Արջատխլենի

՞ Արջատխլենի
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Բաժին Ծածկասերմեր Դաս Երկշաքիլավորներ Ընտանիք Տխիլազգիներ Ցեղ Տխլենի
Լատիներեն անվանում
Corylus L.
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում

Արջատխլենի (լատին․՝ Corylus), տխիլազգիների ընտանիքին պատկանող սլացիկ, ուտելի ընկույզներով, բարեկազմ ու գեղեցիկ սաղարթով տերևաթափ ծածկասերմ խոշոր ծառ՝ մինչև 20-25 մ բարձրությամբ և մինչև 1 մ բնի տրամագծով։ Գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում։

Ուղիղ, հարթ ճյուղերից ազատ բունը ծածկված է մոխրագույն, խոր ճաքերով պատված հաստ կեղևով, որը անջատվում է խոշոր շերտերով։ Մեկ տարեկան ընձյուղները դեղնամոխրավուն են, խոզանականման մազմզուկներով ծածկված։ Բողբոջները երկարավուն-նշտարաձև են, 6-8 մմ երկարությամբ, կարմրագորշավուն, մազմզուկապատ թեփուկներով։ Տերևները կլորավուն են, լայն-ձվաձև կամ օվալաձև, 7-12 սմ երկարությամբ և 5-9 սմ լայնությամբ, գագաթում սեղմված, կարճ սրածայր, հիմքում սրտանման, երկակի բութ-ատամնաեզր, խոշոր, բլթականման գլխավոր ատամիկներով, մուգ կանաչ, նոր բացված ժամանակ վերևի կողմից մազմզուկապատ, ներքևի կողմից մազմզուկապատ է միայն ջղերի ուղղությամբ, ավելի ուշ՝ մերկ։ 1,5-4,5 սմ երկարությամբ տերևակոթունները ծածկված են գեղձային մազմզուկներով։ Տերևակիցները նշտարաձև են, սրածայր։ Առէջային կատվիկների երկարությունը 6-10 սմ է, իսկ հաստությունը՝ 0,5-0,6 սմ։ Պտուղները հավաքված են 3-8-ական փնջերում։ Տերևափաթթոցը մահուդանման է, լայն բացված, զգալիորեն գերազանցում է ընկույզի չափերին, բազմակի կտրատված է, նեղ ծռմռված, սուր և ատամնաձև բաժիններով։ Ընկույզները համեմատաբար մանր են, գնդաձև կամ հակաձվաձև, կողքերից սեղմված, հաստ և ամուր կճեպով, բայց աչքի են ընկնում բարձր յուղայնությամբ։ Պտղագավաթը կազմված է հատված, պտուղները գերազանցող, նեղ, կորացած, նշտարաձև մասերից։ Ծաղկում է մարտ-ապրիլին (առանձին դեպքերում Արարատյան դաշտում ծաղկում է փետրվարի վերջերին)։ Ընկույզները հասունանում են սեպտեմբեր-հոկտեմբերին։ Պտղաբերում է անկանոն կերպով, բարձր բերք է տալիս 2-3 տարին մեկ անգամ^[1]։

Ծառերն աճում են մեկական կամ փոքր խմբերով, հաճարենու, կաղնու և բոխու անտառներում։ Գերադասում է սննդանյութերով հարուստ, խոնավ և փուխր հողերը, զգայուն է նաև օդի խոնավության և հողի հիմնայնության նկատմամբ։ Պտուղներն ավելի մանր են, հաստ և ամուր կճեպով։ Բնափայտը լավորակ է, ամուր, վարդագույն երանգներով, մանրաշերտ, որը պիտանի է կահույքի արտադրության և մանր գործիքաշինության համար։ Արջատխլենու եզակի ծառուտը հայտարարված է որպես արգելավայր և գրանցված է նախկին ԽՍՀՄ-ի և Հայաստանի Կարմիր գրքերում^[1]։

Բնական տարածման արեալն ընդգրկում է Կովկասը, Հյուսիսային Իրանը, Բալկանյան թերակղզին, Փոքր Ասիան։ Հայաստանում հանդիպում է Իջևանի տարածաշրջանում (Սևքար գյուղի շրջակա անտառներում)՝ ընդամենը 42 հա տարածքով։ Մաքուր ծառուտներ չի կազմակերպում^[1]։