Ҡаҙ йыуаһы
Ҡаҙ йыуаһы | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Фәнни классификация | ||||||||||||
| ||||||||||||
Латинса исеме | ||||||||||||
Gagea Salisb. (1806) | ||||||||||||
Виды | ||||||||||||
|
Ҡаҙ йыуаһы (Gagea) — лилиә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.
Ботаник яҙма үҙгәртергә
Яҡынса 70 төрө билдәле, Евразияның, Төньяҡ Африканың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда 6 төрө үҫә: һары ҡаҙ йыуаһы, бөртөклө ҡаҙ йыуаһы, һуғанбашлы ҡаҙ йыуаһы, кесе ҡаҙ йыуаһы, ненец ҡаҙ йыуаһы, тәпәш ҡаҙ йыуаһы. Һуғанбашлы эфемероидтар, бейеклеге 5—30 см. Һабағы төҙ, 1 тар ҡыяҡлы йәки киң ланцет тамыр яны япрағы һәм 1—3 (һирәк осраҡта 5‑кә тиклем) сәскәлек аҫтында урынлашҡан ҡыяҡ, яҡынайтылған осло япраҡ менән. Сәскәләре тыш яҡтан йәшкелт, эстән — һары, сатыр йәки ҡалҡансыҡ рәүешендәге сәскәлектәргә йыйылған. Апрель—майҙа сәскә ата. Емеше — өс ҡырлы ҡумта, май—июндә өлгөрә.
Таралышы үҙгәртергә
Һары ҡаҙ йыуаһы һәм кесе ҡаҙ йыуаһы — киң япраҡлы урмандарҙа, тәпәш ҡаҙ йыуаһы далала, тауҙарҙың һәм ҡалҡыулыҡтарҙың ҡоро битләүҙәрендә үҫә; республика бөтә территорияһында таралған. Далала бөртөклө ҡаҙ йыуаһы, һуғанбашлы ҡаҙ йыуаһы (Баймаҡ районында Ирәндек һыртында) һәм Урал эндемигы ненец ҡаҙ йыуаһы (Ауырғазы, Благовар, Мәләүез райондары) осрай.
Файҙаланыу үҙгәртергә
Һары ҡаҙ йыуаһы — декоратив үҫемлек, составында С витамины, каротиноидтар бар, халыҡ медицинаһында ҡулланыла.
класс Двудольные | ещё 9 семейств | |||||||||||||||
отдел Покрытосеменные | порядок Лилиецветные (Liliales) | род Гусиный лук (Gagea ) | ||||||||||||||
царство Растения | класс Однодольные | семейство Лилейные (Liliaceae) | ||||||||||||||
отдел Голосеменные | ещё 9 порядков (согласно Системе APG II) | ещё 16 родов см. Лилейные | ||||||||||||||
Төрҙәре үҙгәртергә
Ике йөҙгә яҡын төрө билдәле.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Мордак Е. В. Семейство лилейные (Liliaceae) // Жизнь растений. В 6-ти т. Т. 6. Цветковые растения / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1982. — С. 72—91.
- Иллюстрированный определитель растений Ленинградской области / Под ред. А. Л. Буданцева и Г. П. Яковлева. — М.: Т-во науч. изд. КМК, 2006. — 799 с., илл. — С. 43, 625, 626, 631. — ISBN 5-87317-260-9.
- M. Zarrei et al. Molecular systematics of Gagea and Lloydia (Liliaceae; Liliales): implications of analyses of nuclear ribosomal and plastid DNA sequences for infrageneric classification // Ann Bot. — Oxford University Press, 2009 July. — Vol. 104(1). — P. 125—142. — DOI:10.1093/aob/mcp103
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Ҡаҙ йыуаһы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Ҡаҙ йыуаһы: «Тормош энциклопедияһы» сайтында мәғлүмәт(EOL) (инг.) 2009 й. 4 апрельдә тикшерелгән
- Gagea GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.) 2009 й. 4 апрельдә тикшерелгән
- Ҡаҙ йыуаһы — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә Проверено 7 октября 2009 г.
- Гусиный лук // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.) Проверено 4 апреля 2009 г.
- Информационная система «Historia Gagearum» 2013 йыл 7 октябрь архивланған. на сайте Ботанического института имени В. Л. Комарова РАН