Litr
Litr, oznaczenie l (mała litera) – pozaukładowa jednostka objętości. W przeliczeniu na jednostki SI 1 l = 1/1000 m³ = 1 dm³.
W USA, Kanadzie, Australii do oznaczania tej jednostki stosuje się oficjalnie wielką literę L, w pozostałych krajach świata, w tym w Polsce, normą jest stosowanie małej litery l, choć stosowanie wielkiej litery jest również dopuszczalne[1].
Stosowane przedrostki i ich powiązanie z układem SI edytuj
Z jednostką tą stosowane są przedrostki wielokrotności, zwykle zgodne z przedrostkami SI:
| Wielokrotność | Nazwa | Symbole | Równoważna objętość | Podwielokrotność | Nazwa | Symbole | Równoważna objętość | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 100 l | litr | l | L | dm3 | decymetr sześcienny | 100 l | litr | l | L | dm3 | decymetr sześcienny | |
| 101 l | dekalitr | dal | daL | 10−1 l | decylitr | dl | dL | |||||
| 102 l | hektolitr | hl | hL | 10−2 l | centylitr | cl | cL | |||||
| 103 l | kilolitr | kl | kL | m3 | metr sześcienny | 10−3 l | mililitr | ml | mL | cm3 | centymetr sześcienny | |
| 106 l | megalitr | Ml | ML | dam3 | dekametr sześcienny | 10−6 l | mikrolitr | µl | µL | mm3 | milimetr sześcienny | |
| 109 l | gigalitr | Gl | GL | hm3 | hektometr sześcienny | 10−9 l | nanolitr | nl | nL | 106 µm3 | ||
| 1012 l | teralitr | Tl | TL | km³ | kilometr sześcienny | 10−12 l | pikolitr | pl | pL | 103 µm3 | ||
| 1015 l | petalitr | Pl | PL | 103 km³ | 10−15 l | femtolitr | fl | fL | µm3 | mikrometr sześcienny | ||
| 1018 l | eksalitr | El | EL | 106 km³ | 10−18 l | attolitr | al | aL | 106 nm3 | |||
| 1021 l | zettalitr | Zl | ZL | Mm3 | megametr sześcienny | 10−21 l | zeptolitr | zl | zL | 103 nm3 | ||
| 1024 l | jottalitr | Yl | YL | 103 Mm3 | 10−24 l | joktolitr | yl | yL | nm3 | nanometr sześcienny | ||
Historia edytuj
Nazwa jednostki pochodzi od starofrancuskiej miary objętości o nazwie litron[2], która w Polsce została zaadaptowana pod nazwą kwarty. Odtąd jej definicja i status ewoluowały:
- 1793: litr zdefiniowano we Francji jako 1 decymetr sześcienny, w ramach tworzenia nowego "Republikańskiego Układu Miar", po zwycięstwie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
- 1879: Międzynarodowy Komitet Miar i Wag (Comité International des Poids et Mesures, CIPM) włączył tę jednostkę do swojego układu miar i oznaczył ją symbolem "l" (mała litera el).
- 1901: 3. Generalna Konferencja Miar (Conférence Générale des Poids et Mesures, CGPM) zmieniła definicję litra na:
- Jest to objętość jaką zajmuje 1 kg wody destylowanej w temperaturze 3,98 °C przy ciśnieniu 1 atm = 760 mm Hg (1013,25 hPa)
Uwagi praktyczne edytuj
1 l wody pitnej (wodociągowej) nie ma masy wynoszącej dokładnie 1 kg. Zawiera ona pewne zmienne ilości soli mineralnych (jonów nieorganicznych), substancji dodawanych w procesie uzdatniania i inne śladowe zanieczyszczenia. W efekcie ma nieco inną gęstość niż woda czysta chemicznie. Różnice w gęstości między wodą czystą i wodociągową mogą dochodzić do ok. 2%. Ponadto gęstość wody destylowanej zmienia się znacząco z temperaturą, w granicach do 10%. Np. woda destylowana w temperaturze 4 °C ma gęstość 0,999719 kg/l, zaś w temperaturze 40 °C już tylko 0,9922175 kg/l[a]. Sumując oba efekty, 1 l wody wodociągowej w temperaturze pokojowej ma masę zwykle w zakresie od ok. 0,989 do ok. 0,993 kg[potrzebny przypis].
Uwagi edytuj
- ↑ Zależność ta wykorzystywana jest w tzw. termometrze Galileusza, pozwalającym ocenić temperaturę otoczenia.
Przypisy edytuj
- ↑ Tabela 4. Jednostki miar o specjalnych nazwach i oznaczeniach w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2020 r. w sprawie legalnych jednostek miar (Dz.U. z 2020 r. poz. 1024).
- ↑ Z gr. λίτρα, nazwa srebrnej monety, por. libra.
- ↑ litr, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-09-30].
Linki zewnętrzne edytuj
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2020 r. w sprawie legalnych jednostek miar (Dz.U. z 2020 r. poz. 1024)
- Gęstość wody dla temperatur 0-40 °C. phys.uni.torun.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-03)].