Wiki Tatarça / Татарча 2024
Tatarça / ТатарчаDeutschEnglish

Мәскәү

Русия Федерациясенең башкаласы, федерация әһәмияте шәһәре, үзәк икътисади районның һәм Мәскәү өлкәсенең үзәге
Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.
Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Мәскәү (мәгънәләр) битенә күчегез.

Мәскә́ү (рус. Москва) — Россия Федерациясенең башкаласы, федерация әһәмияте шәһәре, үзәк икътисади районның һәм Мәскәү өлкәсенең үзәге. Мәскәү — Бөек Мәскәү кенәзлегенең, Россия патшалыгының һәм Совет Социалистик Республикалар Берлегенең тарихи башкаласы. Көнчыгыш-Европа тигезлегендә, Мәскәү елгасы янында урнашкан.

Мәскәү
рус. Москва
Байрак[d]Илтамга[d]
Сурәт
Рәсми исемМосква
Кушамат/тәхәллүсТретий Рим, Өченче Рим һәм Third Rome
... хөрмәтенә аталганМәскәү елгасы[1]
Демониммосквичи
НигезләүчеЮрий Долгорукий[d]
Рәсми телрус теле
ГимнМәскәү һимны[d]
Дөнья кисәгеЕвропа
Дәүләт Россия
Нәрсәнең башкаласыРоссия, Мәскәү өлкәсе һәм Үзәк федераль округ
Административ-территориаль берәмлекРоссия[2]
Сәгать поясыMSD, UTC+03:00 һәм Европа/Мәскәү[d][3]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуыМәскәү елгасы, Яуза[d], Водоотводный канал (Москва)[d], Сходненский деривационный канал[d] һәм Мәскәү исемендәге канал
Табигый-георафик объект эчендә урнашканКөнчыгыш Аурупа тигезлеге
Иң төньяк ноктасы56°01′00″ т. к. 37°11′00″ кч. о.
ГеомәгълүматларData:Russia/Moscow.map
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасыМәскәү хөкүмәте премьер-министры[d][4]
Фирка сәркәтибеЮрий Анатольевич Прокофьев[d], Зайков, Лев Николаевич[d] һәм Борис Ельцин
Хөкүмәт башлыгыСергей Собянин
Башкарма хакимиятМәскәү мэры[d] һәм Мәскәү хөкүмәте
Идарә итүче органМәскәү хөкүмәте
Канунбирү органыМәскәү шәһәр думасы[d]
Югары мәхкәмә органыРФ субъектының конституцион (низами) мәхкәмәсе[d]
ӘгъзалыкВсемирная федерация туристических городов[d][5]
Халык саны12 455 682 (1 гыйнвар 2021)[6]
Административ бүленешеҮзәк административ округ, Төньяк административ округ, Төньяк-Көнчыгыш административ округ, Көнчыгыш административ округ, Көньяк-Көнчыгыш административ округ, Көньяк административ округ, Көньяк-Көнбатыш административ округ, Көнбатыш административ округ, Төньяк-Көнбатыш административ округ, Зеленоград административ округы, Яңа Мәскәү административ округы, Троицк административ округы, Академия районы[d][7], Алексеевский район[d][7], Алтуфьевский район[d][7], Арбат[d][7], Аэропорт[d][7], Бабушкинский район[d][7], Басманный район[d][7], Беговой[d][7], Бескудниковский район[d][7], Бибирево[d][7], Богородское[d][7], Бутырский район[d][7], Вешняки[d][7], Внуково[d][7], Войковский район[d][7], Восточное Дегунино[d][7], Восточное Измайлово[d][7], Восточный[d][7], Выхино-Жулебино[d][7], Гагаринский район[d][7], Головинский район[d][7], Гольяново[d][7], Дмитровский район[d][7], Дорогомилово[d][7], Замоскворечье[d][7], Западное Дегунино[d][7], Ивановское[d][7], Измайлово[d][7], Капотня[d][7], Коптево[d][7], Косино-Ухтомский[d][7], Красносельский район[d][7], Крылатское[d][7], Крюково[d][7], Кузьминки[d][7], Кунцево[d][7], Куркино[d][7], Левобережный[d][7], Лефортово[d][7], Лианозово[d][7], Лосиноостровский район[d][7], Люблино[d][7], Марфино[d][7], Марьина Роща[d][7], Марьино[d][7], Матушкино[d][7], Метрогородок[d][7], Мещанский районы[d][7], Митино[d][7], Можайский район[d][7], Молжаниновский район[d][7], Некрасовка[d][7], Нижегородский район[d][7], Новогиреево[d][7], Новокосино (район Москвы)[d][7], Ново-Переделкино[d][7], Останкинский район[d][7], Отрадное[d][7], Очаково-Матвеевское[d][7], Перово[d][7], Печатники[d][7], Покровское-Стрешнево[d][7], Преображенское[d][7], Пресненский район[d][7], Проспект Вернадского[d][7], Раменки[d][7], Ростокино[d][7], Рязанский район[d][7], Савёлки[d][7], Савёловский район[d][7], Свиблово[d][7], Северное Измайлово[d][7], Северное Медведково[d][7], Северное Тушино[d][7], Северный[d][7], Силино[d][7], Сокол[d][7], Соколиная Гора[d][7], Сокольники[d][7], Солнцево[d][7], Строгино[d][7], Таганский район[d][7], Тверской район[d][7], Текстильщики[d][7], Тимирязевский район[d][7], Тропарёво-Никулино[d][7], Филёвский Парк[d][7], Фили-Давыдково[d][7], Хамовники[d][7], Ховрино[d][7], Хорошёво-Мнёвники[d][7], Хорошёвский район[d][7], Щукино[d][7], Южное Медведково[d][7], Южное Тушино[d][7], Южнопортовый район[d][7], Якиманка[d][7], Ярославский район[d][7], Бирюлёво Восточное[d][7], Бирюлёво Западное[d][7], Братеево[d][7], Даниловский район[d][7], Донской район[d][7], Зюзино[d][7], Зябликово[d][7], Коньково[d][7], Котловка[d][7], Ломоносовский район[d][7], Москворечье-Сабурово[d][7], Нагатино-Садовники[d][7], Нагатинский Затон[d][7], Нагорный район[d][7], Обручевский район[d][7], Орехово-Борисово Северное[d][7], Орехово-Борисово Южное[d][7], Поселение «Мосрентген»[d][7], Поселение Внуковское[d][7], поселение Вороновское[d][7], Поселение Воскресенское[d][7], Поселение Десёновское[d][7], Поселение Киевский[d][7], Поселение Клёновское[d][7], Поселение Кокошкино[d][7], Поселение Краснопахорское[d][7], Поселение Марушкинское[d][7], Поселение Михайлово-Ярцевское[d][7], поселение Московский[d][7], Поселение Новофёдоровское[d][7], Поселение Первомайское[d][7], Поселение Роговское[d][7], Поселение Рязановское[d][7], Сосенское[d][7], Троицк[7], Поселение Филимонковское[d][7], Поселение Щаповское[d][7], Щербинка[7], Северное Бутово[d][7], Старое Крюково[d][7], Тёплый Стан[d][7], Царицыно[d][7], Черёмушки[d][7], Чертаново Северное[d][7], Чертаново Центральное[d][7], Чертаново Южное[d][7], Южное Бутово[d][7] һәм Ясенево[d][7]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек156 метр
Кардәш шәһәрБерлин, Dähli, Мадрид, Тел-Әвив, Тәһран, Пекин, Валансьен, Лондон, Любляна, Буэнос-Айрес, Астана, Афин, Дүсселдорф, Вена, Bangkok, Белград, Загреб, Әнкара, Улан-Батор, Бишкәк, Сеул, Һавана, Акъяр, Дөбәй, Токио, Пхеньян һәм Бакы
Нәрсә белән чиктәшМәскәү өлкәсе һәм Калуга өлкәсе
Кулланылган телрус теле һәм рус ишарә теле
Бүләкләр
Мәйдан2562 ± 1 км²
Почта индексы101001–135999
Рәсми веб-сайтmos.ru​(рус.)​(ингл.)
Мультимедиа агымы URL-ыbalticlivecam.com/cameras/russia/moscow/moscow-city-center/, balticlivecam.com/cameras/russia/moscow/glory-square/ һәм balticlivecam.com/cameras/russia/moscow/moscow-panoramic-view/
Өстәмә тышкы мәгълүматлар чыганагыdata.mos.ru​(рус.)
ҺәштәгеMoscow
Тәртипне билгеләүче төп текстМәскәү шәһәре низамнамәсе[d]
Харита сурәте
Позиционная карта
Подробная карта
Төнге күренеше
Панорамный вид
Коллаж
Тема җәгърафиясеМәскәү географиясе[d]
Көппенның климат классификациясеуртача континенталь климат[d] һәм континентальный климат[d]
Һәйкәлләр исемлегеМәскәү мәдәни мирас һәйкәлләре исемлеге[d]
Яклаучы изгеИзге Георгий[d]
Ачык мәгълүматлар порталыМәскәү хөкүмәтенең ачык мәгълүматлар порталы[d]
Феноменның икътисадыМәскәү икътисады[d]
Кышкы күренеше
Һавадан күренеш
Беренче язма телгә алу4 апрель 1147[8][9]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре98 943 һәм 11 583
Кыскарулар җәдвәле аббревиатурасыМ.
Җирле телефон коды495 һәм 499
ИАТА аэропорт кодыMOW
Номер тамгасы коды77, 97, 99, 177, 197, 199, 777 һәм 799
Шәрәфле ватандашлар төркемеТөркем:Мәскәү шәрәфле ватандашлары[d]
Монда җирләнгәннәр төркемеТөркем:Мәскәүдә җирләнгәннәр
Бу якта төшерелгән фильмнар төркемеТөркем:Мәскәүдә төшерелгән фильмнар[d]
Объектның күренешләре өчен төркемТөркем:Мәскәү күренешләре[d]
Карта
 Мәскәү Викиҗыентыкта

Россиянең һәм Европаның (Истанбул исәпмичә) халык саны буенча иң зур шәһәр (11,8 млн кеше).

Мәскәү — Россия туристик үзәге. Мәскәү кирмәне, Кызыл мәйдан һәм Новодевичий кәшишхәнәсе ЮНЕСКО дөнья мирасына керәләр. Мәскәүне 6 аэропорт хезмәт күрсәтәләр. Анда 9 тимер юл вокзаллар һәм 3 елга портлары эшлиләр. 1935 елдан башкалада метрополитен эшли.

География үзгәртү

Мәскәүнең космостан күренеше

Географик урнашу үзгәртү

Шәһәр Көнчыгыш-Европа тигезлегендә, Мәскәү елгасы янында, Ока һәм Идел елгалары арасында урнашкан. Федерация субъекты буларак Мәскәү һәм Калуга өлкәләре белән чиктәш. 2012 елга шәһәр мәйданы — 2511 км². Территоиясеннән 877 км² Мәскәү Боҗра Автомобильләр Юлы эчендә, 1633 км² — тышкы ягында урнашкан.

Шәһәрнең уртача биеклеге — 156 м, иң биек ноктасы — Теплый Стан бистәсендә, иң түбән ноктасы Беседин күперләре арасында урнаша.

Ул Мәскәү елгасының ике ярларында, аның урта агымнарында урнаша. Шулай ук шәһәрдә Мәскәү елгасының кушылдыклары: Сходня, Химка, Пресня, Неглинная, Яуза, Нищенка, Сетунь, Котловка һәм Гордоня агалар. Кече елгаларының күбесе коллекторларда агалар.

Мәскәүдән эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)[10]
Мурманск ~ 2103 км
Петербург ~ 696 км
Бөек Новгород ~ 538 км
Тверь ~ 177 км		Архангельск ~ 1291 км
Череповец ~ 526 км
Вологда ~ 459 км
Ярославль ~ 264 км		Сыктывкар ~ 1331 км
Киров ~ 943 км
Киңәшмә ~ 401 км
Иваново ~ 302 км
Смоленск ~ 414 км
Витебск ~ 543 км
Минск ~ 750 км
Варшава ~ 1462 км
Җилләр розасы
Владимир ~ 187 км
Түбән Новгород ~ 427 км
Казан ~ 830 км
Владивосток ~ 9207 км
Калуга ~ 173 км
Брянск ~ 401 км
Киев ~ 898 км
Кишинәү ~ 1323 км		Липецк ~ 459 км
Воронеж ~ 529 км
Харковь ~ 749 км
Тындагы Ростов ~ 1092 км		Тамбов ~ 463 км
Сарытау ~ 853 км
Волгоград ~ 966 км
Әстерхан ~ 1404 км

Сәгать поясы үзгәртү

Мәскәү халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +3:00 гә тигез.

Климат үзгәртү

Шәһәр климаты — уртача-континенталь. Кыш уртача ноябрьның икенче яртысыннан март ахырына хәтле дәвам итә. Кыш вакытында көчле суыклар (-20, -30 °C), ә декабрь белән январьдә җепшек көннәр булырга мөмкин. Елда айларның иң салкыны — февраль (уртача −6,7 °C). Җәй майның уртасыннан сентябрьгә хәтле дәвам итә, көндез температурасы еш 30 °C кадәр күтәрелә. Елда айларның иң җылысы — июль (уртача 19,2 °C).

Елның уртача температурасы 5,8 °C тәшкил ителә. Бөтен метеокүзәтчелек тарихы буенча елларның иң җылысы — 2008 (урта температура — 7,3 °C), иң салкыны — 1888 (1,7 °C). Уртача еллык җил тизлеге — 2,3 м/с, һава дымлылыгы — 77%.

Бөтен метеокүзәтчелек тарихы буенча иң югары температура 2010 елның 29 июлендә тәшкил ителгән — 38,2 °C, иң түбән 1940 елның 17 гыйнварында −42,2 °C.

Мәкәүдә ел буенча 600—800 мм атмосфера дуеннары ява, күбесе — җәйдә.

Мәскәү климаты
КүрсәткечГыйФевМарАпрМайИюнИюлАвгСенОктНояДекЕл
Абсолют максимум, °C8,68,319,728,933,234,738,237,332,324,016,29,638,2
Уртача максимум, °C−4−3,72,611,318,622,024,321,915,78,70,9−39,6
Уртача минимум, °C−9,1−9,8−4,42,27,712,114,412,57,42,7−3,3−7,62,1
Абсолют минимум, °C−42,2−38,2−32,4−21−7,5−2,31,3−1,2−8,5−20,3−32,8−38,8−42,2
Явым-төшем нормасы, мм524135374980858268715552707
Чыганак: Погода и Климат


Этимология үзгәртү

Шәһәр исеме Мәскәү елгасының исеменнән чыккан. Борыңгы рус телендә моск- тамыры «баткак, сыланучан» яки «саз, юеш, дымлы» мәгънәләрен белдерде. Елга исеме, бәлки борыңгы рус «москы» (-ы кушымчасы белән) сүзеннән чыккан.

Башка телләрдә шулай ук бу сүзеннән төзергән исемнәре бар: рус. Moscow, алман. Moskau, фр. Moscou.

Тарих үзгәртү

Борынгы чор үзгәртү

Шәһәр яше аныклап билгеле түгел. Иң борыңгы археологик табылмалар таш чорына кагылалар. Беренче меңьеллыгының ахырында Мәскәү районында вятичләр һәм кривичләр нәселләре урнаштылар. Археологик казулар нәтиҗәләре буенча, XI гасырда Мәскәү янында чокырлы һәм урлы авыл урнашты.

Мәскәүгә нигез салу турыда ике караш бар.

  • Беренче караш Ипатьев елъязмаларында Мәскәү исемле авылны телгә алуга таяна. Алар буенча, 1147 елның 4 апрельдә ростов-сүздәл кенәзе Юрий Долгорукий Мәскәү шәһәрендә үз дусларын кабул иткәндер. 1156 елда Мәскәүдә яңа агач ныгытмалар төзелгәннәр, һәм шәһәр мәйданы 3-4 тапкыр артты.
  • Икенче караш буенча татар ханы Мәңге Тимер 1272 елда фин чик сакчылары өчен Мәскәү ныгытмасына салдыра, нәкъ бу елда беренче чиркәү төзелә башлый[11]. Ә 1147 елда берни чиркәү, димәк Мәскәү булмаган әле. Тик Үзбәк хан идарә иткән чорындагы Иван Калита вакытында Мәскәү чын шәһәргә әверелә.

1238 ел 20 гыйнвар — Батый хан җитәкчелегендәге гаскәр рус армиясен җиңеп Мәскәүне ала.

Алтын Урда чоры үзгәртү

Монгол-татар буйсындырган вакытында шәһәр яндырып яуланган, ләкин тиз торгызылган. 1242 елдан Алтын Урдага бәйле булган. Кайбер тарихчылар буенча Мәскәү һәм тирәсендәге кенәзлекләр Алтын Урда эченә кергән.

Алтын Урда чорында Мәскәү шәһәрендә Урда урамы (русча Ордынка, әлегә сакланган) килеп чыккан. Урда урамы тирәсендә башта Алтын Урданың татар идарәсенең түрәләре — баскаклар, даруглар һәм бүтән — яшәгәннәр. Урда урамы тирәсендә Татар бистәсе килеп чыккан.

Хәзер Мәскәүнең Татар бистәсе турында күп исемнәр хәтерләтә: Балчык (русча Балчук, Мәскәүнең урыны һәм кунакханәсе), Кече һәм Зур Татар урамнары (анда Иске Татар мәчете бар), Третьяков исемендәге галереянең тирәсендә урнашкан тарихи урыннар.

Арбат урамы — татар сәүдәгәрләре тарафыннан салынган бистә. Кайбер чыганак буенча татар сүзеннән арба яки гарәп сүзеннән рабат (шәһәр яны) килеп чыга. Арбат бистәсендә башта болгар, соңрак татар һәм бүтән шәрекъ сәүдәгәрләре, осталары яшәгән һәм эшләгән.Алтын Урда хакимлеге дәвереннән Мәскәүдә бүтән татар исемнәре дә калганнар: Таган (русча Таганка), Толмачы урамнары (Новокузнецкая метро станциясе тирәсендә, элек анда Татар Толмачы бистәсе булган), Исмайлы (русча Измайлово), Сәркиз (русча Черкизово) — Сәркиз морза Дмитрий Донской якташы булган, батырлык һәм булышлык өчен Мәскәү кенәзе Сәркиз морзага шушы җирне биргән, аның исеменнән Черкизово сүзе килеп чыккан.

Алтын Урданың Үзбәк ханы хакимлегендә Мәскәүнең әһәмияте күтәрелгән, чөнки татар ханы Мәскәү кенәзенә Иван Калитага баскак вазифасын биргән. Шулай итеп рус кенәзлекләрендә баш татар баскагы — Иван Калита булып чыккан, ул бөтен салымны җыйган булган һәм Алтын Урда ханына җибәргән. Мәскәүнең шушы салымны җыю вазифалары Алтын Урда чорыннан хәзерге вакытка кадәр калган.

Мәскәү кенәзлеге үзәге үзгәртү

Төп мәкалә: Бөек Мәскәү кенәзлеге

XIII гасырның икенче яртысыннан Мәскәү мөстәкыйль удел кенәзлеге үзәге булып торган. XIV гасырның башында Мәскәү биләмәләре зурая, аның составына Коломна һәм Можайск кенәзлекләре керәләр.

XIV гасырда Мәскәүнең Бөек Мәскәү кенәзлеге үзәге буларак күтәрелүе була. XIV гасырда Мәскәүгә митроплитлар резиденциясе күчерелә, ә 1589 елда Мәскәү патриархиясе оештырыла.

Халык үзгәртү

Мәскәү — Россиядә һәм Европада халык саны буенча иң зур шәһәр. Статистика буенча, шәһәрдә 2012 елда 11 612 943 кеше яши. Бу сан өзлексез яшәгән шәһәрчеләр гына хисапка ала, Мәскәүдә тагын 1 миллион 800 мең артык мигрантлар, гастарбайтерлар, һәм төрле рәсми түгел эмигрантлар яши.

Халык саны буенча шәһәр Россиядә — беренче, Европада — икенче (СТамбовлдан соң), дөньяда — сигезенче.

Халык саны
13501400160016381710172517381750
30 000↗40 000↗100 000↗200 000↘160 000↘145 000↘138 400↘130 000
17751785[12]18001811[12]18131825[12]1830[12]1835[12]
↗161 000↗188 700↗250 000↗270 200↘215 000↗241 500↗305 600↗335 800
1840[12]1847[12]18521856[12]1858[12]1859[12]1863[12]1864
↗349 100↗353 300↗373 800↘368 800↗377 800↗379 300↗462 500↘351 600
18681871188618911897[13]19001902[12]1907[12]
↗416 400↗601 969↗753 459↗822 400↗1 039 000↗1 175 000↘1 174 700↗1 345 700
190819121913[12]1914[12]19151917[12]19201923[12]
↗1 359 200↗1 617 157↘1 563 100↗1 762 700↗1 817 000↗1 854 400↘1 028 200↗1 542 900
1926[13]1928[14]1931[12]19361939[13]1956[15]1959[16]1967[12]
↗2 080 000↗2 127 200↗2 781 300↗3 641 500↗4 609 000↗4 839 000↗5 045 905↗6 422 000
1970[17]1972[12]1973[12]1976[12]1979[18]1982[12]1986[12]1989[19]
↗6 941 961↗7 151 000↗7 255 000↗7 658 000↗7 830 509↗8 111 000↗8 527 000↗8 769 117
1990[20]1991[20]1992[12]1993[20]1994[20]1995[20]1996[12]1997[20]
↗8 880 124↗9 017 415↘8 956 900↗9 066 025↗9 066 612↗9 085 457↘8 434 300↗9 411 236
1998[20]1999[20]2000[20]2001[12]2002[13]2003[12]2004[20]2005[12]
↗9 604 297↗9 783 242↗9 932 932↘8 396 400↗10 126 000↗10 126 400↗10 391 470↗10 406 600
2006[12]2007[12]2008[12]2009[20]2010[21]2011[12]2012[22]2013[23]
↗10 425 100↗10 442 700↗10 470 300↗10 508 971↗11 503 501↘11 503 500↗11 612 943↗11 979 529
2014[24]2015[25]
↗12 108 257↗12 197 596

Милли состав үзгәртү

Халык1897[26]1926[27]1939[28]1959[29]1970[30]1979[31]1989[32]2002[33]
К. с.%К. с.%К. с.%К. с.%К. с.%К. с.%К. с.%К. с.%
руслар987 04495,0%1 771 69087,8%3 614 43087,4%4 507 89988,6%6 301 24789,2%7 146 68290,1%7 963 24689,7%8 808 00984,8%
украиннар4 4780,4%16 0820,8%90 4792,2%115 4892,3%184 8852,6%206 8752,6%252 6702,8%253 6442,4%
татарлар4 28810,4%17 0760,8%57 6871,4%80 4891,6%109 2521,5%131 3281,7%157 3761,8%166 0831,6%
әрмәннәр1 6040,2%6 3690,3%13 6820,3%18 3790,4%25 5840,4%31 4140,4%43 9890,5%124 4251,2%
әзериләр--224~0,0%677~0,0%2 5280,1%4 8890,1%7 9670,1%20 7270,2%95 5630,9%
яһудләр5 0700,5%131 2446,5%250 1816,0%239 2464,7%251 3503,6%222 9002,8%174 7282,0%79 3590,8%
белоруслар1 0160,1%13 1610,7%24 9520,6%34 3700,7%50 2570,7%59 1930,7%73 0050,8%59 3530,6%
башкалар35 0913,4%61 2953,0%84 9302,1%87 1811,7%133 5441,9%125 2431,6%189 8382,1%796 3187,7%
барлык1 038 591100,0%2 017 141100,0%4 137 018100,0%5 085 581100,0%7 061 008100.0%7 931 602100,0%8 875 579100,0%10 382 754100,0%

Искәрмә:1 Әзериләр белән

Халык2010[34]
К. с.%
руслар9 930 41086,3%
украиннар154 1041,3%
татарлар149 0431,3%
әрмәннәр106 4660,9%
әзериләр57 1230,5%
яһудләр53 1450,5%
белоруслар39 2250,3%
башкалар1 013 9858,8%
барлык11 503 501100,0%

Мәскәүдә 154 104 украин (1,42 %), 149 043 татар (1,38 %), 57 123 әзәри (0,53 %) һәм 53 142 яһүди (0,49 %) яши (2010). Шәһәрдә руслар күпчелектә — халыкның 86% алалар, яисә 9 930 410 кеше.

Мәскәүдә татарларның тарихи яшәгән урыннары — Мәскәү елгасы арты (Замоскворечье) районындагы Татар бистәсе.

Мәскәүдә туган танылган кешеләр үзгәртү


Административ бүленеш үзгәртү

2012 елдан Мәскәү 12 административ округына бүленә:

1. Үзәк административ округ (10 районына бүленә)
2. Төньяк административ округ (16 районына бүленә)
3. Төньяк-Көнчыгыш административ округ (17 районына бүленә)
4. Көнчыгыш административ округ (16 районына бүленә)
5. Көньяк-Көнчыгыш административ округ (12 районына бүленә)
6. Көньяк административ округ (16 районына бүленә)
7. Көньяк-Көнбатыш административ округ (12 районына бүленә)
8. Көнбатыш административ округ (13 районына бүленә)
9. Төньяк-Көнбатыш административ округ (8 районына бүленә)
10. Зеленоград административ округы (4 районына бүленә)
11. Яңа Мәскәү административ округы (11 җирлегенә бүленә)
12. Троицк административ округы (10 җирлегенә бүленә)

Транспорт үзгәртү

Казан вокзалы

Тимер юл транспорты үзгәртү

Шәһәрдә ун тимер юл вокзалы бар:

Мәскәү эчендә Мәскәү тимер юлының кече боҗрасы урнаша, ул Мәскәүнең барлык тимер юл юнәлешләрен тоташтыра.

Аэропортлар үзгәртү

Автомобиль транспорты үзгәртү

Мәскәү — М1 «Беларусь» (Мәскәү — Смоленск — Белорусия белән чиге), М2 (Мәскәү — Тула — Орёл — Курск — Белгород — Украина белән чиге), М3 «Украина» (Мәскәү — Калуга — Брянск — Украина белән чиге), М4 «Тын» (Мәскәү — Воронеж — Дондагы Ростов — Краснодар — Новороссийск), М5 «Урал» (Мәскәү — Рязань — Пенза — Самар — Уфа — Чиләбе), М6 «Каспий» (Мәскәү — Тамбов — Волгоград — Әстерхан), М7 «Идел» (Мәскәү — Владимир — Түбән Новгород — Чабаксар — Казан — Уфа), М8 «Холмогоры» (Мәскәү — Ярославль — Вологда — Архангельск — Северодвинск), М9 «Балтия» (Мәскәү — Ржев — Латвия белән чиге), М10 «Россия» (Мәскәү — Тверь — Бөек Новгород — Петербург), А101 «Балтия» (Мәскәү — Малоярославец — Белорусия белән чиге), А103 «Балтия» (Мәскәү — Черноголовка), А104 «Балтия» (Мәскәү — Дмитров — Дубна) автоюлларның башлангыч пункты.

Мәскәү эчендә өч транспорт боҗра бар: Бакча боҗрасы, Өченче транспорт боҗрасы, Мәскәү боҗра автомобиль юлы.

Метрополитен үзгәртү

Моны карагыз: Мәскәү метрополитены

Метрополитен — Мәскәүдә иң популяр транспорт.[35]

Елга транспорты үзгәртү

Моны карагыз: Төньяк елга порты

Мәгариф һәм фән үзгәртү

Мәскәү шәһәрендә дәүләт һәм дәүләтнеке булмаган югары уку йортлары эшләп килә. Беренчесе берничә төркемгә бүленә: университетлар, академияләр, институтлар, консерваторияләр, Оборона министрлыгы сайты, Эчке эшләр министрлыгы сайты уку йортлары бар.

  1. 1-се Мәскәү дәүләт медицина университеты
  2. М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты
  3. Мәскәү дәүләт геодезия һәм картография университеты
  4. Мәскәү дәүләт төзелеш университеты
  5. Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институты
  6. Россия дәүләт карамай һәм газ университеты
  7. Россия халыклар дуслыгы университеты
  8. Мәскәү корыч һәм бирелмәләр институты
  9. Г. В. Плеханов исемендәге Россия икътисад университеты
  10. Мәскәү дәүләт элемтә юллар университеты
  11. Мәскәү дәүләт юридик академиясе
  12. Россия Хөкүмәте янындагы Финанс Университеты
  13. Россия дәүләт социаль университеты
  14. Россия Президенты каршындагы Халык хуҗалыгы һәм дәүләт хезмәте Россия академиясе(РАНХиГС).
  15. В. И. Суриков исемендәге Мәскәү дәүләт академиягә рәсем институты

Кардәш шәһәрләр үзгәртү

1. — Агҗабәди
2. — Бакы
3. — Гәнҗә
4. — Вена
5. — Тирана
6. — Алжир
7. — Буйныс-Айрыс
8. — Ирәван
9. — Брест
10. — Брүссел
11. — Ла-Пас
12. — Баня-Лука
13. — Лондон
14. — Каракас
15. — Ханой
16. — Хо Ши Мин
17. — Берлин
18. — Дюссельдорф
19. — Ингольштадт
20. — Мюнхен
21. — Афины
22. — Кутаиси
23. — Тбилиси
24. — Каир
25. — Тел-Әвив
26. — Дели
27. — Мумбаи
28. — Җакарта
29. — Решт
30. — Тегеран
31. — Рейкьявик
32. — Мадрид
33. — Рум
34. — Алма-Ата
35. — Нурсолтан
36. — Никосия
37. — Пекин
38. — Пхеньян
39. — Гавана
40. — Бишкек
41. — Елгава
42. — Рига
43. — Бейрут
44. — Текоман
45. — Энсенада
46. — Улан-Батор
47. Дөбәй
48. — Куско
49. — Варшава
50. — Краков
51. — Сеул
52. — Волгодонск
53. — Коломна
54. — Нарьян-Мар
55. — Ростов-на-Дону
56. — Бүкрәш
57. — Белград
58. — Любляна
59. — Чикаго
60. — Дүшәнбе
61. — Баңкок
62. — Тунис
63. — Әнкара
64. — Ардахан
65. — Ташкәнт
66 — Фәрганә
67. — Донецк
68. — Киев
69. — Николаев
70. — Ужгород
70. — Харковь
71. — Ялта
72. — Лусон
73. — Манила
74. — Һелсинки
75. — Валансьен
76. — Лимож
77. — Загреб
78. — Будва
79. — Подгорица
80. — Праһа
81. — Сантьяго
82. — Таллин
83. — Токио
84. — Братислава
85. — Рыльск

Галерея үзгәртү

  • Василий Блаженный соборы
  • Спас Манарасы
  • Никольск манарасы
  • ГУМ
  • Воскресенск каркасы
  • Тарих музее
  • «Новодевичий» монастыре
  • Бауман исемле Мәскәү дәүләт техника университеты
  • Муса Җәлил һәйкәле

Күренеш үзгәртү

Мәскәү панорамасы
Викиҗыентыктагы медиафайллар?

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ https://web.archive.org/web/20190718121126/http://oldru.com/moscow/moscow6.htm
  2. ↑ ОКТМО
  3. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
  4. ↑ https://www.kp.ru/daily/22622/11826/
  5. ↑ https://cn.wtcf.org.cn/citys/3472-2.html
  6. ↑ https://www.citypopulation.de/en/russia/cities/
  7. ↑ 7,000 7,001 7,002 7,003 7,004 7,005 7,006 7,007 7,008 7,009 7,010 7,011 7,012 7,013 7,014 7,015 7,016 7,017 7,018 7,019 7,020 7,021 7,022 7,023 7,024 7,025 7,026 7,027 7,028 7,029 7,030 7,031 7,032 7,033 7,034 7,035 7,036 7,037 7,038 7,039 7,040 7,041 7,042 7,043 7,044 7,045 7,046 7,047 7,048 7,049 7,050 7,051 7,052 7,053 7,054 7,055 7,056 7,057 7,058 7,059 7,060 7,061 7,062 7,063 7,064 7,065 7,066 7,067 7,068 7,069 7,070 7,071 7,072 7,073 7,074 7,075 7,076 7,077 7,078 7,079 7,080 7,081 7,082 7,083 7,084 7,085 7,086 7,087 7,088 7,089 7,090 7,091 7,092 7,093 7,094 7,095 7,096 7,097 7,098 7,099 7,100 7,101 7,102 7,103 7,104 7,105 7,106 7,107 7,108 7,109 7,110 7,111 7,112 7,113 7,114 7,115 7,116 7,117 7,118 7,119 7,120 7,121 7,122 7,123 7,124 7,125 7,126 7,127 7,128 7,129 7,130 7,131 7,132 7,133 7,134 7,135 7,136 7,137 7,138 7,139 7,140 7,141 7,142 7,143 7,144 7,145 ОКТМО. 179/2016. Центральный ФО
  8. ↑ Ипатьевская летопись — 1500.
  9. ↑ http://dlib.rsl.ru/viewer/01003543120#?page=23
  10. ↑ Расчет расстояний между городами. Транспортная компания «КСВ 911». әлеге чыганактан 2011-08-12 архивланды. 2010-02-08 тикшерелгән.
  11. ↑ http://www.business-gazeta.ru/article/140813/
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 12,16 12,17 12,18 12,19 12,20 12,21 12,22 12,23 12,24 12,25 12,26 12,27 12,28 12,29 12,30 12,31 12,32 Народная энциклопедия «Мой город». Москва. әлеге чыганактан 2013-10-16 архивланды. 2013-10-16 тикшерелгән.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. әлеге чыганактан 2013-08-17 архивланды. 2013-08-17 тикшерелгән.
  14. ↑ Статистический справочник СССР за 1928 г.
  15. ↑ Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956. әлеге чыганактан 2013-10-26 архивланды. 2013-10-26 тикшерелгән.
  16. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  17. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  18. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  19. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. әлеге чыганактан 2011-08-22 архивланды.
  20. ↑ 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 20,10 Численность постоянного населения на 1 января (человек) 1990-2010 года
  21. ↑ ВПН-2010. Приложение 1. Численность населения по районам города Москвы. әлеге чыганактан 2014-08-16 архивланды. 2014-08-16 тикшерелгән.
  22. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
  23. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
  24. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. әлеге чыганактан 2014-08-02 архивланды. 2014-08-02 тикшерелгән.
  25. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год). әлеге чыганактан 2015-03-18 архивланды. 2015-03-18 тикшерелгән.
  26. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=831
  27. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=209
  28. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=39
  29. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=45
  30. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=18
  31. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=19
  32. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=18
  33. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2006-11-04, retrieved 2012-11-17 
  34. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2016-06-05, retrieved 2012-11-17 
  35. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2013-01-20, retrieved 2012-12-21 

Чыганаклар үзгәртү

Сылтамалар үзгәртү

Моны да карагыз үзгәртү

Россия порталы
Мәскәү порталы

Калып:Европа башкалалары

Чыганак — https:https://www.how.com.vn/wiki/index.php?lang=tt&q=Мәскәү&oldid=4072238
🔥 Top keywords: Баш битГабдулла ТукайИлдус ГабдрахмановСергей Антипов (1949)Габдулла Тукай биографиясеҖәүдәт ХантимеровМахсус:ЭзләүGoogleСергей СкрябинМахсус:Соңгы үзгәртүләрaanrrИкенче бөтендөнья сугышыВикипедияРадик ГалиәкбәровВикипедия:Җәмгыять үзәгеПорнографияВикипедия:Җаваплылыктан баш тартуМәскәүВикипедия:ЯрдәмEva ElfieВикипедия:КонтактларВикипедия:ЭчтәлекXXVIII гасыр (б. э. к.)Википедия:TurındaЯрдәм:Википедиягә рәхим итегез!Туфан МиңнуллинВикипедия:ФорумЗаһир ИсәнчуринДамир ГарифуллинMäxmät KapetanoviçТатарстанВикипедия:Авторлык хокукларыИндонезияРинат Вәлиев (1971)Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләрМарсель ГалиевJavaМөнир СоколовВикипедия:Хәзерге вакыйгалар