de zaf dewletê binê Ewropa biy ezayê Yewiya Ewropa: Estonya, Qıbrıs, Litwanya, Letonya, Macarıstan, Malta, Polonya û Slovenya. Dıma zi serra 2007ıne de Bulğarıstan û Romanya biy ezay. İslanda, Makedonya, Montenegro, Sırbıstan û Tırkiya hewna ezayiye rê namzedê. 1 Temuze 2013 de Xırvatıstan biyo ezayê Yewina Ewropa.

Demografiye bıvurne

→ Meqaleyo serên: Demografiya Yewiya Ewropa

456,9 milyon merdumi ezayê nê cemiyetiê (nıfusê dınya ra %7). Gırdiya nê dıwelanê (dewletanê) têmiyan-ameyiyan 3.975.372 km²yo.

Dewletê Yewiya Ewropa bıvurne

Ewropa senin amê merheley ewroyi? bıvurne

Tarix	Fealiyet
19 Gülan 1950	Wezirê ê teberi Fransa Robert Schuman qıseyê xü dı wuni vano (na qıseyê xü zi Jean Monnet ra gino); "Gerek siyê siyayê (komır) Fıransa u asın, polayê Almanya ju institüsyon dı biyarê pêser u no zenginey qandê welatê Awrupa akerde bo.
18 Nısan 1951	Na waştena cori EKSG (ju biyayenda siyê siya u asıni) ya beno raşt u bı hetê 6 welatiya Paris dı yeno qebul kerdış.
27 Gülan 1952	Waştena ju biyayenda pawutışê Ewrope, Paris yeno qebul kerdış.
30 Tabax 1954	Fransa waştena ju biyayenda pawutışê Awrupa red keno u qerarê xü peydı gino. 20-23 payızê verên (october)
20-23 Payızê verên 1954	Dıma konferansê Londra, waştenda paketê Bırüksel hera biyayenda rocawanê (batı) Awrupa, Paris dı imza bi (VEU).
1-2 Héziran 1955	Wezirê teberi ê ézayê şeş welatê Awrupa Messina dı yenê pêser u qererê newe ginê. Bı no qererê newe Awrupa bı hetê ekonomik zi sınoranê xü hera kerê.
25 Awdar 1957	Pê ameyaenda EEG (Piyabestenda Ekonomiyê Awrupa) u EURATOM (Piyabestenda Enerjiyê Atom ê Awrupa) Roma dı ame qebul kerdış.
1 Çıle 1958	Êy qanuni u piyabestenê Roma kewno dewre. Komisyonê EEG u EURATOM Brükseli dı ca benê.
4 Çıle 1960	Pê ameyenda Stockholm qerarê EFTA (Jubiyayenda Serbeteya Ticaretê Awrupa) bı insiyatifê İngiltere yeno qebul kerdiş.
30 Temuz 1962	Qerarê piyabestenda ziréti yeno qebul kerdış.
14 Çıle 1963	Reisê cumhurê Fıransa General de Gaulle xezeteciyan rê vano; -Ma nê wazenê UK (İngiltere) bı kewo miyanê Ju biyayenda Awrupa u ma heqê xü yê -Veto anê kar.
29 Temuz 1963	JBA (EU) 18 welatê Afriqa ya pêyenêu Yaoundé bın protokolı imzayê xü erzenê.
Nısan 1965	Pê ameyenda pê miyandı hélıyayenı (fusion) qandê piya-bestenda ju Meclis u ju Parlamento yeno qebul kerdış. Na qanun 1 temuz 1967 dı kewno dewre.
29 Çıle 1966	Warêy ameyenda Lüksemburg, Fıransa meclis dı newede ra cayê xü gino. Bı şertêna, gerek Fıransa her wext germey bımısno Ju Biyayenda Awrupa.
1 Temuz 1968	1,5 ser verê werzeynayenda qererê sınoran, sınori ézayê welatê Ju Biyayenda Awrupa werzêna. Heqê zsınoran beno şirikey.
1-2 Kanun 1969	Haag dı ézayê JBA yenê pêser. Na cüwayışi dı Serdemê Cumhuri u Serdemê Hükmeti ca ginê u qereê kı heta na ser ameyo gıroten qebul kenê u nêy qanuni kewnê dewre.
22 Nısan 1970	Lüksemburg dı qererê xü finanse kerdenı dayêno u Parlamen-toya Awrupa bı qanunana otoriteyê ci vêşi kenê.
30 Héziran 1970	Lüksemburg dı welatanê JBA yenê pêser u qerar danê kamcin welat bıbo ézayê JBA. Êy kı waştê bıbê ézayê JBA nêyê; Danimarka, İrland, Norweç u İngıltere.
22 Çıle 1972	Brükseli dı qererê qebul kerdenda Danimarka, İrland, Norweç u İngiltere yeno dayış.
24 Nısan 1972	"Marêdöviz" qebul beno. Nêy 6 dewletê Èzay mabênê xü dı pêyenê. Kı pereyê kesi ê kesi ra vêşi nêbo. En vêşi % dı 2,25 şeno bıvıriyo.
1 Çıle 1973	Danimarka, Írlandiya u Qıraliyetê Britanya kewnê EGG (Şarê Norweç qandê Èzayey vano Nê.
9-10 Kanun 1974	Pêser ameyenda Paris. New dewleti u reisêcumhurê nêy dewletan qerar danê kı serê dı hirê fınê birê pêser u Parlementoyê Awrupa qandê her merdım akerde bo.
28 Sebat 1975	Konvensiyonê Lomé sıfte mabênê JBA=EU u 46 welatê Afrika, Rocawanêindi dı pê yenê şartan imza kenê.
22 Temuz 1975	Awrupa Parlemnetosi ra qererê do newe vıcêno, bı no qerera hetê ekonomiya imkananê JBA dıha hera beno 1 héziran 1977 dı tam kewno dewre.
6-7 Temuz 1978	Pêser ameyenda Bremen. Fransa u Almanya bı teklifê do newe yenê. "Marêdövizi" ma hewadê u newedera sistemê JBA dı bı nameyê Sistemê Moneter Awrupa vırazê.
13 Awdar 1979	Sistemê Moneter Awrupa kewno dewre.
28 Gülan 1979	Yunanistan bın ézabiyayenı nameyê xü nuşneno u şartê JBA qebul keno.
7 u 10 Héziran 1979	Tarixê JBA sıfte 410 ézayê Parlamentoyê Awrupa bı reya veçêyênê (yenê weçêynayış).
31 Payızê verên 1979	Konvensiyonê Lomé ê dıdını (Lomé II) newedera mabênê 48 welatê Afrika u Rocawanêindi (Westindia) imza beno.
1 Çıle 1981	Yunanistan beno ézayê ju biyayende Avrupa (JBA)
28 Sebat 1984	Programê Esprist rey gino u bı no programa JBA hetê teknik, infermasyon piya bı gürweyê u gamê berzê.
14 u 17 Héziran 1984	Reyê sıfte qandê Parlementoyê Avrupa.
8 Kanun 1984	Konwesiyonê Lomé fına hirêyın Togo dı yenê pêser, bı 66 welatê Afrikaya u mabênê 10 welatê Awrupa şartê piya gürwe kerdenı imza bena.
Çıle 1985	Jacques Delores weçêynenê komisyonê JBA.
2 u 4 Kanun 1985	Meclisê JBA Lüksemburg dı yenê pêser u bı na pêser ameyena wazenê qererê kı Rom dı ameyo dayen ravêr berê u nezdi biyayenda Awrupa rew aver şıro.
1 Çıle 1986	İspanya u Portekiz benê ézayê JBA.
17 u 28 Sebat 1986	JBA newedera suka Lüksemburg Haag dı imza bena.
14 Nısan 1987	Türkiye wazeno bıbo ézayê JBA.
1 Temuz 1987	Qanunê (JBA) Awrupa bı şeklê do quwetyeno gürweynayenı.
27 Payızê verên 1987	Haag dı qanunê qandê pawutenda Rocawanê Awrupa (Westeuro) hetê éskeri lez kenê.
Sebat 1988	Reformê finanse kerdenda politikayê Awrupa. Planê ekonomiyê çend seran fınê dı qebul beno na qerer qandê 1982-1992 yo.
Çıle 1989	Qandê çıhar serı serdemeya komisyonê JBA, Jacues Delors hetê ézayan yeno veçêynayenı.
15-18 Héziran 1989	Weçêynayenda hirêyênda Parlementoyê Avrupa vırazêna.
17 Temuz 1989	Avusturya wazeno bıbo ézayê JBA.
9 Payızê peyên 1989	Dızê Berlini xılnenê (hewadanê).
15 Kanun 1989	Konvensiyonê Lomé-IV bı welatanê Afrika, Rocawanê İndi (Vestindia) u Ocenian (Awusturalya, New Zeland, Melanesiya, Mikronesiya, Polenesiya u Hawayi) imza beno.
29 Gülan 1990	Pêameyenda, raver berdenda u newedera vıraştenda Bankayê Awrupa qebul beno.
19 Héziran 1990	Qererê Şengen (Schengen) qebul beno.
4-16 Temuz 1990	Malta u Qıbrıs (Cyprus) wazenê bıbê ézayê JBA.
3 Payızê verên 1990	Almanya bena ju (Almanya Rocakewte "şerq" u Almanya Rocawan "xerb").
14 Kanun 1990	Konferansê qandê ravêr berdenda ekonomi u şartê piya gürweyenda ser Meclisê ézayê JBA Rum (İtalya) dı yenê pêser.
1 Temuz 1991	Swêd (İsveç) wazeno bıbo ézayê JBA.
21 Payızê verên 1991	EES (Meclisê Piya gürweyanda Ekonomiyê Awrupa) fıkrê élaqayê weş vıraştenda embıryanê JBA dı ju fıkır benê.
9-10 Kanun 1991	Mastriş (Maastrich) dı Meclisê Awrupa yeno pêser.
7 Sebat 1992	Mastriş dı JBA (Ju Biyayenda Awrupa) newedera qebul bena.
18 Awdar 1992	Finlandiya wazeno bıbo ézayê JBA (EU).
25 Awdar 1992	Norweç wazeno bıbo ézayê JBA.
2 Gülan 1992	Portekiz dı suka Porto dı JBA yenê pêser u EEC (European Economic Commission) imza beno.
2 Héziran 1992	Şarê Danimarka qandê pêser ameyenda Maastricht şıno referandum u şarê Danimarka vano nê.
20 Héziran 1992	Şarê Írlanda qandê pêser ameyenda Maastricht şıno referandum u şar referandum dı pêser ameyenda Maastricht vano ya.
20 Elun 1992	Şarê Fransa qandê pêser ameyenda Maastricht şıno referandum u şar referandum dı pêser ameyenda Maastricht vano ya.
11-12 Kanun 1992	Meclisê Awrupa (European Council) suka ‹skoçya Edinburgh dı yenê pêser.
1 Çıle 1993	Bazarê miyanê Awrupa qandê héme ézayê welatanê Awrupa abêno.
18 Gülan 1993	Fına dıdını Danimarka şıno referandum qandê pêser ameyenda Maastricht. No fın şarê Danimarka qandê pêser ameyenda Maastricht vano ya.
1 Payızê peyên 1993	Qanunê Maastricht kewno dewre.
1 Nısan 1994	Macaristan wazeno bıbo ézayê JBA (EU).
8 Nısan 1994	Polonya wazeno bıbo ézayê JBA (EU).
15 Nısan 1994	Suka Fas Marakêş dı mabênê JBA u Uruguway dı pêameyenda GATT qebul beno.
9 u 12 Héziran 1994	Fına çıharın reydayenda Parlemento Awrupa. Şarê Awustırya bı rayê reyana qandê éza biyayenda Awrupa vano: "-E"
24 u 25 Héziran 1994	Korfu dı pêser ameyenda Meclisê Awrupa. Awustırya, Finlaniya, Norweç u Swêd (İsveç) wazenê xü gırêdê qanunanê Awrupa. u imzayê xü erzenê u şartê JBA qebul kenê.
14 Payızê verên 1994	Şarê Finlandya bı rayê reyana éza biyayenda JBA qebul kenê.
13 Payızê peyên 1994	Şarê Swêd bı rayê reyana éza biyayenda JBA qebul kenê.
27 u 28 Payızê peyên 1994	Şarê Norwec bı rayê reyana éza biyayenda JBA qebul nêkenê.
9 Kanun 1994	Essen dı pêser ameyenda JBA.
1 Çıle 1995	Awustırya, Swêd u Finlandya kewnê JBA miyan.
23 Çıle 1995	Jauques Sander beno serdemê Komisyonê Awrupa mabênê serandê 1995-2000.
26 Awdar 1995	Konvensiyonê Schengen beno resmi.
22 Héziran 1995	JBA bı Estonya, Lettonya u Litonya qandê şartê ézabiyayenı pêyenê.
27 Héziran 1995	Slowakya qandê ézabiyayenı sere dano pıro.
27 Payızê verên 1995	Letonya wazeno bıbo ézayê ju biyayenda Awrupa.
24 Payızê peyên 1995	Estonya wazeno bıbo ézayê ju biyayenda Awrupa.
27-28 Payızê peyên 1995	Konfrenasê welatanê dengızê sıpe (akdeniz).
8 Kanun 1995	Litwanya wazeno bıbo ézayê ju biyayenda Awrupa.
14 Kanun 1995	Bulgaristan wazeno bıbo ézayê ju biyayenda Awrupa.
15-16 Kanun 1995	Parlementyoyê Awrupa Madrid dı yenê pêser.
16 Çıle 1996	Sılowanya wazeno bıbo ézayê ju biyayenda Awrupa.
17 Çıle 1996	Cımhuriyetê Çek wazeno bıbo ézayê ju biyayenda Awrupa.
29 Awdar 1996	Turind dı pêser ameyenda hükmetê Awrupa.
21-22 Héziran 1996	Komiteyê hémeyê Awrupa Florens dı yenê pêser.
13-14 Kanun 1996	Komiteyê hémeyê Awrupa Dablin (Dublin) dı yenê pêser.
17 Sebat 1997	Jacques Santer Parlementoyê Awrupa dı heqê BSE (bovin spongiform encefalopati) qısey keno.
16-17 Héziran 1997	Parlementoyê Awrupa Amsterdam dı yenê pêser.
16 Temuz 1997	Fıkrê "Agenda 2000" anê Awrupa parlementosi qandê kı münaqaşe bıbo.
2 Payızê verên 1997	Qerê peynêyin kı Awrupa Parlementosi pê ameyê qebul beno.
20-21 Payızê peyên 1997	Lüksemburg dı qandê verê bêkarey gıroten senin bo êy ser qısey benê.
12-13 Kanun 1997	Komite merkezi Awrupa, Lüksemburg dı yenê pêser.
1 Çıle 1998	Íngiltere beno serdemê Ju biyanda Awrupa.
30 Awdar 1998	10 welati newe, êy kı wazenê bıbê ézayê JBA qebul beno. Nêy welatan ra 6 cı kı ameyê vêndayenı nêy welatiyê: Qıbrıs, Estonya, Polonya, Sılowanya, Cımhuriyetê Çek u Macaristan.
31 Awdar 1998	Şengen (Schengen): Ítaliya hıdudê xü dı qontrolê kes u pasaport hewanano.
1-3 Gülan 1998	15 baqanê maliye êy kı ézayê JBA'yê yenê pêser u Parlementoyê Awrupa déweti rê wahêrey keno. Na déweti dı qerer ginê kı kamcin welati şenê qandê éza biyayenı dom kerê.
15-16 Héziran 1998	Komiteyê Merkeziyê Awrupa Kardif (Cardiff) dı yenê pêser.
1 Temuz 1998	Awusturya beno serdemê Ju biyanda Awrupa.
1 Çıle 1999	Almanya beno serdemê Ju biyanda Awrupa. 11 welati JBA qandê ju kerdenda pereyê xü yenê pêser.
25 Awdar 1999	Ju biyayenda Awrupa Berlin dı yenê pêser. Agenda 2000 u planê ekonomiyê newe dı ju fıkır benê.
1 Gülan 1999	Qererê kı Amsterdam dı ameyo gıroten qebul beno.
3-4 Héziran 1999	Komiteyê merkeziyê Awrupa Köln dı yeno pêser.
8-13 Héziran 1999	Rêydayenda pancên qandê weçeynayenda Parlemento-yê Awrupa vırazêna.
1 Temuz 1999	Finlandaya beno serdemê Ju biyanda Awrupa.
15 Elun 1999	Parlementoyê Awrupa, Romano Prodi weçêyneno ser-demeyda Awrupa.
10-11 Kanun 1999	Komiteyê Merkeziyê Awrupa Helsinforş (Helsingfors) dı yenê pêser.
1 Çıle 2000	Portekiz beno serdemê Ju biyanda Awrupa.
1 Temuz 2000	Fransa beno serdemê Ju biyanda Awrupa.
1 Çıle 2002	Pereyê Ju Biyayenda Awrupa pazaran dı vela beno.
1 Temuz 2002	Pereyê héme welatanê awrupa pazaran ra werzeno.

Bıvênên bıvurne

Konsilê Ewropa

Çımeyi bıvurne

Siteyê Yewiya Ewropayo resmi
Xeritay Ewropa Archived 2009-10-03 at the Wayback Machine