Dyskobolia Grodzisk Wielkopolski

• 30 kwietnia 1922 powstał Klub Sportowy Dyskobolia Grodzisk Wielkopolski (wówczas do 1934 roku zw. Poznański), założony przez grupę gimnazjalistów, m.in. Zdzisława Kozłowskiego.
• Pierwszy oficjalny mecz towarzyski Dyskobolia rozegrała w Wolsztynie z tamtejszym „Unitasem”, przegrywając 1:10. W meczu rewanżowym w Grodzisku Dyskobolia wygrała 1:0.
• W 1925 roku nastąpiła fuzja KS Dyskobolia z KS Florencja Grodzisk Wielkopolski. Klub występował wówczas w Kl-C rywalizując w grupie z Jutrzenką, Koroną i PKS z Poznania, TS Liga Dębiec i Unitas Wolsztyn.
• W 1932 klub obchodził 10-lecie swojego istnienia i w prezencie dla kibiców wywalczył awans do klasy B (wówczas wysoko notowana klasa – dzisiejsza III liga.). W tymże roku 10 stycznia przewodniczącym Wydziału Gier i Dyscypliny przy PozOZPN wybrano Jana Węclewicza z Dyskobolii.
• 25 sierpnia 1935 na stadionie w Grodzisku rozegrano pierwszy w historii klubu mecz międzynarodowy z niemiecką drużyną Weiss-Blau Schwiebus (Świebodzin). Mecz ten przyciągnął na stadion ponad 1000 widzów. Była też spora grupa kibiców niemieckich. Weiss-Blau Schwiebus wspierało również liczne grono obywateli polskich narodowości niemieckiej. Niemcy z dwóch państw kibicowali z powiewającymi flagami ze swastyką. Musiało to zmobilizować grodziską drużynę, gdyż wygrała mecz ten 5:1.
• W 1948 piłkarze wywalczają awans do klasy A, po pamiętnych meczach z Wagmo Zielona Góra. Mimo że decydujący o awansie mecz na boisku z Zielonej Górze Dyskobolia wygrała (w Grodzisku też 6:1), kombinatorstwem władz partyjnych – nie wyobrażano sobie żeby prężnie rozwijające się miasto Zielona Góra nie miała drużyny w wyższej klasie rozgrywkowej, zainteresowany był tym podobno ówczesny minister E.Osóbka – mecz w Zielonej Górze unieważniono i nakazano powtórzyć. Dyskobolia jednak i tym razem pokonała Wagmo (późniejszy Zastal) 2:1.
• w 1949 roku nastąpiła nowa struktura organizacyjna sportu KS Dyskobolia przystąpiła do Federacji Kolejarz i połączyła się z klubem działającym przy stacji kolejowej przyjmując jego nazwę KKS Kolejarz Grodzisk Wielkopolski.
• W początku lat 50. nastąpiła nowa fuzja z ZKS Spójnia działającym przy Zakładach Mięsnych w Grodzisku i ponowna zmiana nazwy na KS Sparta Grodzisk Wielkopolski.
• W 1955 roku na mocy decyzji GKKF przywrócono klubom prawo używania tradycyjnych nazw. Na wiosnę tegoż roku KS Sparta powróciła do nazwy KS Dyskobolia.
• W 1957 Dyskobolia została mistrzem klasy A (gr. II) i żeby awansować do ligi okręgowej(powstała w 1956) musiała rozegrać mecz na neutralnym stadionie w Opalenicy, z mistrzem klasy A (gr. I), Kolejarzem II Poznań. Mecz wygrała Dyskobolia 2:1.
• W 1960 Dyskobolia po raz pierwszy w swej historii staje przed szansą awansu, do meczów barażowych o wejście do II ligi. Decydujący o mistrzostwie okręgu mecz rozegrano na neutralnym stadionie (wówczas) im. 22 Lipca (stadionie Warty) w Poznaniu. Przeciwnikiem była drużyna Górnika Konin, która przy 10 tys. kibiców wygrała z Dyskobolią 2:1.
• Od listopada 1993 do 2 lipca 1996 Dyskobolia występowała jako fuzja z Orkanem Ptaszkowo pod nazwą KS Dyskobolia/Orkan Grodzisk Wielkopolski.
• W 1996 roku Dyskobolia po raz pierwszy w swej historii awansowała do II ligi.
• W 1997 po roku gry w II lidze, Dyskobolia wywalczyła awans do ekstraklasy.
• W 1998 roku klub z Grodziska zajął 16. miejsce w ekstraklasie i spadł do II ligi.
• W 1999 roku klub ponownie wywalczył awans.
• 27 listopada 2000 założono Groclin Dyskobolię Sportową Spółkę Akcyjną w Grodzisku Wielkopolskim. Stowarzyszenie sportowe funkcjonuje jednak nadal z odrębnymi władzami – ogranicza się jednak do prowadzenia szkolenia młodzieży.
• W 2003 klub wywalczył wicemistrzostwo Polski. Następnie grając w Pucharze UEFA (sezon 2003/2004) wyeliminował niemiecką Herthę oraz angielski klub Manchester City. Po dramatycznym boju Dyskobolia musiała uznać wyższość francuskiego Girondins Bordeaux i zakończyła udział w pucharze na 1/16 finału.
• W sezonie 2004/2005 Dyskobolia ponownie zdobyła tytuł Wicemistrza Polski. Oprócz tego jej piłkarze pokonali Zagłębie Lubin w finale Pucharu Polski, jednak w 2020 r. Zarząd Polskiego Związku Piłki Nożnej pozbawił Dyskobolię tytułu zdobywcy Pucharu Polski w sezonie 2004/05, w związku ze stwierdzeniem oszustwa sportowego^[2]. Był to efekt afery korupcyjnej w polskiej piłce nożnej.
• 1 maja 2007, dzień po 85-leciu klubu, Dyskobolia zdobyła Puchar Polski, pokonując w finale w Bełchatowie Koronę Kielce 2:0.
• 10 czerwca 2007, klub zdobył Puchar Ekstraklasy w jego pierwszej edycji, pokonując w finale w Bełchatowie GKS Bełchatów 1:0.
• 3 marca 2008 na konferencji prasowej ogłoszono fuzję grodziskiego klubu ze Śląskiem Wrocław. Umowę przedwstępną w tej sprawie podpisali prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz, prezes Dyskobolii Zbigniew Drzymała oraz dotychczasowy współwłaściciel Śląska Andrzej Mazur. Umowa zakładała powstanie jednego klubu, który miał zachować nazwę, barwy i tradycję klubu Śląsk Wrocław.^[3]. Negocjacje w sprawie fuzji trwały kilka miesięcy, jednakże już 11 czerwca Rafał Dutkiewicz wycofał się z pomysłu połączenia zespołów, oficjalnie z powodu braku zgody wszystkich klubów politycznych w radzie miejskiej Wrocławia. W związku z tym Zbigniew Drzymała rozpoczął negocjacje na temat fuzji z Pogonią Szczecin^[4]. Jednak i w Szczecinie nie doszło do porozumienia.

• 7 maja 2008 miał miejsce ostatni rozegrany w Grodzisku Wielkopolskim mecz Dyskobolii w ekstraklasie z Wisłą Kraków zakończony remisem 0:0.
• 11 maja 2008 Dyskobolia zagrała ostatni mecz w ekstraklasie wygrywając w Wodzisławiu Śląskim z Odrą Wodzisław 3:2.
• 17 maja 2008 klub ponownie zdobył Puchar Ekstraklasy, pokonując w finale w Grodzisku Wielkopolskim Legię Warszawa 4:1.
• 10 lipca 2008 I-ligowa drużyna Dyskobolii rozegrała ostatni mecz pod nazwą „Dyskobolia” – sparing w Seefeld z Olympiakosem Pireus wygranym przez grodziszczan 2:0.
• 10 lipca 2008 odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Groclin Dyskobolia SSA, które podjęło uchwałę o zmianie nazwy spółki na KSP Polonia Warszawa SSA oraz siedziby na Warszawę. Następnego dnia spółka została sprzedana Józefowi Wojciechowskiemu^[5]. 22.07.2008 Komisja ds. Nagłych Polskiego Związku Piłki Nożnej wyraziła zgodę na przeniesienie klubu Groclin Dyskobolia SSA z Grodziska Wielkopolskiego do Warszawy oraz zmianę nazwy klubu na KSP Polonia Warszawa SSA^[6].
• W sezonie 2008/2009 Klub Sportowy Dyskobolia przystąpił do rozgrywek IV ligi.
• Sezon 2009/2010 - 14. miejsce w IV lidze i spadek do klasy okręgowej.
• Sezon 2010/2011 - 13. miejsce w klasie okręgowej i spadek do klasy A.
• Sezon 2011/2012 - 8. miejsce w klasie A.
• Sezon 2012/2013 – 2. miejsce w klasie A za Lipnem Stęszew. (Jako wicemistrz klasy A, Dyskobolia powinna rozegrać mecze barażowe o wejście do klasy okręgowej z dwoma wicemistrzami pozostałych grup klasy A. Jednak baraże rozegrała drużyna Orkanu Konarzewo i to ona wygrywając baraże awansowała do klasy okręgowej. Przyczyną zaistniałej sytuacji było pozbawienie Dyskobolii zwycięstw z sezonu jesiennego, odniesionych nad LSSG Grodzisk Wielkopolski 0:4 i nad Tornado Trzebaw 10:1, przyznając wówczas walkower przeciwnikom. Oficjalnie więc Dyskobolia zajęła ostatecznie 3. miejsce i tym samym Orkan Konarzewo, jako wicemistrz rozegrał baraże. Jednak tuż po zakończeniu rozgrywek Wielkopolski ZPN uchylił wcześniejszą decyzję i uznał dwa pierwsze mecze jako zwycięstwa Dyskobolii. Tym samym oficjalnym wicemistrzem klasy A została Dyskobolia. Jednak baraży Orkanu nie anulowano, a Dyskobolia nowy sezon zaczęła w klasie A)
• Sezon 2013/2014 – 1. miejsce w klasie A z dorobkiem 63 punktów i stosunkiem bramkowym 90-22 (+68) i awans do wielkopolskiej klasy okręgowej.
• Sezon 2014/2015 – 7. miejsce w wielkopolskiej klasie okręgowej (Poznań-zachód) z dorobkiem 37 punktów i stosunkiem bramkowym 54–38 (+16).
• Sezon 2015/2016 – 14. miejsce w wielkopolskiej klasie okręgowej (Poznań-zachód) z dorobkiem 13 punktów i stosunkiem bramkowym 18–71 (-53). Zaznaczyć należy, iż klub wycofał się z rozgrywek po rundzie jesiennej.
• W grudniu 2015 roku zostaje rozwiązane stowarzyszenie klubu i klub przestaje istnieć.
• W grudniu 2017 roku powstaje stowarzyszenie „Nasza Dyskobolia" i następuje reaktywacja klubu.
• Sezon 2017/2018 - klub przystąpił do rozgrywek klasy B (Poznań grupa IV), w której zajął 1. miejsce z dorobkiem 75 punktów i stosunkiem bramkowym 115-10 (+105) i awansował do klasy A.
• Sezon 2018/2019 - 3. miejsce w klasie A (Poznań grupa III) z dorobkiem 50 punktów i stosunkiem bramkowym 73-35 (+38). Dzięki reformie ligowej klub awansował do klasy okręgowej.
• Sezon 2019/2020 - 10. miejsce w wielkopolskiej klasie okręgowej (grupa IV) z dorobkiem 20 punktów i stosunkiem bramkowym 24-19 (+5).
• 2 września 2020 w wyniku afery korupcyjnej klub zostaje pozbawiony Pucharu Polski z 2005 roku.
• Sezon 2020/2021 - 2. miejsce w wielkopolskiej klasie okręgowej (grupa IV) z dorobkiem 77 punktów i stosunkiem bramkowym 93-21 (+72). Awans do wielkopolskiej V ligi po wygranym meczu barażowym z Kłosem Zaniemyśl (1:1, 6:5 w rzutach karnych).
• Sezon 2021/2022 - 7. miejsce w wielkopolskiej V lidze (grupa II) z dorobkiem 47 punktów i stosunkiem bramkowym 67-40 (+27).
• Sezon 2022/2023 - 8. miejsce w wielkopolskiej V lidze (grupa II) z dorobkiem 44 punktów i stosunkiem bramkowym 55-46 (+9).
• Sezon 2023/2024 - aktualnie 2. miejsce (tyle samo punktów co lider) w wielkopolskiej V lidze (grupa I) po rundzie jesiennej.

Uwagi:

• Atleta rzucający dyskiem w herbie klubu to słynna rzeźba Myrona Dyskobol z ok. 450 p.n.e.
• W 1935 Dyskobolia wywalczyła jedno z czołowych miejsc w Kl-B i w związku z tworzącą się Ligą Okręgową (ówcześnie II szczebel rozgrywek), do której przeszło 8 najlepszych drużyn z Kl-A, zagrała w eliminacjach uzupełniających Kl-A, jednak bez powodzenia.

• Najwcześniejszych śladów działalności sportowej na terenie Grodziska można doszukać się w powstałym w 1646 r. Bractwie Strzeleckim zw. powszechnie „Bractwem Kurkowym”, gdzie ćwiczono początkowo szermierkę, rzut oszczepem, strzelanie z łuku i kuszy, a później broni palnej. Wynikało to z obowiązku obrony, jaki spoczywał na mieszkańcach miast.
• Z 15 marca 1810 r., kiedy to Grodzisk leżał w granicach Księstwa Warszawskiego pochodzi wzmianka o zorganizowaniu wyścigów konnych, przez dowódcę francuskiego pułku dragonów. Uczestnikami wyścigów byli oficerowie francuscy i polscy oraz młodzież ziemiańska z okolicy.
• W latach 1876–1888 bardzo popularne stały się wyścigi konne organizowane przez pocztę konną. Powszechne stają się też biegi przełajowe organizowane przez stowarzyszenie ladwerzystów.
• W regionalnej prasie z lat siedemdziesiątych XIX w. zachowały się informacje o zawodach sportowych zorganizowanych na dużą skalę w Grodzisku. Pomysłodawcą i organizatorem zawodów zwanych „olimpijskimi” był Stefan Wenclewicz, właściciel Hotelu „Dunort” przy ul. Poznańskiej. W zawodach uczestniczyła młodzież z Grodziska, Poznania, Wrocławia i Drezna. „Ścigano się w dal”, „ścigano po przeszkodach”, „rzucano dyskiem”, „strzelano z łuku do fantów”
• W 1896 powstało w mieście Towarzystwo Cyklistów, propagujące jazdę na kołach, którego prezesem został Jan Sucharski^[7].
• W 1901 na bazie Towarzystwa Cyklistów powstało Towarzystwo Kołowników Grodziskich.
• W 1903 powstało „Gniazdo Sokoła”, należące do Związku Towarzystw Gimnastycznych Sokół, które skupiało wyłącznie młodzież polską. (W 1922 tworzy się okręg grodziski do którego należały gniazda sokole z 22 miejscowości).
• W 1915 r., powstała I Drużyna Skautowska im. Tadeusza Kościuszki, która aby ukryć przed władzami pruskimi swą patriotyczną działalność, oficjalnie została zarejestrowana 22 marca 1916 r., jako Klub Sportowy Kolumbia.
• Poza wymienioną Kolumbią, w tym czasie na terenie Grodziska działał Klub Sportowy Celeritas skupiający drobnych kupców i rzemieślników, a utworzony z inicjatywy Towarzystwa Robotników Katolickich powstałego w Grodzisku 24 września 1894 r. oraz Klub Sportowy Florencja skupiający młodzież uczącą się różnych zawodów. W obu klubach uprawiano głównie piłkę nożną, a we Florencji w piłkę grały także kobiety. Kiedy dokładnie oba kluby powstały nie wiadomo.
• W 1922 r., już w wolnej Polsce powstał Klub Sportowy Dyskobolia.
• W 1925 nastąpiła fuzja Dyskobolii z Florencją i tym samym Dyskobolia stała się w mieście jedynym klubem piłkarskim (wcześniej prawdopodobnie nastąpiła także fuzja z Celeritasem).
• W latach 30. XX w. działały na terenie Grodziska jednak inne kluby. W 1930 r., powstała drużyna piłkarska grodziskiego Sokoła, która w lipcu rozegrała swój pierwszy mecz z Kanią Gostyń^[8]. Tenis ziemny poza Dyskobolią istniał w Grodziskim Klubie Tenisowym. Istniały dwa kluby kręglarskie, które miały do dyspozycji pięć kręgielni. „Dobry Rzut” miał siedzibą na ul. Poznańskiej, w lokalu Walentego Węnclewicza i konkurencyjna „Dziesiątka” z siedzibą na Starym Rynku w lokalu Franciszka Nawrota. Tenis stołowy poza sekcją Dyskobolii istniał w KSMm (Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży męskiej), w GKS-ie i Harcerzu^[9]
• Już w marcu 1945 roku wznowiła działalność KS Dyskobolia.
• W 1947 działał na terenie miasta Motoklub Unia Poznań oddział Grodzisk (sekcja motorowa istnieje równolegle także przy Dyskobolii), a przy dworcu kolejowym powstał KS Kolejarz z sekcją tenisa stołowego, który w 1948 dokonał fuzji z Dyskobolią jako KKS Kolejarz Grodzisk.
• W 1948 powstał Zakładowy Klub Sportowy Spójnia przy Zakładach Mięsnych, który ok. 1950 r. dokonał fuzji z Kolejarzem i przyjął nazwę KS Sparta Grodzisk, a ZMP powołał KS Orzeł, który działał krótko.
• W poł. lat 80. XX w. na bazie zlikwidowanej w Dyskobolii sekcji tenisa stołowego powstaje MKS (Młodzieżowy Klub Sportowy), który po roku zmienił nazwę na KS Płomień. Działalności zaprzestał w 1990.
• W 1987 istniał LZS Wodnik Grodzisk, który bierze udział w turnieju z okazji 1 maja w Grąblewie o puchar I Sekretarza KMG PZPR^[10].
• W 1993 na bazie zlikwidowanej sekcji Dyskobolii powstał Grodziski Klub Koszykówki, który działał krótko.
• W 2002 powstało Ludowe Stowarzyszenie Sportowe Gminy Grodzisk z siedzibą w UMiG, próbujące kontynuować tradycje dawnego Orkanu Ptaszkowo.
• W 2003 powstał kobiecy klub piłki nożnej Grodziskie Stowarzyszenie Sportowe, występujący w II lidze wielkopolskiej.
• W 2007 na przedmieściu Grodziska w Zdroju powstał Ludowy Klub Piłkarski Inter Zdrój.
• W mieście działa także Klub Karate Kyokushin KANKU założony ok. 2007.
• W latach 2004–2006 satelickim klubem Dyskobolii była Obra Kościan.

• Mistrzostwa Polski
  • Wicemistrz Polski (2 razy) – 2002/2003 i 2004/2005
• Puchar Polski (1 raz) – 2006/2007
• Puchar Ligi Polskiej (2 razy) – 2006/2007 i 2007/2008
• Mistrz II Ligi (obecna I liga) 1996/1997 i 1998/1999
• Zdobywca Pucharu Beniaminków – Mława'97 w 1997 (Puchar rozegrany tylko raz, z udziałem mistrzów i wicemistrzów grup II ligi)

• Puchar Polski – Okręgu Poznańskiego (2 razy) – 1994/1995 i 1995/1996
• Mistrz Wielkopolski Juniorów U-19 (3 razy) – 1969/1970, 2004/2005 i 2005/2006
• Wicemistrz Wielkopolski Juniorów (2 razy) – 1949 i 2006/2007

Osobny artykuł: Dyskobolia Grodzisk Wielkopolski w meczach z drużynami ekstraklasy.

Z tym tematem związana jest kategoria: Prezesi Dyskobolii Grodzisk Wielkopolski.

• 1922 – Józef Jachimiak
• 1922-1923 – Władysław Niewiadomski
• 1924 – Marian Perzyński
• 1925 – Mieczysław Schneider
• 1926 – Feliks Grześkowiak
• 1927 – Stanisław Paszek
• 1928 – Karol Hoffmann
• 1929-1931 – Jan Węclewicz
• 1932-1935 – Antoni Thum
• 1936 – Witold Wawrzyniak
• 1937-1939 – Antoni Ptak
• 1945 – Mieczysław Schneider
• 1946-1947 – Antoni Ptak
• 1948 – Józef Kubera
• 1949-1950 – Józef Woźniak
• 1950-1953 – Mikołaj Sobkowiak
• 1954-1957 – Kazimierz Mendel
• 1958-1960 – Władysław Drzymała
• 1961-1963 – Stanisław Urbaniak
• 1963-1968 – Feliks Derkowski
• 1968-1991 – Andrzej Hojan
• 1991-2000 – Ryszard Kaczmarek
• 2000-2008 – Zbigniew Drzymała – prezes Groclin Dyskobolia SSA
• 2008-2010 – Ryszard Kaczmarek
• 2011-2016 – Paweł Rozmiarek – prezes Dyskobolia Intermarche
• od 2016 - Filip Groszczyk

• Sebastian Mila – 15 meczów i 3 gole
• Grzegorz Rasiak – 10 meczów i 3 gole
• Andrzej Niedzielan – 7 meczów i 4 gole
• Marcin Zając – 6 meczów
• Radosław Sobolewski – 4 mecze i 1 gol
• Radosław Majewski – 4 mecze
• Mariusz Liberda – 3 mecze
• Adrian Sikora – 2 mecze i 1 gol
• Piotr Piechniak – 2 mecze
• Sebastian Przyrowski – 2 mecze
• Tomasz Moskała – 1 mecz
• Marcin Nowacki – 1 mecz
• Bartosz Ślusarski – 2 mecze

• Boks – sekcja figuruje w spisie w 1947 r., działała jednak krótko, gdyż już pod koniec 1948 r. sekcja przeniosła się do ZKS Spójnia Grodzisk^[12]. W sekcji bokserskiej Dyskobolii walczył min. Feliks Suwiczak, późniejszy zawodnik Warty Poznań.
• Brydż
• sekcja gier sportowych
• Kolarstwo – sekcja pojawiła się w 1938 r., wznowiła działalność w 1947 r. i działała do połowy lat 50.
• Koszykówka (męska i żeńska) – sekcja żeńska w 1993 r., otrzymała propozycję gry w II lidze^[13]. Z braku finansów sekcję rozwiązano.
• Lekkoatletyka (1922 – początek lat 60. XX w.) – z lekkoatletyką w Dyskobolii związany był przez pewien czas Józef Rutkowski – w późniejszym okresie mistrz Polski w sprincie, w okresie PRL-u wiceprzewodniczący Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, który w 1972 r. przewodniczył Honorowemu Komitetowi Obchodów 50-lecia KS Dyskobolia. Byłym lekkoatletą Dyskobolii był też Jan Stróżyk – mistrz województwa poznańskiego w biegu na 800 m w roku 1957.
• sekcja motocyklowa – sekcja pojawiła się w 1947 r. Równolegle działał Motoklub Unia Poznań oddział Grodzisk z prezesem Maciejem Stecińskim. (Planowano wybudować tor żużlowy przy ul. Nowotomyskiej). Obie sekcje zaprzestały działalności w połowie lat 50. XX w.^[14]
• Siatkówka (męska i żeńska) – w 1988 siatkarze Dyskobolii zdobywają wicemistrzostwo ligi międzywojewódzkiej za Pocztowcem Poznań, który awansuje do II ligi. – z Dyskobolii wywodzi się Elżbieta Dziurla późniejsza siatkarka AZS Poznań.
• Tenis stołowy – sekcja powstała ok. 1933 r.^[14] i szybko znalazła miejsce w Lidze Okręgowej (najwyższa liga, której mistrzowie walczyli o Mistrzostwo Polski). Bracia Engelbert, Paweł i Herbert Vohlgemuthowie byli mistrzami Ziem Zachodnich. Sekcja zaprzestała działalności w poł. lat 80. XX w. Działalność sekcji kontynuował MKS, który po roku zmienił nazwę na Rzemieślniczy KS Płomień Grodzisk. W 1990 r., drużyna żeńska wywalczyła awans do II ligi. Z powodów finansowych w tymże roku klub zawiesił działalność^[15].
• Tenis ziemny (uprawiany nadal w Tennis Club Groclin od 1997 r.)
• Szachy

• „Tygodnik Kibica” 16-17/87-88 kwiecień/maj 1997 – KS Groclin-Dyskobolia cz. I „Przebojem do ekstraklasy”, Waldemar Oleksiak.
• „Tygodnik Kibica” 18/89 maja 1997 – KS Groclin-Dyskobolia cz. II, Waldemar Oleksiak.
• „Klub Sportowy Dyskobolia Grodzisk Wielkopolski – Monografia”, Andrzej Hojan, Poznań 1997.