Zbrodnie w Gaju

masowe morderstwa dokonane na ludności polskiej przez UPA i później na ukraińskiej ludności cywilnej przez Schutzmannschaft (1943)

Zbrodnie w Gaju – zbrodnia dokonana 30 sierpnia 1943 r. podczas tzw. rzezi wołyńskiej na ludności polskiej przez sotnię Ukraińskiej Powstańczej Armii dowodzoną przez „Wowka” oraz dokonana kilka dni później zbrodnia na ukraińskiej ludności cywilnej, dokonana przez funkcjonariuszy Schutzmannschaft. Miejscem zbrodni była kolonia Gaj (Stary Gaj)[1] położona w gminie Wielick w powiecie kowelskim województwa wołyńskiego, pomiędzy Podlesiem a Arsenowiczami. Liczyła ponad 100 gospodarstw.

Zbrodnia w Gaju
Ilustracja
Ekshumacja ofiar UPA w Gaju w 2013 roku
Państwo

 Polska (okupowana przez III Rzeszę - Komisariat Rzeszy Ukraina)

Miejsce

Gaj

Data

30 sierpnia 1943

Liczba zabitych

ok. 600

Typ ataku

ludobójstwo

Sprawca

Ukraińska Powstańcza Armia
ludność ukraińska

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Zbrodnia w Gaju”
50°50′53″N 24°19′20″E/50,848056 24,322222

Opis zbrodni

edytuj

Upowcy po dokonaniu obławy na Polaków spędzili ich do budynku szkoły. Mordu, pod groźbą śmierci, dokonali pochodzący ze wsi Janówka chłopi ukraińscy w wieku od 16 do 60 lat[2]. Zostali oni przymusowo zmobilizowani a następnie doprowadzeni do Gaju, gdzie nad dołami stali już Polacy. Ofiary mordowano za pomocą gospodarskich narzędzi. Ciała wrzucano do rowu strzeleckiego.

W masakrze zginęło około 600 Polaków. Według innych źródeł zamordowano 300 Polaków[3].

Kilka dni po zbrodni do Gaju przybył oddział Schutzmannschaft złożony z Polaków, zastając rów zapełniony ciałami do wysokości 1 m. W jego pobliżu leżały porzucone narzędzia zbrodni: siekiery, widły, motyki, piły i drągi. Oddział wzburzony widokiem zbrodni spalił kilka ukraińskich domów i zabił kilku Ukraińców, następnie ewakuował nielicznych ocalałych Polaków do Rożyszcz.

Odkrycie grobów

edytuj

W 2013 r. grupa archeologów odkryła jedną ze zbiorowych mogił w nieistniejącej obecnie wsi. Znaleziono szczątki 80 osób, w większości dzieci. Mieszkańcy okolicznych wiosek przy mogile urządzili sobie śmietnik, przez co większość mogiły uległo zniszczeniu[4]. 19 sierpnia 2013 r. pochowano ofiary w pobliskiej wsi Sokół[3].

Rodzina Bojmistruków

edytuj

Na początku września 1943 ukraińscy mieszkańcy okolicznej wsi Kaszówka podczas chowania na polecenie UPA zwłok znaleźli około dwuletnią polską dziewczynkę, która przeżyła egzekucję. Przyprowadzili ją do wsi, gdzie dziewczynkę zdecydowało się adoptować małżeństwo Fedora oraz Kateryny Bojmistruk. Ochrzcili ją w obrządku prawosławnym, nazwali Hanną (po mężu Muszyd) i wychowywali jako swoją córkę. Mimo żądań i gróźb ze strony UPA, nie zgodzili się wydać dziewczynki. W 2021, Bojmistrukowie zostali za swoją postawę pośmiertnie wyróżnieni przez Prezydenta RP Medalem Virtus et Fraternitas[5][6].

Przypisy

edytuj
  1. Dla odróżnienia od Nowego Gaju, miejscowość nieoficjalnie nosiła też nazwę Stary Gaj. Źródło
  2. Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3, s.132
  3. a b Pogrzeb 79 ofiar rzezi wołyńskiej. interia.pl. [dostęp 2023-04-16].
  4. 80 kolejnych ofiar UPA odnalezionych. Większość to dzieci… kresy.pl
  5. Kateryna, Fedor Bojmistruk - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-04-15] (pol.).
  6. Medale za heroiczną postawę w niesieniu pomocy Polakom podczas II wojny światowej [online], prezydent.pl, 15 czerwca 2022 [dostęp 2023-04-15].

Literatura

edytuj