Tokpisinšćina

Słowo Tok-Pisin pochadźa wot tok a pisin. Při tym tok pochadźa z jendźelskeho talk, woznamjenjace "rozmołwa", ale tež "słowo", zdźělenka" a "rěč". Pisin woznamjenja "pidźin" a originalnje pochadźa wot jendźelskeho business. Na rozdźěl wot sugestije mjena Tok-Pisin njeje pidźin, ale kreolska rěč.

Prjedy rěč měješe druhe mjena, a to Melanesiski Pidźin (jendźelsce Melanesian Pidgin), Neo-Melanesišćina (jendźelsce Neo-Melanesian), Pidźinowa jendźelšćina (jendźelsce Pidgin English) a 'Tok Boi'. Ale nětko 'Tok Pisin' je akceptowane mjeno rěče.

Wona je jedna z oficialnych rěčow Papuwa-Noweje Gineje, z jendźelšćinu a hirimotuwej rěču), a najčasćišo rěčana rěč w městnje. Wužiwaja ju w medijach a knježenju Papuwa-Noweje Gineje, hačrunjež mjeńše hač jendźelšćinu. Někotre bazowe šule wuwučuja w Tokpisinšćinje.

Njewužiwaj bislamšćinu jako mjeno za tokpisinšćinu. Wonej stej dwě rozdźělnej rěči, kotrejž pak stej blisko přiwuznej.

Rěč słuži předewšěm komunikaciji mjez přisłušnikami rozdźělnych rěčnych zhromadźenstwow, ma pak - hinak hač najwjetše Pidgin-rěče - tež so powyšowacu ličbu maćernorěčnych rěčnikow.

85% słowoskłada bazuje na jendźelskej rěči, mjeztym zbytk wobsteji z melaneziskich słowow, ale samo słowa z němčiny eksistuja. Rěč ma wjele narěčow, kaž na př. sylnišo wot jendźelšćiny wowliwowany Waigani-Pidgin wokoło Port Moresby. Tokpisinšćina so je z pidźinoweje rěče wuwiła, při tym tute wuwiće hišće traje, dokelž maćernorěčnicy wot wšěch rěčnikow hišće su mjeńšina. Ale tuta skupina jara rosće, při čimž wjele rěčow z jenož małkimi ličbami rěčnikow wotemrěwaja.

Přikłady:

• apinun "popołdnjo; wječor; dobre popołdnjo"
• misis "běła žona; mandźelska"
• sik "chory; chorosć; chory być"
  • haus sik "chorownja"
• gude "dobry dźeń"
• kaikai "jědź; jěsć"
• bulut, blut "krej" (z němskeho Blut)
• tenkyu "dźakuju so"

Fonetika tokpisinšćiny je jednoriša hač ta jendźelšćiny. Eksistuje jenož 16 konsonantow a 5 wokalow.

Konsonanty wobdźěłać

• Hdźež so dwaj symbolaj jewitaj, lěwy reprezentuje njespěwny konsonant.
• /t/, /d/, a /l/ móžeja pak dentalne pak alweolarne konsonanty być, mjeztym /n/ je jenož alweolarny.
• /b/, /d/, a /g/ móžeja w někotrych narěčach přenazalne być: /^mb/, /ⁿd/ a /^ŋg/.^[1]
• /f v/ su wot staršich rěčnikow bilabialnje wurjekowane: /ɸ β/, ale /f/ so často wot /p/ njerozeznawa.^[1]
• W najwjetšich narěčach tokpisinšćiny, /r/ je podótk (jendźelsce tap) abo klepk (jendźelsce flap).

Wjace jendźelsce wobdźěłać

We wurjekowanju, kotrež je wjace podobne jendźelšćinje, eksistuja dalše fonemy, a to předewšěm: /ʃ/, /ʘ/, /ʒ/, /dʒ/, /ð/, /z/ a /tʃ/^[1].

Wokale wobdźěłać

Tok Pisin ma pjeć wokalow, kotrež su wokalam w španišćinje, japanšćinje a dalšim pjećwokalnym rěčam podobne:

Nimo toho eksistuja tři diftongi, a to ai, au a oi.

kaikai "jědź; jěsć"

haus "dom, hěta"

boi "słužownik; hólc"

Wosebitosće přirunane z jendźelšćinu wobdźěłać

Na kóncach słowow njejsu spěwne konsonanty, tak zo z konsonantow b/v, d, g, dź/dz nastanu konsonanty p, t, k, s. Jenož słowo god so zda być wuwzaće, ale so wurjekuje z kónčnym t.

Konsonantowe sćěhi na kóncach słowow so tež zhubja. Tu stej dwě warianće móžnej:

• wotpadnjenje
• zasunjenje wokala.

Kaž druhe kreolske rěče tokpisinšćina ma relatiwnje jednoru gramatiku. Njeeksistuje konjugacija ani deklinacija.

Werby wobdźěłać

W tokpisinšćinje eksistuja tři werbowe klasy.

• Werby ze sufiksom (-im, z jendźelskeho him), kotryž su transitiwne, kaž na př. giv "dać", givim "(što/koho) dać".
  • Ale někotre werby móžeja bjez sufiksa transitiwne być, kaž na př. gat "měć", kaikai "jěsć" (Werb kaikaim ma druhi woznam, a to "kusać, kusnyć").
  • Wjele werbow přeco dyrbi kóncowku -im wužiwać, kaž na př. abusim "měšeć", ainim "žehlić", askim "prašeć so; prašenje", baim "kupić", bihainim "sćěhować, slědować", harim "słyšeć", larim "dowolić; dopušćić".
  • Někotre werby móžeja z kóncowku ale tež bjez kóncowki transitiwne być, kaž na př. bilip, bilipim "wěrić", dring, dringim "pić", lain, lainim "wuknyć". Formy bjez kóncowki -im žada prepoziciju long.
  • Někotre werby su z kóncowku -im transitiwne, ale bjez kóncowki su njetransitiwne, kaž na př. boil "warić so", boilim "warić"; op, opim "wočinić", pait, paitim "bić".
• Werby w pochadnej formje, tuž bjez -im, kotrež su njetransitiwne.
  • Někotre werby jenož bjez kóncowki wustupuja, kaž na př. beten "modlić so", dai "mrěć", go "hić", kam "přińć", krai "rjejić", ran "běžeć" (Transitiwny werb ranim ma druhi woznam, a to "honić").
  • Wjele werbow móže tež z kóncowku -im wustupować a su potom transitiwne, kaž na př. bruk "łamać so", brukim "łamać"; hait "chować so", haitim "chować".
• Pomocne werby.

Při někotrych werbach njetransitiwna forma złóžku podwoja, mjeztym zo so tute podwojenje při wotwodźenej formje na -im njestawa. Na př.

• lukluk "kukać, hladać"; lukim "widźeć",
• toktok "rěčeć z někim"; tokim "powědać koho wo čim".

Wjele werbowych zdónkow hodźi so ze sufiksom abo bjez sufiksa wužiwać.

Wjele werbow ma jenož transitiwnu formu z kóncowku -im.

Někotre transitiwne werby na -im bazuja na druhich słownych družinach, kaž na př. substantiw, adwerb, adjektiw.

Druhdy zmóžnja kóncowka -im mjez słowami rozeznawać, kotrež bychu hewak homonymy byli.

Partikla (časćica) i wobdźěłać

Po pronomeny za 3. wosobu w singularje, wšě wosoby w pluralu a po substantiwje jako subjekt dyrbi partikla i stać. W prěnjej a druhej wosobje singulara so nihdy njewužiwa. W jendźelšćinje so predicate marker mjenuje.

Po slědowacych słowach so partikla i móže wuwostajeć: mipela, yupela, ken, laik. Partikla před partiklu no steji, kotraž markěruje negaciju.

Druhdy so partikla i jako formu werba "być" přełožić.

Partikle za časy wobdźěłać

Dokelž konjugacija faluje, za časy so partikle wužiwaja. Pozicija partikle i wotwisuje wot wužiwaneje partikle za čas. Steji tuž před bin, ale po bai.

Bai (abo dołha warianta baimbai) často samo steji před subjektom, kaž na př.

• Bai mi save. "(Ja) budu wědźeć."
• Baimbai em i kaikai kek. "Wón/wona budźe tykanc jěsć."

Přeběhowa forma wobdźěłać

Za přeběhowu formu prezensa su štyri móžnosće:^[2]

• z postponowanym słowom i stap.
  • Pikinini i kaikai i stap. "Dźěćo runje jě."
• z doprědka stajenym słowom stap.
  • Mi stap kaikai kek. "Runje jěm tykanc."
  • Pikinini i stap kaikai kiau. "Dźěćo runje jě jejko."
• ze sćěhowacym nau.
  • Papa i slip nau. "Nan nětko spi."
• z doprědka stajenym wok long^[1]
  • Mi wok long drilim hul bilong skru i go insait bihain. "Toču runje dźěru za šrub zasadźeny po tym."

Samo je móžno kombinacija, kaž na př. z i stap a nau.

• Jon i wok i stap nau. "Jon runje dźěła." (Tu stap sćěhuje hłownemu werbej.)

Postponowane i stap so móže z wurazom zańdźenosće kombinować.^[2]

• Asde pikinini i rait i stap. "Wčera je dźěćo pisał."
• Mi bin slip i stap. "Sym runje spał."

Modalne werby wobdźěłać

Tokpisinšćina ma někotre modalne werby.

¹ Steji snadź fonologiskeje formy dla (i + inap > inap) bjez partikle i. Ale při negaciji so partikla i wužiwa.^[1]

Kopula wobdźěłać

Eksistuja tři móžnosće werb być do tokpisinšćiny přełožić.

• Hdy by so měł substantiw bliže postajić, so partikla i wužiwa. Na př. Ol pik i enimal. "Swinje su zwěrjata."
• Jeli wo wokomikny staw dźe, to so słowo stap wužiwa. Na př. Mi stap we? "Hdźe sym?", Yu stap long haus. "Sy w domje.", Mi stap gut. "Wjedu derje."
• Jeli wo přitomnosć abo eksistencu wot něčeho dźe (němsce da ist; es gibt), to so werb gat wužiwa. Na př. I gat wanpela pukpuk long riva. "Eksistuje krokodil w rěce."

Adwerbowe sufiksy wobdźěłać

Někotre werbowe afiksy so móža wužiwać, zo by dalše werby tworić.^[6]

• an (jendźelsce on), na př. goan "pokročić; dale hić"
• ap (jendźelsce up), na př. kamap "přińć; schadźeć (słónco); započeć; so jewić; rosć"; goap "lězć, łazyć"
• aut (jendźelsce out), na př. kamaut "won přińć"
• daun (jendźelsce down), na př. sindaun "sedźeć; wostać; bydlić; tudy/tam być"
• awe, ewe, owe (jendźelsce away), na př. tekewe "preč wzać; wotstronić"; ranawe, ranowe, ronowe "ćěkać, ćeknyć; preč běžeć, preč běhać, wuběhnyć"

Někotre werby ze sufiksom -ap, -aut abo -ewe móžeja tež -im wobsahować.^[7]

Někotre werby wobsahuja dwójce sufiks -im.

• litimapim (jendźelsce to lift) "zběhać, zběhnyć"
• pulimapim "leć"

Wjetšina werbow z tajkim sufiksom jenož jónu kóncowku -im wužiwa.

• bagarapim "ničić, kóncować"
• goapim "lězć, łazyć"
• pulapim "pjelnić"

Pronomeny wobdźěłać

Wosobowe pronomeny

Tokpisinšćina ma tři wosoby, kotrež genusy njerozeznaja.

Gramatiska wosebitosć tokpisinšćiny stej dwě formje při wosobowym pronomenje 1. wosoby w dualu a pluralu, a to ekskluziwna a inkluziwna forma.

• ekskluziwna forma: Mipela i save (Znajemy. - Ale jenož skupina, za kotruž rěčnik rěči, to znaje.)
• inkluziwna forma: Yumi save (Znajemy. - A skupina, za kotruž rěčnik rěči, a tež ta, ke kotrejž wón rěči, to znaje.)

Paradigma wariěruje we wotwisnosći wot lokalnych rěčow; dual je wšědny, trial wšak mjenje. Najwjetši inwentar pronomenow tokpisinšćiny je:^[8][9]

Posesiwne pronomeny

Posesiwne pronomeny so wuprajeja z doprědka stajenym słowom bilong na sćěhowacym wašnju:^[8][10]

• haus bilong mi "mój dom"
• dok bilong em "jeho pos"

Demonstratiwne pronomeny To a tamne

Jako demonstratiwne pronomeny so sćěhowace słowa wužiwaja, jeli wo bliskosć dźe:

• hia^[11] "tutón, tuta, tuto"
  • Pukpuk hia i gat bikpela tit.^[12][13][14] "Tutón krokodil ma wulke zuby."
• em hia^[11][15] "tutón, tuta, tuto"
  • em pusi hia i gat pikinini. "tuta kóčka ma młode."
• dispela^[11][15] "tutón, tuta, tuto"
  • dispela dok i gat longpela ia. "tutón pos ma dołhej wuši."

Při dalokosći so wužiwa:

• em ... long hap "tamny"^[11]

Em pusi long hap kaikai liklik rat. "Tamna kóčka žerje myš."

Jeli dalokosć njeje wažna, potom so wužiwa:

• em "to"^[15] "(tu)to"

W pluralu wšak so sćěhowace formy wužiwaja:

• ol ... hia "te, ći"^[11]
  • Ol dok hia i kraim, ol dok long hap i slip. "Tute psy šćowkaja, tamne psy spja."
• ol ... long hap "tamne"^[11]
• em ol^[15] "tute, tući"

Nimo toho eksistujetej sćěhowacej pronomena:

• em tasol^[15] ""
• diskain^[15], dispela kain^[16] "tajki"

Refleksiwny pronomen

Njeje woprawdźity refleksiwny pronomen. Město toho so yet po wosobowym pronomenje wužiwa.^[1][17]

• mi yet, yu yet atd.^[17]
• Yu mas lukautim em olsem yu save lukautim yu yet. "Dyrbiš na nim kedźbować, tak kedźbuju na sebi."^[1]

Při někotrych werbach so reduplikacija wužiwa.

• Ol i mas waswas gut wantaim wara na sop. "Woni/Wone so dyrbja derje z wodu a mydłom myć."

W někotrych regionach so bilong z personalnym pronomenom wužiwa.^[17]

• Mi no katim yu, bilong yu katim yu. "Ja njejsym tebje rězał, sy sebje rězał."

Reciprokny pronomen

W tokpisinšćinje su rozdźělne móžnosće přełožić "jedyn druheho/druhemu/na druheho/na druhim".

Jedna warianta je reduplikacija werba.^[18]

• Tupela i paitim-paitim. "Wonej bitej."

Druha warianta su kombinacije wosoboweho pronomena ze słowom "yet".^[14]

• tupela yet
• yumi yet
• mi(tu)pela yet

Na př. mitupela i lukim mitupela yet "(mój) widźimoj jedyn druheho"

Prašace słowa wobdźěłać

W tokpisinšćinje su jenož někotre prašace słowa, z kotrychž někotre su pronomeny, někotre su adjektiwy abo adwerby.

• husat; wanem man "štó, koho"
  • husat man^[1] "štó"
  • husat ol man^[1] "štó (pl.)"
  • bilong husat "čeji"
• wanem "što; kotry ..."
  • wanem samting "što"
  • wanem kain^[1] "kajki"
  • bilong wanem, watpo, wai, hausat "čehodla"
  • long wanem hap^[1] "hdźe"
  • long wanem as^[1] "z kotreje přičiny"
  • olsem wanem, hau "kak"
• wataim, wanem taim "hdy"
  • long wanem taim^[1] "ke kotremu časej?"
• we "hdźe"
• hamas, haumas, hamani "kelko"
  • hamas taim "kak často"

Substantiwy wobdźěłać

Substantiwy pady a genusy nimaja. Za plural słowo ol před tym steji, jeli tam numeral njesteji.

Jeli chceš substantiw po splahu rozeznawać, móžeš za muske stworjenčko słowo man a za žónske stworjenčko słowo meri wužiwać. Wobě słowje přeco hłownemu substantiwej slědujetej a tworitej z nim nominalnu frazu.

Pukpuk meri i kaikai wanpela dok man. "Žónski krokodil žerješe muskeho psa."

pikinini man "syn"

pikinini meri "dźowka"

paul man "honač"

paul meri "kokoš"

Zestajenje wobdźěłać

Eksistujetej dwaj typaj zestajenych substantiwow.

Rozdźělene pisane su

Po Mihalic wone njejsu woprawdźite zestajenki, ale nominalne frazy.

Hromadu pisane su

Po Mihalic jenož wone su woprawdźite zestajenki. Druhi dźěl potom je substantiw, mjeztym zo prěni móže k rozdźělnych słownej družinje słušeć.

Druhdy rezultowace słowo samo substantiw wjace njeje.

Adjektiwy wobdźěłać

Adjektiwy často maja sufiks -pela (z jendźelšćiny "fellow"), hdyž substantiwy modifikuja; wuwzaće je liklik "małki". Liklik da so tež jako adwerb z woznamom "trochu" wužiwać, kaž na př. dispela bikpela liklik ston, "tutón trochu wulki kamjeń".

Adjektiwy z jednozłóžkowym zdónkom, kaž na př. gut, bik, nais, so zwjetša z kóncowku -pela jewja a steja před substantiwom, kotryž maja wopisować.^[19]

bikpela haus "wulki dom" (ale bikpela bilong haus "wulkosć doma"^[1])

naispela meri "dušna/šikwana žona"

strongpela man "sylny muž"

Jeli so jako predikat wužiwaja, potom formy ze sufiksu abo bjez sufiksa -pela su móžne.^[19]

Dispela rot i sot. "Tuta dróha je krótka."

Dispela rot i sotpela.

Jenož někotre njeprawidłowne jednozłóžkowe adjektiwy so bjez kóncowki -pela wužiwaja. Dźesać z tych so jako participy zańdźenosće přełožuja, mjeztym zo 17 je wšědne adjektiwy. Jeli so jako atributy wužiwaja, potom wone slěduju potrjecheny substantiw.^[20]

ples hait "schowane městno"

han kais "lěwa ruka"

Adjektiwy z wjacezłóžkowym zdónkom, kaž na př. nogut "špatny", redi "hotowy", so přeco bjez kóncowki -pela jewja a normalnje steja po substantiwje, kotryž maja wopisować.^[21]

taim nogut "špatne wjedro"

skulboi orait "spokojny šuler"

Jenož někotre adjektiwy, kaž na př. liklik "małki" steji před substantiwom.^[21]

liklik haus "mały dom"

lapun papa "tróšku stary muž"

Stopnjowanje

Za stopjnowanje so słowje moa (za komparatiw) a long ol (za superlatiw) wužiwatej, kotrejž adjektiwej slědujetej.

liklik "mały"

liklik moa "mjeńši"

liklik long ol "najmjeńši"

Ale eksistujetej dwě wuwzaći, a to słowje planti "wjele" a hanggre "hłódny", kotrejž so za superlatiw słowo tumas wužiwatej (wono hewak woznamjenja "jara", kaž na př. liklik tumas "jara mały").

hanggre "hłódny"

hanggre moa "hłódniši"

hanggre tumas "najhłódniši"

Přirunanje

Za přirunanje so słowo olsem wužiwa.

Ples hia na ples long hap olsem i nogut. "Tuta wjes a tamna wjes stej jenak špatnej."

Mi gat bigpela moa pik olsem yu gat. "Mam wjetše swinjo hač ty (maš)."

Adwerby wobdźěłać

Adwerby so wot adjektiwow přez to rozeznawaja, zo kóncowka -pela faluje. Nimo toho steja po werbje.

Em i strongpela man, em i wok strong. "Wón je sylny muž, wón sylnje dźěła."

Gutpela buk hia. Em i peim gut. "To je dobra kniha. Předawa so derje."

Prepozicije wobdźěłać

Eksistujetej jenož dwě woprawdźitej prepoziciji: bilong (z "belong"), kotraž woznamjenja "wot" abo "za" (tuž přiwuznosć, wobsedźenstwo, swójstwo), a long, kotraž woznamjenja wšo wostatne. Někotre frazy so jako prepozicije wužiwaja, kaž na př. long namel (bilong), "srjedź, wosrjedź".

long

Móže so tež ze substantiwami kombinować.^[1]

bilong

¹ To je ekwiwalent serbskeho posesiwneho pronomena.

Konjunkcije wobdźěłać

Eksistuja konjunkcije na "a", o "abo", sapos "jeli" a tasol "ale; jenož; jeli".

na

wanpela meri na tupela pikinini "jedna žona a dwě dźěsći"

o

tupela man o tripela man "dwaj mužej abo třo mužojo"

sapos

Sapos mi hanggre, mi mas kaikai. "Jeli sym hłódny, dyrbju jěsć."

tasol

Jeli steji na spočatku sady, to woznamjenja "ale; jeli", mjeztym zo na kóncu sady abo po někajkim słowje tasol "jenož" woznamjenja.

Tasol tupela pikinin i no laik kaikai. "Ale dwě dźěsći nochcetej jěsć."

Mi save tok Pisin liklik tasol. "Móžu jenož mało Pidgin rěčeć."

Přirunaj tež

Mipela tasol i kaikai mango. "Jenož my jěmy mangi."

Mipela i kaikai mango tasol. "Jěmy jenož mangi."

Numerale wobdźěłać

Tokpisinšćina ma numerale z jendźelšćiny, ale často wužiwa kóncowku -pela.

Dalše ličbniki su: tausen "tysac" (na př. tu tausen "dwaj tysac", tu tausen wanpela ten wan "2011") a milien "milion" (na př. tu milien "dwaj milionaj").^[22][14]

Dalše přiznamjenja wobdźěłać

Reduplikacija je jara běžna w tokpisinšćinje, mjeztym zo móže rozdźělne funkcije měć. Po Nose, Masahiko wona jenož rědko pokaza plural a wariaciju.^[23] Rozdźělne werby móžeja reduplikować zo by wuprajić wospjetowanje, pokročowanje abo něšto podobne, ale nic wšě.^[23]

• wobeńdźe homonymiju kaž na přikład:

• Změna słowneje družiny

Někotre z tutych přiznamjenjow pochadźeja wot zhromadnych gramatiskich normow Awstroneziskich rěčow - hačrunjež zwjetša w zjednorjenej formje. Druhe přiznamjenja wšak, kaž jako słowoslěd, su jendźelšćinje bóle podobne.

Słowoskład wobsahuje słowa rozdźělneho pochada, a to po něhdźe 85 % z jendźelšćiny, a zbytk z melanesiskich rěčow, malajišćiny, portugalšćiny a němčiny.

^# Tam so jenož zakładna forma mjenuje, dokelž by hewak tam njepřehladny było.

Kompozicija wobdźěłać

Wjele słowow so přez kompoziciju twori, při čimž někotre słowa zwjetša jenož w kompozicijach wustupuja. Při tym su někotre warianty. A to: hromadźe pisane a rozdźělene pisane kompozicije.

Hromadźe pisane

Po Krifka to su kompozicije z modifikatorami (němsce Kompositionen mit Modifikatoren)^[1], mjeztym zo Mihalic mjenuje to kompozicije (jendźelsce Compounding).

• ara- (z jendźelskeho other. Jenož so w kompozicijach abo ze sufiksom -pela wužiwa.)
  • arakain "rozdźělny"
  • arasait "na druhim boku"
• bik- (Z jendźelskeho big. Zwjetša so w kompozicijach wužiwa.)^[14]
  • bikbel "buwoł; tučny muž" (druhi dźěl je bel)
  • bikbrata "starši bratr" (druhi dźěl je brata)
  • bikbus "dźiwi lěs" (druhi dźěl je bus)
  • bikman "nawoda; wjednik" (druhi dźěl je man)
  • bikmaus "wótře rjejić" (druhi dźěl je maus)
  • biknait "połnóc" (druhi dźěl je nait "nóc")
  • biknem "mjeno, reputacija; sławny" (druhi dźěl je nem "mjeno")
  • biksan "połdnjo" (druhi dźěl je san "słónco")
• mausgras "broda" (ze słowow maus "huba", gras "trawa; włosy, kosmy; wołma")
• wan- (Z jendźelskeho one. Zwjetša so w kompozicijach wužiwa.)^[14]
  • wanbel "přihłosowanje; měr" (druhi dźěl je bel)
  • wanblut "krejpřiwuzny" (druhi dźěl je blut)
  • wande "jedyn raz; jónu; něhdy" (druhi dźěl je de)
  • wanhaus "ludźo, kotřiž bydlu w samsnym domje" (druhi dźěl je haus)
  • wanpela "jedyn; sam, samlutki" (druhi dźěl je sufiks -pela)
  • wanples "wosoba samsneho wsy" (druhi dźěl je ples)
  • wanskul "sobušuler" (druhi dźěl je skul)
  • wantok "wosoba, kotraž samsnu rěč rěči abo samsnej etniskej skupinje słuša; přećel" (druhi dźěl je tok)
  • wanwok "kolega" (druhi dźěl je wok)

Rozdźělene pisane

Tokpisinšćina často wužiwa kompozicije rozdźělnych słowow, mjeztym zo jendźelšćina wužiwa wosebite korjenje słowow. Tydyšej tabeli wobsahujetej formy ze słowom "bilong" a bjez tutoho słowa. Po Krifka warianta bjez "bilong" je kompozicija z nomenami (Kompositionen mit Nomina)^[1], mjeztym zo Mihalic mjenuje to nominalne frazy (jendźelsce noun phrases).

Nimo toho su wopisace warianty:

• pikinini i dring susu yet "baby" (po słowach "dźěćo, kotrež hišće mloko pije")

Afiksy wobdźěłać

Tokpisinšćina ma jenož mało afiksow, kotrež samo jenož su sufiksy^[28].

• -pela - wón so při adjektiwach, někotrych pronomenach a ličbnikach wužiwa.
  • bikpela "wulki; wažny"
  • dispela "tutón"
  • tripela "tři"
• -im - wón transitiwne werby wutwori z rozdźělnych słownych družinow. Někotre werby eksistuja samo jenož z tutym sufiksom.
  • ritim (z rit) "čitać"
  • raitim (z rait) "pisać"
  • helpim "pomhać" (Njeje forma bjez sufiksa.)
  • bihaimim "slědować, sćěhować; (po)słuchać na koho; kopěrować" (z bihain "po (+LOK); za (+INSTR)")

Warianty we prawopisu wobdźěłać

Při někotrych słowach prawopis móže wotwisnje wot narěče abo žórła wariěrować.

• aitingk^[13], aiting^[32], ating^[14] "myslu, wěrju, měnju; najskerje; snadź"
• bilong, bolong^[32], blong, blo "wot, z (+ genitiw)"
  • bilong wanem, bolong wonem^[32] "čehodla?"
• dispela, disla "tutón, tuta, tute"^[1]
• em, en (často po słowomaj bilong a long, tuž: bilong en, long en) "wón, wona, wono"^[1]
• halivim, halvim, helvim, helpim "pomhać"
• long, lo "na, při, ..."^[1]
• -pela, -pla sufiks při numeralach, adjektiwach a pronomenach^[1]
• popaia, popai "misnyć; so wobsunyć, so wusunyć"
• sisa, susa "sotra; (w někotrych arealach) bratr abo sotra abo bliski přećel druheho splaha"
• wanem, wonem "što"

Rozdźěle we woznamje wobdźěłać

Na rozdźěl wot jendźelskich etymonow słowa často rozdźělne woznamy maja.

Homonymija wobdźěłać

Dokelž ma tokpisinšćina ma mjenje zwukow hač jendźelšćina, často eksistuja homonymy, kotrež rozdźělne etymony maja.

Často so přidatne elementy abo alternatiwne formy wužiwaja, zo by homonymy wobešli.

Ale tež reduplikacija so móže za to wužiwać.

Kaž na př. z jendźelskeju słowow ship a sheep stej słowje sip „łódź“ a sipsip „wowca“ nastałoj.

• Bildatlas der Sprachen, ISBN 978-3-937872-84-1, strony 107, 147-153 (wo tokpisinšćinje); strony 107-109 (wo hirimotuwej rěči) (němsce)
• Francis Mihalic: The Jacaranda Dictionary and Grammar of Melanesian Pidgin, ISBN 0-7016-8224-8 (jendź.), (tpi.)
• Kauderwelsch Band 18, Pidgin-Englisch für Papua-Neuguinea, 3. nakład 2001, ISBN 3-89416-517-0 (němsce)
• Papua New Guinea TOK PISIN ENGLISH Dictionary, The perfect dictionary for learners of English and Tok Pisin, Oxford University Press 2008, 1. nakład, ISBN 978-0-19-555112-9 (jendź.), (tpi.)

Wikipedija w Tok Pisin

• Program w Tokpisinšćinje wot Radio Australia (tpi.)
• Gramatika wot Tok Pisin (němsce), (jendź.)
• Seminarski material wot prof. dr. Krifka (němsce), (jendź.)
• Daty wo Tokpisinšćinje w Ethnologue z jara wjele literaturu (jendź.)
• Přełožk (Jendźelsko-Tok-Pisinski) (jendź.)
• Strona wo rěčnych warjetetach (jendź.)
• Unilang-wiki wo Tokpisinšćinje (jendź.)
• Nastawk wo prašenju "Tokpisinšćina je zjednorjena jendźelšćina?" (jendź.)
• Słownik wot projekta "Mihalic Project" (jendź.)