Een toneelstuk schrijven

In een toneelstuk worden drama en actie met elkaar gecombineerd en heb je te maken met personages en taal. Als je de nieuwe Shakespeare, Ibsen of Arthur Miller wilt worden heb je een gewaagd, door sterke personages gedreven verhaal nodig dat in een theater opgevoerd kan worden. Met een beetje geluk ervaar je vervolgens de enorme kick om je zelfgeschreven toneelstuk op de planken te zien.

Deel 1

Deel 1 van 3:

Het ontwikkelen van je verhaal

Pdf downloaden

1
Begin met de personages. Toneelstukken worden gedragen door personages en omdat hier nu eenmaal veel dialoog bij komt kijken is het belangrijk dat je personages zo geloofwaardig mogelijk zijn. In de beste toneelstukken komen de spanningen tussen personages op een externe manier naar buiten. Om dit te bereiken is het nodig dat personages problemen hebben die in hun gedrag zichtbaar zijn.
- Wat wil je personage? Wat weerhoudt je personage ervan om dit te krijgen? Wat staat hem in de weg?
- Een interessante baan kan een goede basis zijn voor de ontwikkeling van een personage. Wat is de moeilijkste baan die je je kunt bedenken? Naar welke baan ben je nieuwsgierig? Welk type mens wordt podoloog? Hoe krijgt iemand zo'n baan?
- Maak je geen zorgen over de naam of het uiterlijk van je personage. Het feit dat een personage Rafe heet, 1,83 lang is, een wasbordje heeft en T-shirts draagt zegt weinig. Hou het bij één opvallende en veelzeggende karaktertrek. Misschien heeft je personage een litteken op zijn wenkbrauw omdat hij ooit gebeten is door een hond, of misschien draagt je personage nooit rokjes. Dit zegt iets over een personage en geeft het personage een bepaalde diepte.
2
Denk na over de omgeving waarin je stuk zich afspeelt. Een belangrijke manier om drama te creëren is door het personage in een omgeving of situatie te plaatsen waar spanning heerst. De combinatie van het personage en zijn omgeving kan ook een goede manier zijn om het personage te ontwikkelen en om te ontdekken welk verhaal ontstaat door het personage juist in deze setting te plaatsen. Vind je podologen interessant, hoe is het dan om podoloog te zijn in Paris, Texas? Welk type mens wordt podoloog in Paris, Texas? Hoe komt iemand daar terecht?
- Wees zo specifiek mogelijk bij het ontwikkelen van je setting. The Modern Day is minder interessant dan Dr. Wilson's Familie Pedicure, naast The West Hillboro Suburban Mall, in het zuiden van de stad, om kwart over drie 's middags op Goede Vrijdag. Hoe specifieker je bent, hoe meer je hebt om mee te werken.
- Denk na over de andere personages die in de omgeving kunnen voorkomen. Wie werkt er bijvoorbeeld op de receptie van de pedicure? Als het een familiebedrijf is, zou dat de dochter van de podoloog kunnen zijn. Wie heeft er een afspraak op een vrijdag? Wie zitten in de wachtkamer? Waar komen ze voor?
3
Zet de innerlijke achtergrond van het toneelstuk op een rij. Hiermee worden de psychologische conflicten binnen de personages bedoeld. Deze blijven veelal verborgen in een toneelstuk, maar zijn wel van belang voor de schrijver. De innerlijke achtergrond van de personages zijn immers de basis van de beslissingen die zij in het verhaal nemen. Hoe concreter de innerlijke achtergrond, hoe gemakkelijker het is om de personages te schrijven. Als je de beweegredenen en psychologische conflicten van de personages op een rij hebt, zul je merken dat ze bij wijze van spreke hun eigen beslissingen maken.
- Misschien wilde je podoloog wel hersenchirurg worden, maar had ze er de moed niet voor. Misschien had de opleiding tot podoloog het prettigste rooster waardoor ze al feestend haar studie doorliep. Misschien maakt het feit dat ze Paris nooit verlaten heeft de podoloog wel doodongelukkig.
4
Link de innerlijke achtergrond aan een extern verhaal. Slechte verhalen blikken terug op het verleden; goede verhalen richten zich op de toekomst. Een toneelstuk waarin de podoloog eindeloos zeurt over haar nare leven en uiteindelijk zelfmoord pleegt door schoensmeer te eten is dodelijk saai. Vind daarom een dramatische situatie die je personages op de proef stelt en de personages op de een of andere manier verandert.
- Als het Goede Vrijdag is komen de gepensioneerde ouders van de podoloog (die allebei ook podoloog waren) misschien langs voor het Paasdiner. Gelooft je podoloog wel in God? Gaat ze naar de kerk? Moet ze na zijn werk snel naar huis om op te ruimen voor het weekend? Moet ze ALWEER de eeltknobbels van haar vader bekijken? Is dat de druppel die de emmer doet overlopen? Wat gebeurt er?
5
Hou rekening met de beperkingen van het toneel. Je schrijft immers geen film. Een toneelstuk is in feite een lange reeks van gesprekken tussen mensen. De nadruk moet dus liggen op de spanning tussen de personages, de taal en de ontwikkeling van de personages tot geloofwaardige mensen. Het toneel is geen geschikte setting voor schietpartijen en achtervolgingen.
- Een andere aanpak is om de traditionele vorm van theater links te laten liggen en iets te schrijven wat onmogelijk opgevoerd kan worden, puur om het schrijven zelf te verkennen. Heb je geen plannen om het stuk daadwerkelijk te laten opvoeren, behandel het dan als een alternatieve versie van een gedicht. Bertolt Brecht, Samuel Beckett en Antonin Artaud waren allemaal innovatieve theatermakers die graag experimenteerden, bijvoorbeeld door publieksparticipatie of surrealistische elementen aan hun drama toe te voegen.
6
Lees toneelstukken en woon enkele opvoeringen bij. Als je nooit een boek gelezen hebt zul je er ook nooit een schrijven en als je een toneelstuk wilt schrijven is het dus verstandig om eerst wat hedendaagse toneelstukken te zien. Ga naar de toneelstukken die je gelezen hebt en bekijk hoe ze van het papier naar het toneel zijn vertaald. David Mamet, Tony Kushner en Polly Stenham zijn voorbeelden van populaire toneelschrijvers van wie nog regelmatig stukken worden opgevoerd.
- Als je nieuwe toneelstukken wilt schrijven is het belangrijk om ook moderne toneelstukken te bekijken. Ook als je een voorliefde voor Shakespeare hebt is het belangrijk dat je weet wat er tegenwoordig gemaakt wordt. Je leeft niet in de tijd van Shakespeare en dus zou het vreemd zijn om te schrijven alsof dit wel het geval is.
Advertentie

Deel 2

Deel 2 van 3:

Schetsen maken

Pdf downloaden

1
Maak een ruwe schets van je verhaal. Zelfs als je denkt dat Pasen met de Podologen je absolute doorbraak in de toneelwereld wordt kan het voorkomen dat je tijdens het schrijven verrast wordt. Misschien heb je het beste idee ter wereld, maar dat neemt niet weg dat het stuk nog altijd geschreven moet worden en dus moet je ruimte laten voor verrassingen binnen het verhaal.
- In de ruwe schets hoef je je geen zorgen te maken over opmaak of grammatica, maar noteer je simpelweg alles wat bij je opkomt. Schrijf door tot je een begin, een midden en een einde voor je toneelstuk op papier hebt staan.^[1]XBron
- Misschien voeg je een compleet nieuw personage aan het verhaal toe dat alles in de war schopt. Laat dit gewoon gebeuren.
2
Probeer het toneelstuk zo klein mogelijk te houden. Een toneelstuk laat slechts een klein onderdeel van een leven zien en is geen volledige biografie. Het kan verleidelijk zijn om tijdsprongen te maken of het hoofdpersonage zijn hele leven te laten omgooien, maar een toneelstuk is niet het beste medium voor dit soort enorme veranderingen.
- Je toneelstuk kan eindigen met het maken van een simpel besluit of met een confrontatie die het hoofdpersonage nog nooit eerder aangegaan is. Een einde waarbij iemand zelfmoord pleegt of een ander vermoordt is vrijwel nooit een goed idee.
3
Probeer het verhaal constant in beweging te houden. In je ruwe schets schrijf je waarschijnlijk veel scènes waarin weinig gebeurt. Dat is niet erg. Soms is het nodig om een personage een lang gesprek met zijn zwager te laten voeren om als schrijver tot nieuwe inzichten te komen. Top! Dat betekent dat het schrijven zijn vruchten afwerpt, maar niet per se dat het volledige gesprek in de uiteindelijke versie van het toneelstuk moet worden opgenomen.
- Vermijd scènes waarin een personage alleen is. Op een toneel waarop een personage in een spiegel staart kan niks gebeuren.
- Vermijd een te lange inleiding. Als de ouders van de podoloog langskomen kun je dit beter niet uitstellen tot pagina 20 van het script. Laat dit zo snel mogelijk gebeuren zodat je meer hebt om mee te werken. Maak het jezelf gemakkelijk.
4
Geef je personages unieke stemmen. De taal die personages gebruiken en de manier waarop ze dingen zeggen is vaak belangrijker dan de woorden die ze daadwerkelijk uitspreken.^{[2]XBetrouwbare bronUniversity of North Carolina Writing CenterGa naar de bron}
- Als de dochter van de podoloog vraagt wat er aan de hand is, kan de manier waarop de podoloog antwoordt bepalen hoe het publiek het conflict interpreteert. Misschien rolt ze dramatisch met haar ogen, roept ze uit dat álles in de soep loopt en gooit ze een stapel tissues in de lucht om haar dochter aan het lachen te maken. Door dit vreemde gedrag weten we echter dat er toch iets aan de hand is. Na deze reactie kijken we anders tegen haar aan dan wanneer ze simpelweg had geantwoord: Niks. Hup, nu weer aan het werk.^[3]XBron
- Laat je personages hun innerlijke conflicten niet letterlijk uitschreeuwen. Een personage zou nooit uitschreeuwen: Er is niets meer van me over nu mijn vrouw me verlaten heeft! of een andere zin die hun innerlijke conflict precies verwoordt. Zorg ervoor dat het gedrag van het personage deze gevoelens blootlegt en dat je ze niet aan het publiek hoeft uit te leggen.
5
Herschrijf je stuk. Het motto van de schrijver? Kill your darlings. Schrap rigoureus scènes uit je ruwe schetsen om tot het realistische drama te komen dat je wilt schrijven. Verwijder kabbelende scènes of nutteloze personages en maak het stuk zo compact en vlot mogelijk.
- Lees je vorige versies nog eens door en markeer de momenten die het drama ophouden en de momenten die het drama vooruit helpen. De eerste verwijder je, terwijl je de laatste behoudt en zo nodig nieuwe scènes toevoegt.
6
Schrijf zo veel versies als nodig is. Hiervoor is geen vast aantal te noemen. Blijf simpelweg doorgaan tot het toneelstuk voor je gevoel af is en tot jij vindt dat het prettig leest en het verhaal recht doet.
- Sla elke versie van het verhaal op in een nieuw document zodat je risico's kunt nemen zonder iets te verliezen. Mocht je je later bedenken, dan kun je altijd teruggrijpen naar je oude versie.
Advertentie

Deel 3

Deel 3 van 3:

Je stuk vormgeven

Pdf downloaden

1
Deel het verhaal op in scènes en aktes. Een akte is als het ware een mini-toneelstuk dat bestaat uit verschillende scènes. Een toneelstuk heeft gemiddeld 3 tot vijf aktes. Een scène heeft een bepaald aantal personages. Wanneer een nieuw personage wordt geïntroduceerd of een personage het toneel afloopt geeft dit aan dat er een nieuwe scène begint.
- Aktes zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden. In het verhaal over de podoloog eindigt de eerste akte bijvoorbeeld met de aankomst van de ouders en de introductie van het hoofdconflict. In de tweede akte wordt dit conflict verder uitgewerkt door middel van scènes waarin de ouders ruzie maken met hun dochter. Het Paasdiner wordt opgediend en de personages gaan naar de kerk. In de derde akte maakt de dochter het goed met haar vader door zijn voet te behandelen. Einde.
- Hoe meer ervaring je opdoet met het schrijven van toneelstukken, hoe makkelijker het zal worden om al tijdens de ruwe schets in scènes en aktes te denken. Maak je hier echter niet teveel zorgen over. De vormgeving is veel minder belangrijk dan het daadwerkelijke drama.
2
Geef regieaanwijzingen. Elke scène moet beginnen met een korte omschrijving van het toneel. Dit kan in het ene toneelstuk vrij simpel zijn, terwijl in het andere stuk meer woorden nodig zijn. Deze aanwijzingen zijn je kans om invloed uit te oefenen op de manier waarop het toneelstuk er uiteindelijk uitziet. Als het belangrijk is om in de eerste akte een pistool aan de muur te hebben hangen, schrijf dit dan op in deze aanwijzingen.
- Geef tijdens de dialogen regieaanwijzingen voor de personages. Acteurs zullen met zowel de dialoog als de aanwijzingen hun vrijheden nemen, maar het kan helpen om de belangrijke fysieke bewegingen van personages in het script op te nemen. Een kus kan bijvoorbeeld op verschillende manieren gegeven worden en dus is het goed om hierbij aanwijzingen te geven. Treed echter niet teveel in detail; ellenlange omschrijvingen zullen acteurs al snel negeren.
Dit kun je bijvoorbeeld doen door de gesproken woorden te centreren. Je hoeft geen aanhalingstekens te gebruiken, maar zorg er wel voor dat duidelijk vermeld is wie wat zegt.
Dit kan een korte introductie zijn tot de situatie of de personages, maar kan ook een lijst van personages of andere aanwijzingen bevatten. Ook kun je een korte samenvatting geven van het stuk, mocht je van plan zijn je tekst in te sturen voor een schrijf- of theaterwedstrijd.^[4]XBron
Advertentie

Tips

Bepaal niet welke personages in bepaalde scènes voorkomen voordat je daadwerkelijk begint te schrijven. Als je eenmaal aan het schrijven bent merk je vanzelf welke personages nodig zijn en wat ze in bepaalde scènes moeten doen.
Houd in je script ruimte voor eventuele veranderingen van het decor of locatiewijzigingen van de acteurs.
Maak je niet te druk over de namen van je personages. Deze kun je later altijd nog aanpassen.
Schrijf je geen komedie, let dan op de humor die je gebruikt. Mensen raken sneller verontwaardigd door opmerkingen die niet in een komische setting gemaakt worden. Schrijf je wél een komedie, dan kun je vaak meer maken dan wanneer je een dramatisch stuk schrijft. Dit betekent echter niet dat je zomaar racistische of seksistische grappen kunt maken.
Mocht dit in het verhaal passen, dan kun je personages het publiek in laten lopen. Dit wordt veel gedaan in musicals.

Advertentie