Angka Cina
Angka Cina ialah aksara yang digunakan untuk menulis nombor dalam bahasa Cina. Kini, penutur bahasa Cina menggunakan tiga sistem angka sekaligus, iaitu: sistem angka Arab yang digunakan di merata dunia, di samping dua sistem angka Cina yang wujud sejak zaman purba.
| Sistem angka | |
|---|---|
| Sistem angka Hindu-Arab | |
| Arab barat Arab timur Burma India | Khmer Mongol Thai |
| Angka Asia timur | |
| Batang pembilang Cina Jepun | Korea Suzhou Vietnam |
| Angka abjad | |
| Abjad Armenia Āryabhaṭa Cyril | Ge'ez Ibrani Yunani (Ionia) |
| Sistem lain | |
| Aegean Attic Babylon Brahmi Etruscan Inuit | Maya Mesir Quipu Rom Sumeria Urnfield |
| Sistem kedudukan dengan asas | |
| Perpuluhan (10) | |
| 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 12, 16, 20, 30, 36, 60 | |
Salah satu daripadanya adalah sistem angka Suzhou atau huama, yang lama-kelamaan diambil tempat oleh sistem perangkaan Arab. Inilah satu-satunya variasi sistem angka pol yang masih wujud, itupun hanya laris digunakan di pasar-pasar China, seperti di Hong Kong sebelum 1990-an.
Satu lagi sistem angka Cina ialah sistem nombor bertulis yang masih dipakai ketika menulis nombor dalam bentuk panjang, seperti pada cek bank untuk mencegah pemalsuan. Sistem angka ini lebih kurang seakan-akan mengeja nombor dalam bahasa Melayu. Walaupun digolongkan sebagai sebahagian bahasanya, namun sistem aksara Cina tetap dikira sebagai sistem angka. Kebanyakan penutur bahasa Cina kini lebih mudah menggunakan sistem angka Arab.
Nombor bertulis
sunting
Sistem angka aksara Cina terdiri daripada aksara Cina yang digunakan oleh penulisan bahasa Cina untuk menulis angka lisan. Tidak lain dengan nombor yang tereja dalam bahasa Melayu (cth., "seribu sembilan ratus empat puluh lima" untuk 1,945), angka Cina ini bukan berasingan dari sistem tulisan Cina. Memandangkan ia mencerminkan bahasa lisan, ia tidak menggunakan sistem kedudukan yang digunakan oleh angka Arab, begitu juga dengan pengejaan nombor dalam bahasa Melayu.
Aksara yang digunakan untuk melambangkan bilangan
suntingNombor piawai
suntingInilah aksara-aksara yang melambangkan angka sifar hingga sembilan, dan juga aksara-aksara lain yang melambangkan bilangan-bilangan lebih besar seperti puluh, ratus, ribu dan sebagainya. Angka Cina terdiri daripada dua peranggu berbeza, iaitu satu untuk penulisan seharian dan satu lagi untuk konteks perdagangan atau kewangan yang dikenali sebagai dàxiě (Cina ringkas: 大写; Cina tradisional: 大寫). Dàxiě wujud kerana aksara-aksara yang biasa digunakan untuk menulis angka terlalu ringkas sehingga tidak mampu mencegah pemalsuan seperti yang dilakukan oleh pengejaan bilangan dalam bahasa Melayu. Pemalsu boleh mudah mengubah aksara seharian 三十 (30) kepada 五千 (5000) dengan menokok dua tiga lejang. Ini tidak boleh terjadi apabila dàxiě digunakan; bandingkan 叁拾 (30) dan 伍仟 (5000).
T menandakan aksara Tradisional, R menandakan aksara Ringkas.
| Kewangan | Biasa | Nilai | Pīnyīn | Catatan |
|---|---|---|---|---|
| 零 | 〇 | 0 | líng | 〇 sering digunakan secara basahan untuk melambangkan sifar, tetapi 零 lebih kerap diajar di sekolah. 〇 bukan aksara Cina yang piawai, kerana aksara Cina tiada unsur bentuk bulat. Dalam Unicode, 〇 diterapkan sebagai lambang atau tanda baca Cina, bukan ideograf. |
| 壹 | 一 | 1 | yī | juga 弌 (kewangan, tetapi lapuk), tetapi mudah diherot menjadi 弍 (dua) atau 弎 (satu). |
| 貳 (T) atau 贰 (R) | 二 | 2 | èr | also 弍 (kewangan, tetapi lapuk), tetapi mudah diherot menjadi 弌 (satu) atau 弎 (tiga). juga 兩 (T) atau 两 (R), rujuk Characters with regional usage section. |
| 叄 (T) atau 叁 (R) | 三 | 3 | sān | also 弎 (kewangan, tetapi lapuk), tetapi mudah diherot menjadi 弌 (satu) atau 弍 (dua). juga 參(T) atau 参(R) sān. |
| 肆 | 四 | 4 | sì | also 䦉 (kewangan, tetapi lapuk), aksara Cina lainan bagi 肆, iaitu radikal 镸 dengan aksara 四. Bukan semua pelayar web mampu memaparkan aksara ini yang menganggtai CJK Unified Ideographs Extension A dalam Unicode.</ref> |
| 伍 | 五 | 5 | wǔ | |
| 陸 (T) or 陆 (R) | 六 | 6 | liù | |
| 柒 | 七 | 7 | qī | |
| 捌 | 八 | 8 | bā | |
| 玖 | 九 | 9 | jiǔ | |
| 拾 | 十 | 10 | shí | Ada yang menggunakan 什 untuk tujuan kewangan, tetapi tidak digemari kerana mudah dimanipulasi menjadi 伍 (lima) atau 仟 (ribu). |
| 佰 | 百 | 100 | bǎi | |
| 仟 | 千 | 1,000 | qiān | |
| 萬 | 萬 (T) 万 (R) | 104 | wàn | Bilangan Cina berkumpul secara puluh ribuan rujuk bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah. |
| 億 | 億 (T) 亿 (R) | 108 | yì | Lihat bahagian bilangan besar di bawah. |
Aksara berkegunaan setempat
sunting| Kewangan | Biasa | Nilai | Pinyin (Mandarin) | Bentuk piawai | Catatan |
|---|---|---|---|---|---|
| 幺 | 1 | yāo | 一 | Ertinya adalah "terkecil". Digunakan dalam bahasa Mandarin untuk menyebut angka "1" dengan jelas dalam rantaian angka (seperti nombor telefon dan nombor pengenalan diri), kerana (一 yī) berima dengan tujuh (七 qī). Tidak digunakan dalam pengiraan atau pembacaan nilai. Di Taiwan, ia hanya digunakan oleh pihak tentera, polis, dan kecemasan. Tidak digunakan dalam bahasa Kantonis selain 十三幺 (peranggu kemenangan istimewa) dalam permainan mahjong. | |
| 兩(T) 两(R) | 2 | liǎng | 二 | Cara alternatif yang amat kerap digunakan untuk menyebut "2", tetapi kegunaannya berbeza-beza sesama loghat ataupun individu. Cth: dalam bahasa Mandarin, "2222" boleh dibaca "二千二百二十二", "兩千二百二十二" ataupun "兩千兩百二十二". Lihat bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah. | |
| 呀 | 10 | yā | 十 | Dalam pertuturan bahasa Kantonis, ketika 十 digunakan di tengah-tengah bilangan, menyusuli pekali dan disusuli oleh angka sa, 十 menjadi 呀 (aa6), e.g. 六呀三, 63. Tidak digunakan dalam bahasa Mandarin. | |
| 念 atau 廿 | 20 | niàn | 二十 | Bentuk tulisannya masih digunakan dalam penulisan tarikh, khususnya tarikh kalendar tradisi Cina. Bentuk lisannya masih dipakai dalam sesetengah loghat Cina. Lihat bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah. Dalam bahasa Kantonis, 廿 (jaa6) harus diikuti oleh angka sa 1-9 (e.g. 廿三, 23), atau ungkapan seperti 廿幾 ("dua puluh berapa"); tidak digunakan secara bersendirian untuk memaksudkan 20. Bentuk lainan 卄 jarang digunakan. | |
| 卅 | 30 | sà | 三十 | Bentuk tulisannya masih digunakan untuk menyingkatkan tarikh dalam bahasa Cina. Cth. Gerakan 30 Mei (五卅運動). Bentuk lisannya masih dipakai dalam sesetengah loghat Cina. Lihat bahagian Pembacaan dan penulisan bilangan di bawah. | |
| 卌 | 40 | xì | 四十 | Bentuk lisannya masih dipakai dalam sesetengah loghat Cina, itupun jarang sekali. | |
| 皕 | 200 | bì | 二百 | Jarang sekali digunakan, misalnya dalam judul karya Bi Song Lou 《皕宋樓》. |
Bilangan besar
suntingBagi aksara angka yang lebih besar daripada 萬 (10,000), terdapat juga empat sistem yang digunakan pada zaman silam dan moden:
| Aksara (T) | 億 | 兆 | 京 | 垓 | 秭 | 穰 | 溝 | 澗 | 正 | 載 | Faktor tokokan |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aksara (S) | 亿 | 兆 | 京 | 垓 | 秭 | 穰 | 沟 | 涧 | 正 | 载 | |
| Pinyin | yì | zhào | jīng | gāi | zǐ | ráng | gōu | jiàn | zhēng | zài | |
| Alternatif | 經/经 | 杼 | 壤 | ||||||||
| 1 | 105 | 106 | 107 | 108 | 109 | 1010 | 1011 | 1012 | 1013 | 1014 | Setiap angka adalah 10 (十 shí) kali yang sebelumnya. |
| 2 | 108 | 1012 | 1016 | 1020 | 1024 | 1028 | 1032 | 1036 | 1040 | 1044 | Setiap angka adalah 10,000 (萬 wàn) kali yang sebelumnya. |
| 3 | 108 | 1016 | 1024 | 1032 | 1040 | 1048 | 1056 | 1064 | 1072 | 1080 | Setiap angka adalah 108 (萬萬 wànwàn) kali yang sebelumnya. |
| 4 | 108 | 1016 | 1032 | 1064 | 10128 | 10256 | 10512 | 101024 | 102048 | 104096 | Setiap angka adalah kuasa dua yang sebelumnya. |
Dalam bahasa Cina moden, hanya sistem kedua yang digunakan untuk menyebut bilangan. Walaupun 兆 (zhào) diselubungi pertikaian nilai sebenarnya, namun nilai 1012 laris diterima oleh kebanyakan masyarakat berbahasa Cina dan juga Jepun dan Korea.
Misalnya, 兆 (zhào) yang asalnya bererti 1012, tetapi juga digunakan untuk 106 dalam bidang teknologi maklumat baru-baru ini (khususnya di tanah besar China). Untuk mengelakkan masalah yang timbul akibat kekeliruan ini, kerajaan Republik Rakyat China tidak sesekali menggunakan aksara ini dalam persuratan rasmi, sebaliknya menggunakan 万亿 (wànyì). (Kerajaan Republik China di Taiwan pula sentiasa menggunakan 兆 (zhào) untuk memaksudkan 1012 dalam persuratan rasminya.)
Pinjaman bahasa Sanskrit
suntingAngka-angka yang menjangkaui 載 (zài) berasal daripada kitab agama Buddha yang berbahasa Sanskrit, tetapi paling kerap ditemui dalam catatan zaman silam.
| Aksara (T) | Aksara (R) | Pinyin | Nilai | Catatan |
|---|---|---|---|---|
| 極 | 极 | jí | 1048 | Erti harfiahnya "teramat" |
| 恆河沙 | 恒河沙 | héng hé shā | 1052 | Ertinya "Pasir Gangga"; metafora yang diilhamkan oleh butir-butir pasir dalam sungai Ganges. |
| 阿僧祇 | ā sēng qí | 1056 | Dari Asaṃkhyeya | |
| 那由他 | nà yóu tā | 1060 | Dari Nayuta | |
| 不可思議 | 不可思议 | bùkě sīyì | 1064 | Erti harfiahnya "tak terduga". |
| 無量 | 无量 | wú liàng | 1068 | Erti harfiahnya "tak terbilang" |
| 大數 | 大数 | dà shù | 1072 | Erti harfiahnya "bilangan besar" |
Bilangan kecil
suntingBerikut adalah aksara-aksara yang digunakan untuk menyatakan peringkat magnitud dalam bahasa Cina bersejarah. Semenjak pengenalan unit SI, sesetengahnya telah diterapkan sebagai awalan SI, manakala yang lain menjadi lapuk.
| Aksara (T) | Aksara (R) | Pinyin | Nilai | Catatan |
|---|---|---|---|---|
| 漠 | mò | 10−12 | (Cina Kuno) | |
| 渺 | miǎo | 10−11 | (Cina Kuno) | |
| 埃 | āi | 10−10 | (Cina Kuno) | |
| 塵 | 尘 | chén | 10−9 | (Cina Kuno) |
| 沙 | shā | 10−8 | (Cina Kuno) | |
| 纖 | 纤 | qiān | 10−7 | (Cina Kuno) |
| 微 | wēi | 10−6 | masih dipakai, bersamaan dengan awalan SI mikro. | |
| 忽 | hū | 10−5 | (Cina Kuno) | |
| 絲 | 丝 | sī | 10−4 | (Cina Kuno) |
| 毫 | háo | 10−3 | juga 毛. | |
| 厘 | lí | 1/100 | juga 釐. | |
| 分 | fēn | 1/10 | masih dipakai, bersamaan dengan awalan SI desi. | |
Awalan SI
sunting| Nilai | Lambang | BM | Terjemahan awal | Piawaian RRC | Piawaian RC |
|---|---|---|---|---|---|
| 1024 | Y | yota- | 堯 yáo | 佑 yòu | |
| 1021 | Z | zeta- | 澤 zé | 皆 jiē | |
| 1018 | E | eksa- | 穰 ráng | 艾 ài | 艾 ài |
| 1015 | P | peta- | 秭 zǐ | 拍 pāi | 拍 pāi |
| 1012 | T | tera- | 垓 gāi | 太 tài | 兆 zhào |
| 109 | G | giga- | 京 jīng | 吉 jí | 吉 jí |
| 106 | M | mega- | 兆 zhào | 兆 zhào | 百萬 bǎiwàn |
| 103 | k | kilo- | 千 qiān | 千 qiān | 千 qiān |
| 102 | h | hekto- | 百 bǎi | 百 bǎi | 百 bǎi |
| 101 | da | deka- | 十 shí | 十 shí | 十 shí |
| 100 | (tiada) | sa | 一 yāo | 一 yī | |
| 10−1 | d | desi- | 分 fēn | 分 fēn | 分 fēn |
| 10−2 | c | senti- | 厘 lí | 厘 lí | 厘 lí |
| 10−3 | m | mili- | 毫 háo | 毫 háo | 毫 háo |
| 10−6 | µ | mikro- | 微 wēi | 微 wēi | 微 wēi |
| 10−9 | n | nano- | 纖 xiān | 納 nà | 奈 nài |
| 10−12 | p | piko- | 沙 shā | 皮 pí | 皮 pí |
| 10−15 | f | femto- | 塵 chén | 飛 fēi | 飛 fēi |
| 10−18 | a | ato- | 渺 miǎo | 阿 à | 阿 à |
| 10−21 | z | zepto- | 仄 zè | 介 jiè | |
| 10−24 | y | yokto- | 幺 yāo | 攸 yōu |