Տերբիում

65	Գադոլինիում ← Տերբիում → Դիսպրոզիում
	Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 65Tb
	; Փաթուկ, մածուցիկ, արծաթափայլ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Տերբիում /Terbium (Tb), Tb, 65
Ատոմային զանգված ; (մոլային զանգված)	158,92535(2) զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Xe] 4f9 6s2
Ատոմի շառավիղ	180 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	159 պմ
Իոնի շառավիղ	(+4e) 84 (+3e) 92,3 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	1,2 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	Tb←Tb3+ −2,31 В
Օքսիդացման աստիճաններ	4, 3
Իոնացման էներգիա ; (առաջին էլեկտրոն)	569,0 (5,90) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	1 629 Կ
Եռման ջերմաստիճան	3 296 Կ
Մոլյար ջերմունակություն	29 Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	19,2 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	վեցանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներ	a=3,600 c=5,694
C/a հարաբերություն	1,582
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 11,1 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

Տերբիում (լատին․՝ Terbium), քիմիական տարր է, որի նշանն է Tb, պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության, 3-րդ խմբի տարր, լանթանիդ, կարգահամարը՝ 65, ատոմական զանգվածը՝ 158,9254։ f տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կաոուցվածքն է 4s² 4p⁶ 4d¹⁰ 4f⁹5s²5p⁶6s²։ К, L, М թաղանթները լրացված են։ Պատկանում է հազվագյուտ հողային տարրերի շարքին։

65	Տերբիում
Tb 158,925
4f⁹6s²

Պատմություն խմբագրել

Հայտնաբերել է 1843 թվականին շվեդ քիմիկոս Կ․ Դ․ Մոսանդերը (1797-1858) իտերբիտ (գադոլինիտ) միներալից անջատված իտրիումային հողում և իտերիումի ու էրբիումի նման անվանել է շվեյցարական Իտերբի գյուղի անունով։

Բնության մեջ խմբագրել

Տերբիումի պարունակությունը երկրակեղևում մոտ 4,3•10⁻⁴ % է, ըստ զանգվածի։

Հանքավայրեր խմբագրել

Տերբիումը մտնում է լանթանիդների կազմի մեջ, որոնց հանքավայրերը գտնվում են՝ ԱՄՆ-ում, Ղազախստանում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Ավստրալիայում, Բրազիլիայում, Հնդկաստանում^[3]։

Ստացում խմբագրել

Տերբիումը ստանում են մոնացիտ, քսենոտիմ և էվքսենիտ միներալներից, որոնք մշակում են խիտ ծծմբական թթվով կամ ալկալիով։ Նստեցնում են ֆտորիդը կամ թրթնջկատը։

Խառնուրդներից բաժանում են էքստրահելով և քրոմատագրաֆիական եղանակով։ Մետաղական տերբիումը ստանում են ֆտորիդը կալցիումով վերականգնելով։ Մաքրում են վակուումային թորմամբ։

Ֆիզիկական հատկություններ խմբագրել

Բաց մոխրագույն, արծաթափայլ պլաստիկ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1450 °C, եռմանը՝ 3227 °C, խտությունը 8272 կգ/մ³։ 1287 °C-ում ենթարկվում է պոլիմորֆային ձեափոխության։ Միացություններում ցուցաբերում է +3 (երբեմն +4) օքսիդացման աստիճան։

Քիմիական հատկություններ խմբագրել

Քիմիապես ակտիվ է։ Մետաղների լարվածության շարքում գտնվում է ջրածնից առաջ, լուծվում է թթուներում (ջրում՝ դանդաղ)։

\mathrm {2Tb+3H_{2}SO_{4}O\longrightarrow 2Tb^{+3}+3SO_{2}^{-4}+3H_{2}}

Օդում օքսիդանում է․ օքսիդը՝ TbО₃-ը, դժվարահալ է, համապատասխան հիդրատը՝ Tb(OH)₃, հիմնային է, ալկալիներում չի լուծվում։

\mathrm {8Tb+7O_{2}\longrightarrow 2Tb_{4}O_{7}}

Քլորիդը, նիտրատը, սուլֆատը լավ են լուծվում ջրում, ֆտորիդը, ֆոսֆատը, կարբոնատը, թրթնջկատը՝ վատ։

\mathrm {2Tb+6H_{2}O\longrightarrow 2Tb(OH)_{3}+3H_{2}}

Տերբիումը միանում է հալոգենների, տաքացնելիս՝ ջրածնի, ծծմբի, ազոտի, ֆոսֆորի, ածխածնի հետ։

\mathrm {2Tb+3X_{2}\longrightarrow 2TbX_{3}}

(X = F, Cl, Br, I)

Փոխազդում է ածխածնի օքսիդների հետ։ Առաջացնում է նաև կոմպլեքսային միացություններ, մետաղների հետ՝ համաձուլվածքներ։

Իզոտոպներ խմբագրել

Բնական տերբիումը միաիզոտոպ է (¹⁵⁹Tb)։ Ստացվել են 147-164 ատոմական զանգվածներով 17 ռադիոակտիվ իզոտոպները, որոնցից ամենաերկարակյացը ¹⁵⁸Tb-ն է (T_1/2 = 1,2•10³ տարի)։

¹⁶³Tb (T_1/2 = 6,5 ժ) և ¹⁶⁴Tb (23 ժ)-ը ստացվում են ջերմային նեյտրոնների ներգործությամբ՝ ²³⁵Ս-ի տրոհման ժամանակ։

nuclide symbol	Z(p)	N(n)	իզոտոպի զանգված (u)	կյանքի տևողություն	տրոհում mode(s)^[4]	բջիջ իզոտոպ(s)	ատոմ սպին	ներկայացուցիչ իզոտոպ բաղադրություն (մոլ մաս)	բնական փոփոխություն
nuclide symbol	գրգռման էներգիա			կյանքի տևողություն	տրոհում mode(s)^[4]	բջիջ իզոտոպ(s)	ատոմ սպին	ներկայացուցիչ իզոտոպ բաղադրություն (մոլ մաս)	բնական փոփոխություն
¹³⁵Tb	65	70		0.94(+33-22) ms			(7/2-)
¹³⁶Tb	65	71	135.96138(64)#	0.2# s
¹³⁷Tb	65	72	136.95598(64)#	600# ms			11/2-#
¹³⁸Tb	65	73	137.95316(43)#	800# ms [>200 ns]	β⁺	¹³⁸Gd
¹³⁸Tb	65	73	137.95316(43)#	800# ms [>200 ns]	p	¹³⁷Gd
¹³⁹Tb	65	74	138.94829(32)#	1.6(2) s	β⁺	¹³⁹Gd	11/2-#
¹⁴⁰Tb	65	75	139.94581(86)	2.4(2) s	β⁺ (99.74%)	¹⁴⁰Gd	5
¹⁴⁰Tb	65	75	139.94581(86)	2.4(2) s	β⁺, p (.26%)	¹³⁹Eu	5
¹⁴¹Tb	65	76	140.94145(11)	3.5(2) s	β⁺	¹⁴¹Gd	(5/2-)
^141mTb	0(200)# ԿէՎ			7.9(6) s	β⁺	¹⁴¹Gd	11/2-#
¹⁴²Tb	65	77	141.93874(32)#	597(17) ms	β⁺	¹⁴²Gd	1+
¹⁴²Tb	65	77	141.93874(32)#	597(17) ms	β⁺, p	¹⁴¹Eu	1+
^142m1Tb	280.2(10) ԿէՎ			303(17) ms	IT (99.5%)	¹⁴²Tb	(5-)
^142m1Tb	280.2(10) ԿէՎ			303(17) ms	β⁺ (.5%)	¹⁴²Gd	(5-)
^142m2Tb	621.4(11) ԿէՎ			15(4) µs
¹⁴³Tb	65	78	142.93512(6)	12(1) s	β⁺	¹⁴³Gd	(11/2-)
^143mTb	0(100)# ԿէՎ			<21 s	β⁺	¹⁴³Gd	5/2+#
¹⁴⁴Tb	65	79	143.93305(3)	~1 s	β⁺	¹⁴⁴Gd	1+
¹⁴⁴Tb	65	79	143.93305(3)	~1 s	β⁺, p (rare)	¹⁴³Eu	1+
^144m1Tb	396.9(5) ԿէՎ			4.25(15) s	IT (66%)	¹⁴⁴Tb	(6-)
					β⁺ (34%)	¹⁴⁴Gd
					β⁺, p (<1%)	¹⁴³Eu
^144m2Tb	476.2(5) ԿէՎ			2.8(3) µs			(8-)
^144m3Tb	517.1(5) ԿէՎ			670(60) ns			(9+)
^144m4Tb	544.5(6) ԿէՎ			<300 ns			(10+)
¹⁴⁵Tb	65	80	144.92927(6)	20# min	β⁺	¹⁴⁵Gd	(3/2+)
^145mTb	0(100)# ԿէՎ			30.9(7) s	β⁺	¹⁴⁵Gd	(11/2-)
¹⁴⁶Tb	65	81	145.92725(5)	8(4) s	β⁺	¹⁴⁶Gd	1+
^146m1Tb	150(100)# ԿէՎ			24.1(5) s	β⁺	¹⁴⁶Gd	5-
^146m2Tb	930(100)# ԿէՎ			1.18(2) ms			(10+)
¹⁴⁷Tb	65	82	146.924045(13)	1.64(3) h	β⁺	¹⁴⁷Gd	1/2+#
^147mTb	50.6(9) ԿէՎ			1.87(5) min	β⁺	¹⁴⁷Gd	(11/2)-
¹⁴⁸Tb	65	83	147.924272(15)	60(1) min	β⁺	¹⁴⁸Gd	2-
^148m1Tb	90.1(3) ԿէՎ			2.20(5) min	β⁺	¹⁴⁸Gd	(9)+
^148m2Tb	8618.6(10) ԿէՎ			1.310(7) µs			(27+)
¹⁴⁹Tb	65	84	148.923246(5)	4.118(25) h	β⁺ (83.3%)	¹⁴⁹Gd	1/2+
¹⁴⁹Tb	65	84	148.923246(5)	4.118(25) h	α (16.7%)	¹⁴⁵Eu	1/2+
^149mTb	35.78(13) ԿէՎ			4.16(4) min	β⁺ (99.97%)	¹⁴⁹Gd	11/2-
^149mTb	35.78(13) ԿէՎ			4.16(4) min	α (.022%)	¹⁴⁵Eu	11/2-
¹⁵⁰Tb	65	85	149.923660(8)	3.48(16) h	β⁺ (99.95%)	¹⁵⁰Gd	(2-)
¹⁵⁰Tb	65	85	149.923660(8)	3.48(16) h	α (.05%)	¹⁴⁶Eu	(2-)
^150mTb	457(29) ԿէՎ			5.8(2) min	β⁺	¹⁵⁰Gd	9+
^150mTb	457(29) ԿէՎ			5.8(2) min	IT (rare)	¹⁵⁰Tb	9+
¹⁵¹Tb	65	86	150.923103(5)	17.609(1) h	β⁺ (99.99%)	¹⁵¹Gd	1/2(+)
¹⁵¹Tb	65	86	150.923103(5)	17.609(1) h	α (.0095%)	¹⁴⁷Eu	1/2(+)
^151mTb	99.54(6) ԿէՎ			25(3) s	IT (93.8%)	¹⁵¹Tb	(11/2-)
^151mTb	99.54(6) ԿէՎ			25(3) s	β⁺ (6.2%)	¹⁵¹Gd	(11/2-)
¹⁵²Tb	65	87	151.92407(4)	17.5(1) h	β⁺	¹⁵²Gd	2-
¹⁵²Tb	65	87	151.92407(4)	17.5(1) h	α (7×10⁻⁷%)	¹⁴⁸Eu	2-
^152m1Tb	342.15(16) ԿէՎ			0.96 µs			5-
^152m2Tb	501.74(19) ԿէՎ			4.2(1) min	IT (78.8%)	¹⁵²Tb	8+
^152m2Tb	501.74(19) ԿէՎ			4.2(1) min	β⁺ (21.2%)	¹⁵²Gd	8+
¹⁵³Tb	65	88	152.923435(5)	2.34(1) d	β⁺	¹⁵³Gd	5/2+
^153mTb	163.175(5) ԿէՎ			186(4) µs			11/2-
¹⁵⁴Tb	65	89	153.92468(5)	21.5(4) h	β⁺ (99.9%)	¹⁵⁴Gd	0(+#)
¹⁵⁴Tb	65	89	153.92468(5)	21.5(4) h	β⁻ (.1%)	¹⁵⁴Dy	0(+#)
^154m1Tb	12(7) ԿէՎ			9.4(4) h	β⁺ (78.2%)	¹⁵⁴Gd	3-
					IT (21.8%)	¹⁵⁴Tb
					β⁻ (.1%)	¹⁵⁴Dy
^154m2Tb	200(150)# ԿէՎ			22.7(5) h			7-
^154m3Tb	0+Z ԿէՎ			513(42) ns
¹⁵⁵Tb	65	90	154.923505(13)	5.32(6) d	EC	¹⁵⁵Gd	3/2+
¹⁵⁶Tb	65	91	155.924747(5)	5.35(10) d	β⁺	¹⁵⁶Gd	3-
¹⁵⁶Tb	65	91	155.924747(5)	5.35(10) d	β⁻ (rare)	¹⁵⁶Dy	3-
^156m1Tb	54(3) ԿէՎ			24.4(10) h	IT	¹⁵⁶Tb	(7-)
^156m2Tb	88.4(2) ԿէՎ			5.3(2) h			(0+)
¹⁵⁷Tb	65	92	156.9240246(27)	71(7) a	EC	¹⁵⁷Gd	3/2+
¹⁵⁸Tb	65	93	157.9254131(28)	180(11) a	β⁺ (83.4%)	¹⁵⁸Gd	3-
¹⁵⁸Tb	65	93	157.9254131(28)	180(11) a	β⁻ (16.6%)	¹⁵⁸Dy	3-
^158m1Tb	110.3(12) ԿէՎ			10.70(17) s	IT (99.39%)	¹⁵⁸Tb	0-
					β⁻ (.6%)	¹⁵⁸Dy
					β⁺ (.01%)	¹⁵⁸Gd
^158m2Tb	388.37(15) ԿէՎ			0.40(4) ms			7-
¹⁵⁹Tb	65	94	158.9253468(27)	Կայուն			3/2+	1.0000
¹⁶⁰Tb	65	95	159.9271676(27)	72.3(2) d	β⁻	¹⁶⁰Dy	3-
¹⁶¹Tb	65	96	160.9275699(28)	6.906(19) d	β⁻	¹⁶¹Dy	3/2+
¹⁶²Tb	65	97	161.92949(4)	7.60(15) min	β⁻	¹⁶²Dy	1-
¹⁶³Tb	65	98	162.930648(5)	19.5(3) min	β⁻	¹⁶³Dy	3/2+
¹⁶⁴Tb	65	99	163.93335(11)	3.0(1) min	β⁻	¹⁶⁴Dy	(5+)
¹⁶⁵Tb	65	100	164.93488(21)#	2.11(10) min	β⁻	^165mDy	3/2+#
¹⁶⁶Tb	65	101	165.93799(11)	25.6(22) s	β⁻	¹⁶⁶Dy
¹⁶⁷Tb	65	102	166.94005(43)#	19.4(27) s	β⁻	¹⁶⁷Dy	3/2+#
¹⁶⁸Tb	65	103	167.94364(54)#	8.2(13) s	β⁻	¹⁶⁸Dy	4-#
¹⁶⁹Tb	65	104	168.94622(64)#	2# s	β⁻	¹⁶⁹Dy	3/2+#
¹⁷⁰Tb	65	105	169.95025(75)#	3# s	β⁻	¹⁷⁰Dy
¹⁷¹Tb	65	106	170.95330(86)#	500# ms	β⁻	¹⁷¹Dy	3/2+#

Գներ խմբագրել

2013 թվականին մաքուր՝ 99,9 %, տերբիումի 1 կիլոգրամի գինը կազմել 64 եվրո^[5]։

2014 թվականին Ռուսաստանում 2 գ մաքուր՝ 99,9%, տերբիումը մետաղական ձույլ խնդրում էին գնել 150 եվրոյով^[6]։

Կիրառություն խմբագրել

Օգտագործվում է հետազոտական նպատակներով։ Տերբիումի օքսիդը և աղերն օգտագործվում են ռադիոտեխնիկայում, որպես լյումինաֆորներ։

Տես նաև խմբագրել

Պարբերական աղյուսակ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
↑ Химическая энциклопедия: в 5-ти тт. / Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.). — Москва: Советская энциклопедия, 1995. — Т. 4. — С. 531. — 639 с. — 20 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
↑ Лантаноиды
↑ http://www.nucleonica.net/unc.aspx
↑ Terbium — Materials Technology & Crystals for Research, Development and Production — архив Արխիվացված 2014-11-13 Wayback Machine.
↑ Поиск - тербий

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[iupac_atomic_weights-1] Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02

[ХЭ-2] Химическая энциклопедия: в 5-ти тт. / Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.). — Москва: Советская энциклопедия, 1995. — Т. 4. — С. 531. — 639 с. — 20 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8

[3] Лантаноиды

[4] ttp://www.nucleonica.net/unc.aspx

[5] Terbium — Materials Technology & Crystals for Research, Development and Production — архив Արխիվացված 2014-11-13 Wayback Machine.

[6] Поиск - тербий

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]