Ханафи мазһабы

Әбу Ханифа ұстаздарынан үйренген бұрынғы ұрпақтарға тән фикһ мирасын өзіөмір сүріп жатқан кезеңнің шарттары менәдет-ғұрыптарын назарға ала отырып,діннің негізгі мақсаттары тұрғысынанқайта қарастыруды жөн көріп, шектеулінастардың (аяттар мен хадистер) өмірдіңшексіз оқиғаларына толық жетуін қамтамасыз ету үшін аянбай еңбек етеді және настар мәселесінде ақылдың қолданылуынакөп мән береді. Әсіресе, хадистердің үкімшығаруға қолданылуын барынша тығызшарттарға байланыстырады, тіпті хадиске қарағанда жеке көзқарасына көп мәнбергені үшін кінәлі болады.Қияспен қоса истихсан әдісін де көпқолдануы оның ақылға аса көп мәнбергендігін көрсетеді. Қияс құқық мәселесінде жүйелі түрде ақылды қолдану дегенмағынаны білдіреді. Ал истихсан болса,діннің жалпы қағидалары мен мақсаттарытурасында еркін пікірлеу деген мағынағакеледі. Әбу Ханифа сахабалардың ортақкөзқарастарынан туындаған үкімдерді дәлел ретінде алып, пәтуалар берген. Сахабалар келіспеген мәселелерде олардың ішіненбіреуінің көзқарасын алып, сахабалардыңкөзқарасынан тыс шықпаған. Әбу Ханифаберген пәтуаларында адам құқықтарыныңқорғалуын басты қағидалардың біріне айналдырған.Әбу Ханифаның шәкірттері мен достарыоның білімін жалғастырып, оның қойғанқағидалары мен ережелеріне бойұсынаотырып, жасаған ижтихат іс-әрекеттері менмазһабтың жүйелі түрдегі құрылымын толықтырған. Олардың басында Әбу Юсуф пенМұхаммед болған.

Ханафи мазһабы Ирақта пайда болып, Аббасилер дәуірінде Әбу Юсуф бас қазы болғанкезде ресми мазһабқа айналды. Ханафи мазһабышығысқа қарай кеңінен тарала отырып,Хорасан мен Мәуереннахрда барынша дамыды. Осман мемлекетінде де Ханафи мазһабымемлекеттің құқықтық тұрақтылығын жәнеортақ үкімнің шығарылуын қамтамасызету мақсатында ресми мазһаб ретінде қабылданады.Қазіргі таңда Ханафи мазһабы Түркия, Пәкістан,Үндістан, Ауғанстан және Орта Азиядағытүрік мемлекеттерінде, Қазақстанда кеңінен тараған.^[2]

I. Заһирур-Риуая,

II. Надирур-Риуая және

III. Уақиғат деп үшке бөлінеді.^[3]

Заһирур-Риуая кітаптары өңдеу

I. Заһирур-Риуая мына алты кітаптан тұрады: 1. әл-Мәбсут, 2. әз-Зиядат. 3. әл-Жамиғус-Сағир, 4. әл-Жамиғул-Кәбир, 5. әс-Сиярус-Сағир, 6. әс-Сиярул-Кәбир. Имам Мұхаммед осы аталмыш алты кітапы мүтәуәтір жолмен Әбу Ханифа және Әбу Юсуфтан риуаят еткендігі үшін ішінде күмән жоқ деген мағынада «Заһирур Риуая» деп аталған. Сонымен бірге бұл кітаптарда Имам Мұхаммедтің көзқарастары да бар. Ханафи мәзһәбінің негізі осы кітаптардан алынғандықтан «әл-Усул» деп те аталады.^[3]

Надирур-Риуая кітаптары өңдеу

II. Надирур-Риуая болса мына бес кітаптан құралады: 1. Кәйсәният (Имам Мұхаммедтен Шұғайб бин Сүлейман әл Кәйсәни риуаят еткендіктен осылай аталған) 2. Харуният (Харун Рашидке ұсынылғаны үшін осылай аталды) 3. Журжаният (Журжанда жазылғандығына байланысты немесе Али бин Салих әл-Журжани риуаят еткендіктен осы атауды алған) 4. Раққият (Имам Мұхаммед Раққада Қазы болған кезінде шешкен мәселелерін қамтығандығынан осылай аталды) 5. Зиядатуз-Зиядат. Бұл кітаптарға Науадирур Риуая немесе Ғайру Заһирир Риуая деп аталуының себебі, бұл кітаптардың риуаяты мүтәуәтір дәрежесіне жетпегендігінен болып табылады.^[3]

Уақиғат кітаптары өңдеу

III. Уақиғат төмендегі екі кітаптан тұрады:1. ән-Нәуәзил, 2. әл-Фатауа.^[3]

1. ↑ Ali Hafif, Ahkamü’L muamelatiş – Şeriye, Kahire ts., s.16; A.Özel. Hanefi Fikih Alimleri; TDV Yay., Ankara 1990, s.12.
2. ↑ Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,2010 ISBN 9965-26-322-1
3. ↑ ^{a b c d} «Тахауи ақидасы». Араб тілінен аударған Азамат Жамашев. ISBN 9965-903-05-0 «Алтын алқа» баспасы.

Бұл — Ислам туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.