Archie Shepp

Początki edytuj

Urodził się w Fort Lauderdale (Floryda), ale dorastał w Filadelfii (Pensylwania). Jako nastolatek chodził do szkoły (Germantown High School) w Germantown (obecnie dzielnica Filadefii).Jego ojciec grał na banjo, śpiewał bluesa. Jeszcze jako dziecko Archie słuchał w domu muzyki Duke’a Ellingtona, Oscara Pettiforda, Bena Webstera i in.Zaczął uczyć się gry na fortepianie mając dziesięć lat. Zanim ostatecznie wybrał saksofon tenorowy grał wcześniej na klarneciei saksofonie altowym. Mając 16 lat przyjaźnił się z Lee Morganem (o rok od niego młodszym, ale już dobrym, utalentowanym trębaczem), dzięki któremu rozwinął swoje muzyczne umiejętności i wiedzę.

Zanim wybrał zawód muzyka, w latach 1955-1959 uczył się w Goddard College w Plainfield (Vermont). Początkowo zamierzał zostać prawnikiem, jednak po spotkaniu z wykładowcą-pisarzem Joe Rosenbergiem zmienił decyzję. W rezultacie w 1959 został absolwentem Goddard, otrzymując dyplom z zakresu literatury dramatycznej. W latach późniejszych uzupełniał swoją wiedzę studiując na Hunter College i New School for Social Research w Nowym Jorku. Podczas nauki kilka miesięcy spędził wraz z rodziną w Harlemie, gdzie miał okazję poznać nowojorską scenę jazzową. Po uzyskaniu dyplomu w 1959 Shepp wyjechał do Nowego Jorku wraz ze swą żoną, koleżanką z Goddard (ślub w 1959).

Lata sześćdziesiąte edytuj

W Nowym Jorku Shepp podejmował pracę nauczyciela angielskiego w szkołach publicznych, bywał pracownikiem socjalnym, korzystał z pomocy opieki społecznej. Bez powodzenia starał się jednocześnie w nowojorskich teatrach o pracę zgodną ze swoim wykształceniem.W tym czasie powstawała jego pierwsza sztuka „The Communist” (1965), alegoryczna opowieść o sytuacji Afroamerykanów. Sztuka została wystawiona przez Chelsea Theater (ale dopiero kilka lat po jej powstaniu, a pierwotny tytuł został zmieniony na „Juneburg Graduates Tonight”). Po tym tytułem ukazała się też drukiem. Wydano ją w Nowym Jorku w 1972 w antologii „Black drama anthology”^[2]. W Chelsea Theater wystawiono też „Lady Day: A Musical Tragedy” – o życiu Billie Holiday. Spektakl powstał przy współpracy trębacza i kompozytora Cala Masseya (1972). Natomiast trzy jednoaktówki Sheppa wystawił Public Theatre. Jeden z utworów poetyckich napisanych przez Sheppa w San Francisco w 1966 – „Revolution”, opublikowany został dopiero we wrześniu 2009 (przez francuskie pismo „L'Écho d’Orphée”).

Podczas ciąży żony Shepp, zmuszony do uzupełnienia domowego budżetu, przez jakiś czas grał na saksofonie altowym z zespołami grającymi na zabawach tanecznych. Brał też udział w jam sessions w jazzowych klubach (m.in. w Café Wha?).

Karierę profesjonalnego muzyka rozpoczął w 1960, gdy dołączył do grupy awangardowego pianisty Cecila Taylora, polecony liderowi przez basistę zespołu – Buella Neidlingera. W ten sposób Shepp nawiązał kontakt z jazzową awangardą i, pozostając pod wielkim wpływem Taylora jako muzyka i człowieka, brał potem udział w nagraniach takich jego albumów jak: Air, The World of Cecil Taylor i Cell Walk for Celeste.

Przez dwa lata (1962-1963) prowadził zespół, którego drugim liderem był Bill Dixon. Z nimi Shepp nagrał pierwszą płytę firmowaną już własnym nazwiskiem. Był to album Archie Shepp – Bill Dixon Quartet dla Savoy Records w 1962 (z kompozycjami Ornette’a Colemana).

Shepp był potem (1963) jednym z muzyków tworzących New York Contemporary Five (byli w nim też: trębacz Don Cherry, saksofonista altowy John Tchicai, basista Don Moore i perkusista J.C. Moses). Niedługo po nagraniu pozytywnie ocenionej przez krytykę płyty New York Contemporary Five Shepp – w 1964 – opuścił zespół, tworząc swoje własne grupy. W tym okresie bardzo go zajmowały, interesujące już dawniej, kwestie społeczne i polityczne. Wraz z innymi muzykami z kręgu free jazzu związany był z ruchem walczącym o prawa obywatelskie w Stanach Zjednoczonych. Został też członkiem założonej w 1964 przez Billa Dixona (przy wsparciu Cecila Taylora) Jazz Composers Guild.

W zespołach prowadzonych przez Sheppa grali w tym czasie: Roswell Rudd, Bobby Hutcherson, Reggie Workman, John Tchicai, Beaver Harris i Grachan Moncur III.

Jako muzykowi cenionemu przez Johna Coltrane’a udało mu się podpisać kontrakt z wytwórnią Impulse!, co stało się zarówno źródłem pierwszych zarobków (granie free jazzu nie przynosiło na ogół dochodów), jak i krytyki ze strony innych członków Jazz Composers Guild.

W 1964 powstała płyta: Four for Trane, którą wypełniały głównie kompozycje Coltrane’a z jego albumu Giant Steps.Nowe wersje Shepp nagrał wraz ze swymi długoletnimi przyjaciółmi: Ruddem, Workmanem i Tchicai, a jednym z producentów płyty był sam John Coltrane.

Pod koniec 1964 Shepp brał udział w sesjach nagraniowych albumu Coltrane’a A Love Supreme, jednak żaden z utworów, w których można go było usłyszeć, nie znalazł się na ostatecznej wersji tej płyty (pojawiły się natomiast na reedycji z bonusami -wydanie specjalne, dwupłytowe- w 2002).

Nagrał jednak następne swoje albumy: Fire Music i On This Night (nieco później Impulse! wydało jeszcze Further Fire Music).

Fire Music to album będący dowodem pogłębiania się świadomości politycznej Sheppa oraz jego afrocentryzmu. Jedno z nagrańna płycie to „Malcolm, Malcolm – Semper Malcolm” wygłoszona poetycka elegia poświęcona Malcolmowi X. W tym okresie Shepp był jedną z bardziej widocznych postaci „pokolenia free”, swoje poglądy wyrażał zarówno poprzez muzykę, jak i nagrywane na płytach gniewne, antyrasistowskie wypowiedzi.

W 1965 pracował z Johnem Coltrane’em przy nagrywaniu kolejnej płyty Asencion (razem z Tchicai i innymi muzykami obecnymi na Four for Trane).

Potwierdzeniem faktu, że Archie Shepp stał w pierwszym szeregu jazzowej awangardy, była płyta New Thing at Newport nagrana 2 lipca 1965 i podzielona pomiędzy dwóch muzyków: jedna strona to występ Johna Coltrane’a, druga – Archiego Sheppa.

Albumem The Magic of Ju-Ju (1967) wraca do Afryki i jej dźwięków. Związek muzyki z kontynentem afrykańskim pogłębiony zostałpoprzez wykorzystanie charakterystycznych dla Afryki instrumentów perkusyjnych (dundun, tama, tam-tamy). W tym okresie wielu afroamerykańskich jazzmanów było pod narastającym wpływem afrykańskiej kultury i tradycji muzycznych. Pharoah Sanders i Archie Shepp byli jednymi z pierwszych i jednocześnie najmocniej zaangażowanych. The Magic of Ju-Ju ukształtowało brzmienie Sheppa na kilka następnych lat: awangardowe, free jazzowe dźwięki saksofonu łączone z rytmami i ideologią Afryki.

W 1969 odbywa swoją pierwszą podróż do Afryki. Bierze udział w odbywającym się w Algierze Pan African Festival.

Lata siedemdziesiąte i późniejsze edytuj

W 1974 Shepp rozpoczął swą długoletnią karierę wykładowcy historii muzyki na University of Massachusetts w Amherst. Dwa pierwsze cykle wykładów Sheppa to: „Revolutionary Concepts in African-American Music” and „Black Musician in the Theater”. Wcześniej (1969-74) był profesorem na stanowym uniwersytecie w Buffalo (SUNY – The State University of New York).

Eksperymenty muzyczne kontynuował Shepp również w latach 70., włączając np. do składu swoich zespołów muzyków grających na harmonijce ustnej czy osoby mówiące (recytujące) utwory poetyckie, ale w jego utworach usłyszeć można było coraz więcej „czarnej Ameryki”: spirituals, pieśni gospel i tradycyjnego bluesa.

Albumy z 1972: Attica Blues czy The Cry of My People zawierały – oprócz muzyki – jego wypowiedzi na temat praw człowieka. Attica Blues była reakcją Sheppa na wydarzenia w więzieniu w Attica w hrabstwie Wyoming (bunt więźniów). Jednak ton jego wypowiedzi nie był już tak radykalny jak w poprzedniej dekadzie.

Pod koniec lat 70. i później Shepp grał zarówno muzykę uprawianą dotychczas, jak i wkraczał na nowe obszary. W dalszym ciągu wykorzystywał muzykę afrykańską, ale jednocześnie nagrywał ballady czy spirituals – np. Goin’ Home z Horace’em Parlanem (1977), albo płyty o wyraźnie bluesowym charakterze – Trouble in Mind (którą w 1980 w ankiecie „Down Beatu” krytycy uznali za płytę roku). Wyrażał swoje uznanie dla takich jazzmanów jak Charlie Parker czy Sidney Bechet, nie kryjąc jednak swego zainteresowania rhythm and bluesem. W tym samym czasie nagrywał też z różnymi muzykami europejskimi: z Holendrem Jasperem van ’t Hofem, pianistą pochodzącym z Beninu (dawn. Dahomej) – Tchangodei, duńskim basistą Nielsem-Henningiem Ørstedem Pedersenem czy węgierskim saksofonistą Dreschem Mihály’m.

Na początku lat 90. nawiązał kontakt, i potem często grywał, z francuskim trębaczem Erikiem Le Lannem, z którym w 1995 nagrał płytę Live in Paris. Rezultatem wspólnego grania z pianistą Horace’em Parlanem były płyty Black Ballads i Goin’ Home.

W 1995 otrzymał nagrodę muzyczną (Music Award) przyznaną mu przez NEFA (New England Foundation for the Arts Achievement).W 2004, razem z Monette’m Berthomierem, założył w Paryżu (Francja) własną wytwórnię płytową – „Archie Ball”. Z wytwórnią współpracują i wydają w niej płyty tacy muzycy jak: Jacques Coursil, Monica Passos, Bernard Lubat i Frank Cassenti.

W 2006 Shepp wziął udział w nagraniu płyty francuskiego rapera Rocè „Identité en crescendo”. Współpracował też z innymi raperami i muzykami hip-hopowymi: Chuckiem D, Vicelowem czy Napoleonem Maddoxem, występując z nimi na scenie czy też nagrywając płyty. W listopadzie 2007 w paryskim klubie New Morning wystąpił razem z Raghunathem Manetem, hinduskim tancerzem i muzykiem grającym na vinie klasyczną muzykę indyjską.W 2006 występował na zaproszenie paryskiego muzeum sztuki współczesnej (Fondation Cartier) podczas cyklu imprez „Nomadic Nights”, tym razem nazwanych „Black Nights” i poświęconych kulturze afroamerykańskiej. W maju 2007, w 70. rocznicę swoich urodzin, wziął udział w „Sibiu Jazz Festival” odbywającym się w rumuńskim mieście Sybinie, gdzie wystąpił wraz z grupą Born Free Band. Towarzyszyli mu m.in. Rocè oraz pochodzący z Mali muzyk Cheick Tidiane Seck.

Archie Shepp jest też honorowym przewodniczącym i, niejednokrotnie, aktywnym uczestnikiem festiwalu „Jazz à Porquerolles”, który od 2002 odbywa się w lipcu na wyspie Porquerolles, u południowych wybrzeży Francji.

W 2009 Uniwersytet w Liège przyznał mu doktorat honoris causa.

Kompilacje edytuj

• Archie Shepp w All About Jazzdostęp 11.04.2011
• Archie Shepp w AllMusic
• strona internetowa Archiego Sheppadostęp 11.04.2011
• Archie Shepp w Answersdostęp 11.04.2011
• Archie Shepp w Discogs
• Archie Shepp w Jazzdisco