Een sonnet schrijven

Pdf downloaden

Pdf downloaden

In dit artikel:

Algemene richtlijnen

Shakespeare-sonnet

Petrarca-sonnet

Tips en waarschuwingen

Gerelateerde artikelen

Bronnen

Misschien ben je niet de volgende Shakespeare, maar waarom zou je dan geen geweldig sonnet kunnen schrijven? Als wel omschreven en ritmisch gedicht kent het sonnet een lange traditie, en is door veel dichters gebruikt als dichtvorm. Volg onderstaande stappen voor algemene richtlijnen en instructies om sonnetten te leren schrijven in de stijl van Shakespeare- en Petrarca, en begin met het maken van gedichten waar je trots op kunt zijn!

Stappen

Methode 1

Methode 1 van 3:

Algemene richtlijnen

Pdf downloaden

1. 1
   De basisregels van een sonnet. Een sonnet is een gedicht dat een enkele, volledige gedachte, idee, of gevoel uitdrukt. Een sonnet moet bestaan uit 14 regels, meestal in jambische pentameter (zie hieronder), met een vaststaand rijmschema.
2. 2
   Leer de basisregels. Voor we beginnen met het schrijven van een sonnet, zal je de betekenis van een aantal onderdelen van een sonnet moeten leren kennen. Dit zijn:

   • Jambe: Een "Jambe" is een variatie op een ritmische vorm of metrum, de versvoet. Dit bestaat uit een enkele, niet beklemtoonde lettergreep, gevolgd door een enkele beklemtoonde lettergreep. Voorbeelden van woorden die dit patroon kennen zijn:
     • vandaag
     • mezelf
     • omdat
     • waarom
     • daarheen'
   • Vijfvoetig vers of pentameter: Dit betekent dat je de jambe vijfmaal moet herhalen (pentameter). Houd in gedachten dat een jambe niet perse hoeft te bestaan uit woorden met twee lettergrepen; ze kunnen ook worden uitgespreid over meerdere woorden of zelfs worden herhaald in een enkel woord, waarbij je op moet letten dat de beklemtoning nog steeds klopt. Een aantal voorbeelden:
     • Ik weet dat ik mijn andere schoen zal zien
     • De man waar ik van houd is nogal traag
   • Kwatrijn: 4 regels van een strofe of gedicht.
   • Sextet: 6 regels van een strofe of gedicht.
   • Octaaf: 8 regels van een strofe of gedicht.
   • Strofe of couplet (liedtekst): Minimaal twee achtereenvolgende regels op rijm.
3. 3
   Gebruik de jambische pentameter consequent in elke regel. Zoals hierboven al beschreven komt er dan een klemtoon om de andere lettergreep, en wordt dit ook wel weergegeven als da-DUM, da-DUM. Omdat er 10 lettergrepen in elke regel zitten, worden er steeds 5 benadrukt. De openingsregel van het Shakespeare Sonnet nr. 18 is een perfect voorbeeld (de beklemtoonde lettergrepen zijn met blauw onderstreept):

   

   • Wees niet bang om de woordvolgorde te veranderen, zodat het metrum beter loopt. Bijvoorbeeld, “Als ik in de spiegel mijzelf kan zien” lijkt niet goed te werken omdat de natuurlijke klemtoon van het woord “spiegel” op de eerste lettergreep valt, niet op de tweede. Om hier iets op vinden kun je de versregel veranderen in “Als in de spiegel ik mijzelf kan zien; het klinkt misschien iets minder modern, maar hé -- het is nou eenmaal een sonnet.
4. 4
   Gebruik methoden als hulpmiddel. Er zijn bepaalde technieken die je kunt toepassen tijdens het schrijven van een sonnet om je te helpen bij het plannen en het dichten:

   • Trek op een stuk papier een rechte lijn. Deel dit op in vijf gelijke stukken. Elk van deze stukken kan worden gevuld met 1 beklemtoonde en 1 onbeklemtoonde lettergreep, tot je aan het eind van de regel bent gekomen. Hiermee heb je 10 lettergrepen in een jambische pentameter. Ga hiermee door voor elke regel van het sonnet om een consistent ritme te creëren.
   • Probeer je om een woord te gebruiken dat niet past in de aangegeven stukken, gebruik dan een thesaurus om er één te vinden dat beter past.
   • Zoek naar meer informatie over het vinden van dichterlijke rijmwoorden.
5. 5
   Blijf schrijven en wees flexibel in je pogingen. Het zal je waarschijnlijk een aantal malen proberen kosten voor je tevreden bent met je sonnet, maar laat je niet ontmoedigen. Deze manier van dichten verloopt volgens strakke regels, is precies en zeer expressief -- met weinig woorden; en met een beetje oefening is dit ook nog eens bijzonder plezierig voor de dichter. Houd de thesaurus bij de hand en alles komt wel in orde. Het is helemaal niet nodig om je te beperken tot de strikte vorm en patronen van de algemeen gangbare sonnetstijlen; Poëzie is een vrije kunstvorm, dus voel je niet gebonden aan de voorgeschreven rijmschema's en versvormen van een sonnet, als het niet past bij wat je wilt zeggen. (Bijvoorbeeld, "Sonnet 145" staat in een tetrameter.). Het is altijd het voorrecht van de dichter om de grenzen van de poëzie te verleggen.

   • Lees sonnetten van andere dichters ter inspiratie en als stijlvoorbeeld. Veel dichters hebben in deze stijl geschreven, waaronder Shakespeare, Elizabeth Barret Browning, William Wordsworth, John Milton, P. B. Shelley, Dante Gabriel Rossetti, Edna St. Vincent Millay, Pablo Neruda, Vondel, Hooft, Buddingh en heel veel andere schrijvers. Veel van de sonnetten van deze schrijvers zijn online te vinden.
   Advertentie

Methode 2

Methode 2 van 3:

Shakespeare-sonnet

Pdf downloaden

1. 1
   Het rijmschema. De stijl van Shakespeare is als volgt: 3 kwatrijnen gevolgd door 1 couplet: ABAB CDCD EFEF GG. (In The Art of Shakespeare's Sonnets, beschrijft Helen Vendler dit als Q1, Q2, Q3, en C). Elke letter (A of B, bijvoorbeeld) staat voor de laatste klank van een versregel.

   • ABAB betekent dat de eerste regel en de derde regel rijmen (A met A), evenals de tweede en vierde (B met B).
   • CDCD en EFEF volgen dezelfde structuur als ABAB, maar met twee nieuwe woordeinden; als A en B eindigen op “-en” en “-on” klanken, dan zouden bijvoorbeeld C en D kunnen eindigen op “-aan” en “-ien,” terwijl E en F kunnen eindigen op “-in” en “-uit” om een overlapping te vermijden.
   • GG betekent dat de laatste twee regels van het sonnet rijmen – weer, door gebruik te maken van een nieuw woordeinde (bijv. “-een”). Extra aandacht moet worden besteed aan het laatste couplet, dat meestal een sterk rijm is, om aan te geven dat het gedicht wordt afgesloten. (Daarom heet dit ook wel een “heroisch of heroic couplet.”)
   • Laten we Sonnet 18, Shall I Compare Thee To a Summer's Day, als voorbeeld gebruiken:
     
2. 2
   Creëer het argument. Het schrijven van versregels die voldoen aan de versvorm en het rijmschema van een sonnet is niet voldoende: een echt sonnet bevat kwatrijnen die ieder een bepaalde stap in de ontwikkeling van een idee (of argument) vertegenwoordigen, terwijl het couplet een opsomming is van het fundamentele uitgangspunt van het gedicht. Met andere woorden, een sonnet moet een argument of idee opbouwen, waarna dit tegen het einde wordt opgelost. In een Shakespeare-sonnet kun je dit meestal als volgt ontleden:

   • Kwatrijn 1: Geef het hoofdthema weer en de belangrijkste metafoor.
   • Kwatrijn 2: Breid beide uit; gebruik je fantasie en geef eventueel een voorbeeld.
   • Kwatrijn 3: Voeg er een draai aan toe, of een conflict (peripeteia), wat kan beginnen met een woord zoals "maar" (en. but); dit vind je vaak in de negende regel terug. (Zie boven, onvertaald: “But thy eternal summer shall not fade…”)
   • Couplet: Los het thema op en laat de lezer achter met een nieuwe manier om tegen algemeen bekende zaken aan te kijken, of een "ontdekking."
   Advertentie

Methode 3

Methode 3 van 3:

Petrarca-sonnet

Pdf downloaden

1. 1
   Het rijmschema. Het Petrarca-sonnet bestaat uit twee kwatrijnen en twee terzinen (versregels van drie). Het metrum is meestal als volgt: ABBA ABBA CDC DCD.

   • ABBA betekent dat de eerste lijn en de vierde lijn rijmen (A met A), en de tweede en derde regel (B met B). Dit patroon van vier regels herhaalt zich tweemaal, waarbij dezelfde klank wordt gebruikt als rijm. Als bijvoorbeeld A en B eindigen op “-at” en “-ei” klanken in het eerste kwatrijn, dan komt dit terug in het tweede kwatrijn.
   • CDC DCD betekent dat de eerste, derde en de vijfde regel met elkaar rijmen, de tweede, vierde en de zesde met elkaar rijmen maar dat ze ook anders eindigen dan de AB regels (bijv. “-oh,” “-us,” en “-en”). Dit patroon van 3 versregels herhaalt zich tweemaal, met dezelfde klanken op het eind van het tweede, en van het eerste kwatrijn.
     • Merk op dat een terzine flexibel is als het gaat om de structuur. Een rijmschema als CDC CDC of CDC DEE, bijvoorbeeld, is ook mogelijk.
2. 2
   Creëer een idee of argument. Het is niet voldoende alleen maar het juiste rijmschema te gebruiken, omdat een echt sonnet de structuur gebruikt om een idee (of argument) op te bouwen. Evenals bij een verhaallijn, zou deze gestructureerde ontwikkeling zich moeten "opbouwen" door een argument te presenteren dat naar het einde toe wordt opgelost. In een Petrarca-sonnet wordt dit meestal als volgt onderverdeeld:

   • Kwatrijn 1: Geef het hoofdthema weer, meestal een probleem
   • Kwatrijn 2: Werk het thema verder uit.
   • Sextet 1 en 2: Geef commentaar of overpeinzing op het thema en/of los het op, waardoor er een duidelijk waarneembare verandering (chute of volta) optreedt in de toon van het gedicht.
   Advertentie

Tips

• Probeer elke lettergreep luider en duidelijker uit te spreken; dit maakt het gemakkelijker om de jambische pentameter te volgen.
• Ga altijd op je gevoel af en gebruik wat je weet bij het schrijven van een gedicht, zeker als je werkt aan een sonnet.
• Lees verschillende sonnetten om door te krijgen hoe je ze zelf kunt schrijven.

Advertentie