Իվան Շուվալով

Իվան Շուվալովը ծնվել է ոչ հարուստ ազնվական ընտանիքում։ Վաղ տարիքում (14 տարեկան) կորցրել է հորը, ով ծառայել է գվարդիայում։ Նրան դաստիարակել է մայրը՝ Տատյանա Ռոդիոնովնան (որի անվանակոչության օրը հետագայում հավերժացվել է որպես Մոսկվայի համալսարանի հիմնադրման օր՝ Տատյանայի օր)։ Մանուկ հասակում ապրել է Մոսկվայում և Սմոլենսկի նահանգում գտնվող իր պապի կալվածքում։ Մոսկվայում սովորել է լեզուներ և մաթեմատիկա (Ալեքսանդր Սուվորովի հետ ունեցել է ընդհանուր ուսուցիչ), հետագայում զբաղվել է ինքնակրթությամբ, շատ է ընթերցել՝ հրապուրված է եղել ֆրանսիական գրականությամբ^[5]։ Ժամանակակիցները նշում են Շուվալովի բարձր կրթվածությունը, ով շատ է շփվել Միխայիլ Լոմոնոսովի հետ, հետևել նրա փորձերին, համառոտագրել է Լոմոնոսովի հռետորաբանությունը^[6]։

1741 թվականի պալատական հեղաշրջման մասնակից իր զարմիկների՝ Ալեքսանդր և Պյոտր Շուվալովների հովանավորության շնորհիվ Շուվալովը հայտնվել է կայսերական արքունիքում։ 1742 թվականին սկսել է իր պալատական ծառայությունը կամեր-պաժի պալատական կոչումով։ 1749 թվականին նրան շնորհվել է կամեր-յունկերի կոչում, և նա դարձել է կայսրուհի Ելիզավետա Պետրովնայի սիրելին։ 1751 թվականին նշանակվել է սենեկապետ, բայց հրաժարվել է հետագա կոչումներից և պատիվներից, մինչև իր ծառայության ավարտը մնալով 4-րդ դասի կոչումով, նույնիսկ չընդունելով կոմսի կոչում, չնայած երբեմն Շուվալովին սխալմամբ կոմս են անվանել՝ կարծելով, որ մարդը նման մակարդակի, բարձրագույն իշխանությունների հետ մտերմության պարագայում չէր կարող լինել առանց ազնվականության դասի կոչումների^[7][8]։

Շուվալովը ... այն ժամանակվա ազնվականության շրջանում առանձնանում էր մեղմությամբ, մարդկային վերաբերմունքով , ով, առաջին հերթին, փորձում էր լավ հարաբերություններ պահպանել բոլորի հետ, հատկապես ակնառու արժանիքների և կարողությունների տեր մարդկանց հետ, փորձում էր լիովին անաչառ մնալ, զերծ իր հարազատների՝ կոմս Պյոտր և Ալեքսանդր Շուվալովների հայացքներից փորձում էր «ազնիվ քաղաքավարությամբ» և ծառայություններով իր բարյացկամությունը դարձնել հաճելի և ցանկալի։ - Սերգեյ Սոլովև[9]

1750-ական թվականներին և հատկապես 1760-1761 թվականներին Շուվալովի իշխանությունը տարածվել է կառավարման բոլոր ոլորտներում, ինչը նկատելի ազդեցություն է ունեցել Ռուսաստանի ներքին և արտաքին քաղաքականության վրա։ Շուվալովը միակն է եղել, ով օգտվել է կայսրուհուն զեկուցելու իրավունքից, պատրաստել է բազմաթիվ հրամանագրեր և կայսրուհու հրամանները հայտնել Սենատին կամ նահանգապետերին՝ մասնավորապես արտաքին քաղաքականության ասպարեզում էապես նպաստելով Ֆրանսիայի հետ Ռուսաստանի մերձեցմանը^[5]։

Շուվալովը նպաստել է ռուսական գիտության և արվեստի զարգացմանը, հովանավորել գիտնականներին, գրողներին և արվեստագետներին։ Ի թիվս այլ բաների, նա աջակցել է նաև Լոմոնոսովի բազմաթիվ նախաձեռնություններին։ Նրա հովանավորությամբ 1755 թվականին հիմնադրվել է Մոսկվայի համալսարանը (Շուվալովը դարձել է նրա առաջին համակարգողը), իսկ 1757 թվականին ստեղծվել է Արվեստի ակադեմիան (Շուվալովը նախագահել է մինչև 1763 թվականը)։ 1757 թվականի սեպտեմբերի 21-ին ստացել է գեներալ-պորուչիկի կոչում։

Շուվալովին անվանել են «նորածին ռուսական կրթության նախարար»։ Նա ոչ միայն գիտակցել է կրթության զարգացման բացառիկ կարևորությունը երկրի ապագայի համար, այլև կարողացել է կայսրուհի Ելիզավետա Պետրովնային համոզել, որ նա իր անմիջական հովանավորության տակ վերցնի ռուսական կրթության առաջնեկին՝ Մոսկվայի համալսարանին։

1750-ական թվականների երկրորդ կեսին եղել է Պետերբուրգի մասոնական օթյակի անդամ, որը ղեկավարել է Ռոման Վորոնցովը։

Եկատերինա II-ի գահակալությունից հետո Շուվալովը շնորհազրկվել է։ Պետական բոլոր պաշտոններից նրա համար պահպանվել է միայն մեկը՝ Մոսկվայի համալսարանի համակարգողի պաշտոնը։ 1763-1777 թվականներին եղել է արտասահմանում (պաշտոնապես՝ հիվանդության հետ կապված արձակուրդում), կատարել է Ռուսաստանի կառավարության մի շարք դիվանագիտական և այլ հանձնարարություններ, 1773 թվականի ապրիլի 21-ին ստացել է գաղտնի խորհրդականի պաշտոնակատարի կոչում։ Միաժամանակ զբաղվել է արվեստի գործերի կոլեկցիա հավաքելով։ Հետագայում իր հավաքածուն նվիրել է Արվեստի ակադեմիային և Էրմիտաժին։ Ռուսաստան վերադառնալուց հետո ակտիվորեն չի մասնակցել քաղաքական կյանքին։ 1778 թվականի հունիսի 28-ին նշանակվել է Նորին կայսերական մեծության արքունիքի օբեր-կամերգեր։

1778 թվականի դեկտեմբերի 29-ից եղել է Մոսկվայի համալսարանի համակարգողը, օբեր-կամերգեր, իսկական գաղտնի խորհրդական Շուվալովն ընտրվել է Կայսերական գիտությունների ակադեմիայի պատվավոր անդամ, իսկ 1783 թվականի հոկտեմբերի 21-ին նշանակվել նորաստեղծ Կայսերական Ռուսական ակադեմիայի իսկական անդամ։

Շուվալովը թաղված է Ալեքսանդր Նևսկու մայրավանքի Բլագովեշչենսկի եկեղեցում (Սանկտ Պետերբուրգ)։

Իվան Շուվալովի սեփականությունն է հանդիսացել Բայկովո գյուղում (Տվերի մարզ, Կեսովոգորսկի շրջան) գտնվող կալվածքը։

Պալատ Սանկտ Պետերբուրգում խմբագրել

Շուվալովի առանձնատունը (Մալայա Սադովայա, 1 / Իտալյանսկայա, 25) կառուցվել է բարոկկո ոճով 1749-1756 թվականներին ճարտարապետ Սավվա Չևակինսկու կողմից։ 1802-1917 թվականներին այստեղ է գտնվել Ռուսական կայսրության, հետագայում ժամանակավոր կառավարության արդարադատության նախարարությունը։

• Մոսկվայի պետական համալսարանի հիմնակազմ գրադարանի մոտ է գտնվում Մոսկվայի համալսարանի հիմնադիր Իվան Շուվալովի հուշարձանը։

Շուվալովի անունն են կրում՝

• Մոսկվայի Շուվալովի փողոցը,
• Մոսկվայի պետական համալսարանի Շուվալովի ուսումնական մասնաշենքը,
• Մոսկվա քաղաքի պետական բյուջետային ուսումնական հաստատություն «Շուվալովյան թիվ 1448 դպրոց»-ը^[10]։

• «Անառակ կայսրուհին» (1934) - Հանս Հենրիխ ֆոն Տվարդովսկի,
• «Միխայլո Լոմոնոսով» (1955) - Վլադիմիր Սոշալսկի,
• «Միխայլո Լոմոնոսով» (1986) - Դմիտրի Պիսարենկո,
• «Գրչով և սրով» (2008) - Միխայիլ Ռազումովսկի,
• «Մեծը» (2015) - Գենադի Սմիրնով։

• Биография И. И. Шувалова Արխիվացված 2021-12-10 Wayback Machine. — М., 1857.
• Шувалов И. И. Известие с театра войны. О взятии БерлинаԱրխիվացված 2013-11-03 Wayback Machine // Архив князя Воронцова. — Кн. 7. — М.: Типография Грачева и К, 1875. — С. 437—438.
• Шувалов П. И., Шувалов И. И. Избранные труды. — М.: РОССПЭН, 2010.

• Андреев А. Ю. ШУВАЛОВ Иван Иванович // Императорский Московский университет: 1755—1917: энциклопедический словарь / составители А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 851—852. — 894 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-8243-1429-8
• Анисимов Е. В. И. И. Шувалов — деятель российского просвещения // Вопросы истории. — 1985. — № 7.
• Бартенев П. И. Биография И. И. Шувалова — М., 1857.
• Фёдор Николаевич Голицын Жизнь обер-камергера Ивана Ивановича Шувалова, писанная племянником его тайным советником кн. Федором Николаевичем Голицыным // Московитянин, 1853. — Т. 2 . — № 6. — Март. — Кн. 2. — Отд. 4. — С. 87—98.
• Иван Иванович Шувалов (1727—1797). Просвещённая личность в российской истории / Философский век : альманах. — Вып. 8; отв. ред. Т. В. Артемьева, М. И. Микешин. — СПб., 1998. — 351 с.
• Юрий Иванович Когинов Иван Шувалов — М.: Татьянин день, АСТ, 1998.
• Василий Егорович Рудаков (1890–1907). «Шувалов, Иван Иванович». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
• Виктор Антонович Садовничий Иван Иванович Шувалов (1727—1797) // О людях Московского университета. — 3-е изд., дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2019. — С. 22—26. — 356 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-19-011397-6