Olifantentandpasta maken

Het maken van olifantentandpasta is een gemakkelijk en leuk wetenschappelijk proefje dat je thuis met je kinderen of met scholieren in een laboratorium uit kunt voeren. Hierbij ontstaat er een chemische reactie waardoor er een grote hoeveelheid schuim uit je fles of maatcilinder sijpelt. De beweging van het schuim lijkt op tandpasta die uit een tube geknepen wordt, en de hoeveelheid schuim is meestal genoeg voor een olifant om zijn tanden mee te poetsen.

Weet dat geconcentreerd waterstofperoxide (een sterkere oplossing dan de oplossing van 3% voor huishoudelijk gebruik) een sterke oxidator is. Het kan de huid bleken en brandwonden veroorzaken. Voer dit experiment alleen uit als je de juiste voorzorgsmaatregelen genomen hebt en zorg dat je door een volwassene geholpen wordt. Veel plezier, maar werk veilig!

Ingrediënten

Thuisversie

120 ml vloeibare waterstofperoxide (volume 20, ofwel een oplossing van 6%, te koop bij drogisterijen en kapperszaken)
1 eetlepel droge gist
3 eetlepels warm water
Vloeibaar afwasmiddel
Voedingskleurstof
Flessen in allerlei vormen

Laboratoriumversie

Voedingskleurstof (optioneel)
Vloeibaar afwasmiddel
Waterstofperoxide met een sterkte van 30% (H₂O₂)
Verzadigde kaliumjodide-oplossing (KI)
Maatcilinder met een inhoud van 1 liter

Deel 1

Deel 1 van 3:

Het experiment klaarzetten

Pdf downloaden

Je hoeft geen laboratoriumbenodigdheden te kopen om dit leuke experiment uit te kunnen voeren, want de meeste benodigdheden heb je waarschijnlijk al in huis. Maak een lijstje van wat je in huis hebt en kijk op welke manieren je kunt improviseren als je iets niet hebt. Als je bijvoorbeeld geen oplossing van 6% waterstofperoxide hebt, dan kun je ook een oplossing met een sterkte van 3% gebruiken.
Vergeet niet dat je bij dit experiment nogal wat troep kunt maken, dus vraag iedereen die meedoet om na afloop mee te helpen met schoonmaken. Plan genoeg tijd in zodat iedereen mee kan doen en ervan kan genieten.
Hoe oud je ook bent, het kan erg leuk zijn om een proefje uit te voeren waarbij veel schuim ontstaat. Kinderen kunnen zich er echter gemakkelijk door mee laten slepen. Of je het experiment nu in een badkuip of in de tuin wilt uitvoeren, of een groot bakblik of een plastic bak wilt gebruiken, bescherm je werkplek zodat het schuim alleen op een bepaalde plek terechtkomt en je minder schoon hoeft te maken.
De sterkte van de oplossing bepaalt hoeveel schuim er ontstaat. Wellicht heb je een oplossing met 3% waterstofperoxide in je medicijnkastje staan, maar je kunt ook naar een drogist of apotheek gaan om een oplossing met een sterkte van 6% te kopen. Een oplossing van deze sterkte kun je meestal niet in de supermarkt kopen. Drogisterijen verkopen oplossingen met 6% waterstofperoxide om als bleekmiddel te gebruiken.^[1]XBron
Advertentie

Deel 2

Deel 2 van 3:

Het experiment uitvoeren

Pdf downloaden

1
Meng 3 eetlepels water met gist en laat het mengsel staan. Deze stap kan door kinderen uitgevoerd worden. Laat ze de juiste hoeveelheid gist afmeten en de gist met de juiste hoeveelheid warm water mengen. Laat de kinderen door het mengsel roeren om alle klonten fijn te maken.^[2]XBron
- Afhankelijk van hoe oud je kind is kun je hem of haar een grappige lepel en een roerstokje laten gebruiken. Je kunt je kind ook een veiligheidsbril op laten zetten en een laboratoriumjas aantrekken. Bij bouwmarkten kun je veiligheidsbrillen voor kinderen kopen.
2
Giet afwasmiddel, voedingskleurstof en 120 ml waterstofperoxide in een fles. Zorg ervoor dat iedereen handschoenen en een veiligheidsbril draagt voordat je met waterstofperoxide aan de slag gaat. Laat de kinderen niet met waterstofperoxide werken, tenzij je denkt dat ze oud genoeg zijn.^[3]XBron
- Als je kind te jong is, laat hem of haar dan het afwasmiddel en de voedingskleurstof in de fles gieten. Je kunt tevens glitters toevoegen om het nog leuker te maken. Zorg ervoor dat de glitters van plastic in plaats van metaal gemaakt zijn, want waterstofperoxide mag je niet samen met metaal gebruiken.^[4]XBron
- Roer zelf door het mengsel, of laat je kind het doen als hij of zij oud genoeg is. Zorg ervoor dat je geen waterstofperoxide morst.
3
Giet het gistmengsel door een trechter in de fles. Haal snel de trechter weg en doe enkele stappen achteruit. Je kunt je kind het gistmengsel in de trechter laten gieten, maar zorg dat hij of zij ver genoeg van de fles staat zodat het schuim uit de fles niet op hem of haar terechtkomt. Gebruik een lage, brede fles die stabiel blijft staan. Zorg dat je een fles kiest met een smalle hals, om zo het effect te versterken.^[5]XBron
- De schimmels in de gist zorgen er direct voor dat het waterstofperoxide afgebroken wordt en een zuurstofmolecuul verliest. De gist fungeert als katalysator en zorgt ervoor dat er een chemische reactie ontstaat, namelijk dat het waterstofperoxidemolecuul een zuurstofmolecuul verliest. Dit losse zuurstofmolecuul neemt de vorm van een gas aan, en zorgt ervoor dat er zachte schuimbellen ontstaan wanneer het met de zeep in aanraking komt. De rest van het mengsel blijft uit water bestaan. Het gas zoekt een manier om te ontsnappen en de schuimende ‘tandpasta’ stroomt uit de fles.^[6]XBron
- Zorg ervoor dat de gist en het waterstofperoxide goed gemengd zijn voor een optimaal effect.
4
Gebruik flessen in andere groottes en vormen. Als je kleinere flessen met een smallere hals gebruikt zal het schuim krachtiger uit de fles spuiten. Experimenteer met flessen met verschillende groottes en vormen om het effect te versterken.^[7]XBron
- Met een gewone frisdrankfles en een oplossing met 3% waterstofperoxide krijg je waarschijnlijk een watervaleffect, net zoals bij een chocoladefontein.
Voel hoe het schuim warmte afgeeft. Dit type chemische reactie wordt ook wel een exotherme reactie genoemd, omdat er warmte bij vrijkomt. De warmte is niet heet genoeg om schade toe te brengen, dus je kunt zeker aan het schuim voelen en ermee spelen. Het schuim bestaat alleen uit water, zeep en zuurstof en is dus niet giftig.
Je kunt je werkplek schoonmaken met een spons en de overgebleven vloeistof in de afvoer gooien. Als je glitters hebt gebruikt, zeef ze dan uit de vloeistof en gooi ze in de vuilnisbak voordat je de vloeistof in de afvoer giet.^[8]XBron
Advertentie

Deel 3

Deel 3 van 3:

Het experiment aanpassen om in een laboratorium uit te voeren

Pdf downloaden

De geconcentreerde oplossing van waterstofperoxide die je bij dit proefje gebruikt brandt op de huid en in de ogen. Het kan ook stoffen bleken, dus trek oude kleding aan.^[9]XBron
^[10]XBron Deze oplossing is sterker dan waterstofperoxide bedoeld voor huishoudelijk gebruik. Zorg ervoor dat je voorzichtig bent en dat je de maatcilinder op een stabiel oppervlak neerzet.
^[11]XBron Experimenteer met voedingskleurstof om leuke effecten te creëren. Maak grappige patronen en kleurvariaties. Om gestreept schuim te maken kantel je de maatcilinder en laat je voedingskleurstof langs de zijkanten druppelen.
Voeg een klein laagje vloeibaar afwasmiddel toe door het middel langs de zijkant van de cilinder te gieten.^[12]XBron Je kunt tevens afwasmiddel in poedervorm gebruiken, maar zorg er dan wel voor dat je alles goed mengt.
Voeg het kaliumjodide toe met behulp van een spatel om te zorgen dat er een chemische reactie ontstaat. Je kunt het kaliumjodide ook in een ampul in water oplossen voordat je het bij het mengsel doet. Er zal veel gekleurd schuim uit de maatcilinder komen.
Houd een gloeiende houtsplinter in de buurt van het schuim en kijk toe hoe het hout weer gaat branden wanneer er zuurstof uit het schuim vrijkomt.^[13]XBron
Spoel de resterende vloeistof samen met een hoop water door de afvoer. Doof de gloeiende houtsplinters en zorg dat er geen hout meer brandt. Doe de flessen met waterstofperoxide en kaliumjodide dicht en berg ze op.
Advertentie

Tips

Je merkt misschien dat er bij de chemische reactie warmte vrijkomt. Dat is omdat het om een exotherme reactie gaat, ofwel een reactie waarbij energie vrijkomt.
Houd je handschoenen aan wanneer je de olifantentandpasta weggooit. Je kunt zowel het schuim als de vloeistof in de afvoer gieten.
Waterstofperoxide (H₂O₂) wordt na verloop van tijd vanzelf afgebroken, zodat er water (H₂O) en zuurstof overblijft. Met behulp van een katalysator kun je het proces versnellen. Wanneer er uit het waterstofperoxide een hoop zuurstof tegelijk vrijkomt en je het waterstofperoxide met afwasmiddel gemengd hebt zullen er snel een hoop kleine belletjes ontstaan.

Advertentie

Waarschuwingen

Olifantentandpasta kan vlekken maken.
Het schuim dat uit de fles stroomt wordt alleen maar olifantentandpasta genoemd omdat het erg op tandpasta lijkt. Stop de tandpasta niet in je mond en slik de stof ook niet door.
Dit experiment kun je alleen veilig uitvoeren als je een veiligheidsbril en handschoenen draagt.
Het schuim zal plotseling en snel uit de fles stromen, vooral bij de laboratoriumversie. Zorg ervoor dat je het proefje uitvoert op een wasbaar oppervlak dat tegen vlekken bestand is. Zorg ook dat je niet in de buurt van de fles of de maatcilinder staat wanneer het schuim eruit stroomt.

Advertentie