Термиттер
Термиттер (лат. Isoptera) немесе аққұмырсқалар — жәндіктердің жеке отрядына жатады. Қоғамда тіршілік етуіне байланысты және әртүрлі құрылыстар салуға қабілетті болғандықтан "ақ құмырсқалар"деп атайды. Жанұяларында ерекше топтар-жынысты даралар (топ ұйтқысы-аналық пен жынысты жетілген аталықтар), жұмысшылар, солдаттар. Жұмысшылар- қанатсыз, көздері соқыр, былқылдақ денесінің тұрқы 2-15 мм. Жұмысшылар ғана өз бетімен қоректене алады. Өсімдіктен шыққан құрғақ органикалық қалдықтармен, көбіне шөп жейтін жануарлардың қиымен қоректенеді. Қалған топтарды жұмысшылар сілекей безінің өнімдері және нәжістерімен қоректендіреді. Термиттер отряды (Isoptera) 10 жыл өмір сүреді. Оның көбеюі жаз айларында ғана(3ай) жүреді. Олар бір күнде 30000 жұмыртқа салады.
| Термиттер | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||
|
Жылу сүйгіш келеді, алайда көлеңкелі жерлерді де ұнатады. Илеулерінің негізгі бөлімі жер астында салынып, үстіңгі жағы 0,5 метр биіктікте мұнара тәрізді көтеріледі. Жоғарғы жағында үңгір жолдар орналасқан,оларды топырақты өз нәжістерімен жасырып салған. Тропиктерде өмір сүретін термиттер бірнеше метр биіктіктегі илеулерін салады. Мұнда көптеген басқа да омыртқасыздар тіршілік етеді. Термиттер елді мекендерде құрылыстарға зор нұқсан келтіріп, балшықтан салынған үйлер мен ағаш тіреулерді бүлдіреді.
Қозғалыс және азық іздеу өңдеу
Жұмысшы және солдат касталарының қанаттары болмағандықтан, сондықтан ешқашан ұшпайды, ал репродуктивті адамдар қанатты қысқа уақыт ішінде ғана пайдаланатындықтан, термиттер қозғалу үшін ең алдымен аяқтарына сүйенеді.
Азық-түлікті алу кезіндегі мінез-құлық термиттердің түріне байланысты. Мысалы, олардың кейбіреулері өздері мекендейтін ағаш құрылымдарымен қоректенсе, басқалары ұяның жанынан қоректенеді. Жұмысшылардың көпшілігі ашық далаға сирек шығады және қорғаныссыз жем-шөп іздемейді; олар жыртқыштардан қорғану үшін қорғаныш жамылғысына және қашу жолдарына сүйенеді.
Жер асты термиттері тамақ іздеу үшін туннельдер салады, ал тамақ көздерін таба алатын жұмысшылар жұмысшыларды тартатын феромондарды шығару арқылы ұяластарын тартады. Азық-түлік жинаушылар бір-бірімен байланысу үшін жартылай химиялық заттарды пайдаланады, ал ұясының сыртында қоректене бастаған жұмысшылар кеуде бездерінен феромондарды бөліп шығарады. Мысалы, Nasutitermes costalis түріндегі жемдік экспедиция үш кезеңнен тұрады: біріншіден, сарбаздар аумақты зерттейді. Олар азық-түлік көзін тапқан кезде, олар басқа сарбаздар мен жұмысшылардың шағын тобын әкеледі. Екінші кезеңде жұмысшылар учаскеге көптеп келеді. Үшінші кезең қатардағы жауынгерлер санының азаюымен және жұмысшылар санының ұлғаюымен сипатталады. Оқшауланған термит жұмысшылары кездейсоқ серуенді өздерінің басқа термиттерді табу немесе жем іздеу үшін оңтайландырылған стратегия ретінде пайдалана алады.[1]
A' — Билік етуші патша
B — Билік етуші патшайым
C — Екінші ханшайым
D' — Үшінші ханшайым
E — Жауынгер
F — Жұмысшы