Сводеш исемлеге

Сводеш исемлеге — Америка тел белгесе Моррис Сводеш тәҡдим иткән, 100, 200 йә 207 төп лексеманан торған исемлек. Тел ғилемендә лексикостатистик глоттохронология ысулында ҡулланыла.

Башҡорт теленең Сводеш исемлеге үҙгәртергә

№	Инглизсә English	Башҡортса Башҡортса	Төрөксә Türkҫe	Сахаса Сахалыы	Төрөкмәнсә Türkmençe	Ҡаҙаҡса Қазақша	Азербайжанса Türkcə(Azərbaycan)	Сыуашса Чăвашла
1	I	мин	ben	мин	men	мен	mən	эпĕ
2	thou (singular)	һин	sen	эн	sen	сен	sən	эсĕ
3	he	ул	o	ол, кини	ol	ол	o	вăл
4	we	беҙ	biz	биһиги	biz	бiз	biz	эпир
5	you (plural)	һеҙ	siz	эһиги	siz	сендер	siz	эсир
6	they	улар	onlar	олор, кинилэр		олар	onlar	вĕсем
7	this	был	bu	бу	bu	бұл	bu	ку
8	that	шул, теге	şu	ити	şu	сол	o	леш
9	here	бында	burada	манна	şu taýda	мұнда	burada(burda)	кунта
10	there	унда, анда, тегендә	orada	онно	honha	онда	orada(orda)	унта
11	who	кем	kim	ким		кiм	kim	кам
12	what	нимә, ний, ни	ne	туох		не	nə	мĕн
13	where	ҡайҙа	nerede	ханна	nirede	қайда	harada(harda)	ăçта
14	when	ҡасан	ne zaman	хаһан	näwagt	қашан	haçan	хăçан
15	how	нисек, ҡалай	nasıl	хайдах		қалай	necə	мĕнле
16	not	түгел	değil	däl		емес	deyil	мар
17	all	бөтә, барлыҡ	tümü	бары	tükel	бәрi, бүкiл	hamısı	пĕтĕм
18	many	күп	çok	элбэх		көп	çox	нумай
19	some	бер нисә	bazı	хас да, ханнык эрэ	berentak	бiрнеше	bir neçə	хăш
20	few	әҙ, аҙ	az	аҕыйах	az	аз	az	сахал
21	other	башҡа	diğer / başka	атын	başga	басқа	başqa	урăх
22	one	бер	bir	биир	bir	бiр	bir	пĕр
23	two	ике	iki	икки	iki	екi	iki	иккĕ
24	three	өс	üç	үс	üç	үш	üç	виççĕ
25	four	дүрт	dört	түөрт	dört	төрт	dörd	тăваттă
26	five	биш	beş	биэс	bäş	бес	beş	пиллĕк
27	big	ҙур, өлкән	büyük	улахан	belent	үлкен	böyük	пысăк
28	long	оҙон	uzun	уһун	uzın	ұзын	uzun	вăрăм
29	wide	киң	geniş	киэҥ	gińiş	кең	geniş	сарлака
30	thick	ҡалын, йыуан	kalın	халыҥ	galıń	жуан, толық	qalın	халăн
31	heavy	ауыр	ağır	ыар, ыарахан		ауыр	ağır	йывăр
32	small	бәләкәй, кесе	küçük	кыра, куччугуй	kiçi	кішкентай, кішкене	kiçik(balaca)	пĕчĕк
33	short	ҡыҫҡа	kısa	кылгас	gısga	қысқа	qısa	кĕске
34	narrow	тар	dar	кыараҕас	dar	тар	dar	ансăр
35	thin	йоҡа, нәҙек	ince	синньигэс	inçe	жұқа жіңішке	nazik(incə)	çӳхе
36	woman	ҡатын	kadın	дьахтар	heleý	қатын	qadın	хĕрарăм
37	man (adult male)	ир	adam / erkek	эр киһи	adam	ер кісі еркек	kişi(ər)	ар
38	man (human being)	кеше, әҙәм	insan	киһи	ınsan	кiсi, адам	insan(adam)	çын
39	child (a youth)	бала	çocuk	оҕо	çaga	бала	bala(uşaq,çağa)	ача
40	wife	ҡатын	eş (karı)	ойох	aýal	қатын	arvad(həyat yoldaşı)	арăм
41	husband	ир	koca	эр	är	күйеу	ər	упăшка
42	mother	әсә	anne / ana	ийэ	eje	ана, шеше	ana	анне
43	father	ата	baba (ata)	аҕа	däde	әке, ата	ata	атте
44	animal	йәнлек, хайуан	hayvan	кыыл, харамай	haýwan	хайуан аң	heyvan	чĕр чун
45	fish	балыҡ	balık	балык	balık	балық	balıq	пулă
46	bird	ҡош	kuş	чычаах, көтөр	guş	құс	quş	кайăк
47	dog	эт	köpek (it)	ыт		ит	it(köpək)	йытă
48	louse	бет	bit	быт		бит	bit	пыйтă
49	snake	йылан	yılan	моҕой, эриэн үөн	ýılan	жылан	ilan	çĕлен
50	worm	ҡорт	kurt	үөн	gurt	құрт	qurd	амăн
51	tree	ағас	ağaç	мас	bag	ағаш	ağac	йывăç
52	forest	урман	orman	тыа, ойуур	tokaý	орман, тоғай	meşə(orman)	вăрман
53	stick (of wood)	ботаҡ, таяҡ	çubuk	мас, тайах	çöp	бұтақ, таяқ	çubuq	патак
54	fruit	емеш	meyve	фрукт	miwe	жемiс	meyvə	улма
55	seed	орлоҡ	tohum	бурдук	tohum	ұрық	toxum	вăрлăх
56	leaf	япраҡ	yaprak	сэбирдэх	ýaprak	жапырақ	yarpaq	çулçă
57	root	тамыр	kök	силис	kök	тамыр		тымар
58	bark (of tree)	ҡайыр, ҡабыҡ	kabuk	хатырык	gabık	қабық	qabıq	хуппи
59	flower	сәскә	çiçek	сибэкки, чэчик	gül	гүл, шешек	çiçək(gül)	чечек
60	grass	үлән	çimen / ot	от	ot	от, шөп	ot	курăк
61	rope	бау	halat	быа	tanap	арқан, бау	вĕрен
62	skin (of a person)	тир	deri	тэрии	deri	терi	dəri	тир
63	meat (as in flesh)	ит	et	эт	et	ет	ət	аш
64	blood	ҡан	kan	хаан	gan	қан	qan	юн
65	bone	һөйәк	kemik	унуох	süńk	сүйек	sümük	шăмă
66	fat (noun)	май	şişman	сыа	semiz	май	kök(dolu,şişman)	çу
67	egg	йомортҡа	yumurta	сымыыт	ýumurtga	жұмыртқа	yumurta	çăмăрта
68	horn	мөгөҙ	boynuz	муос		мүйiз	buynuz	мăйрака
69	tail	ҡойроҡ	kuyruk	кутурук	guýruk	құйрық	quyruq	хӳре
70	feather (rather not down)	ҡауырһын	tüy	түү, куорсун	ýelek	жүн, қауырсын	tük	тĕк
71	hair	сәс	saç	баттах	saç	шаш	saç	çӳç
72	head	баш	baş	бас	baş	бас	baş	пуç
73	ear	ҡолаҡ	kulak	кулгаах	құлақ	құлақ	qulaq	хăлха
74	eye	күҙ	göz	харах	көз	көз	göz	куç
75	nose	танау, морон	burun	мурун	burun	мұрын	burun	сăмса
76	mouth	ауыҙ	ağız	айах	agız	ауыз	ağız	çăвар
77	tooth (rather not molar)	теш	diş	тиис	diş	тiс	diş	шăл
78	tongue	тел	dil	тыл		тiл	dil	чĕлхе
79	fingernail	тырнаҡ	tırnak	тыҥырах		тырнақ	dırnaq	чĕрне
80	foot	аяҡ	ayak	атах		аяқ	ayaq	ура
81	аяҡ	бот	bacak	буут	aýak	аяқ	ayaq, bud	пĕçĕ
82	knee	тубыҡ	diz	тобук	dız	тiзе		чĕр куççи
83	hand	ҡул	el	илии, хол	el	қол	əl	алă
84	wing	ҡанат	kanat	кынат	ganat	қанат	qanad	çунат
85	belly	ҡорһаҡ, ҡарын	karın	ис		қарын	qarın	хырăм
86	guts	эсәк	bağırsak	очоҕос		iшек	bağırsaq	пыршă
87	neck	муйын	boyun	моойун	boýun	мойын	boyun	мăй
88	back	арҡа	arka	кэлин, арҕа	arka	арқа	arxa	çурăм
89	breast	күкрәк, түш	göğüs	түөс	göwüs	көкiрек, төс	köks, döş,sinə	кăкăр
90	heart	йөрәк	yürek / kalp	сүрэх	ýürek	жүрек	ürək	чĕре
91	liver	бауыр	karaciğer (ciğer)	быар	bagır	бауыр		пĕвер
92	to drink	эсеү	içmek	ис	içmek	iшу	içmək	ĕç
93	to eat	ашау	yemek	аһаа	iýmek	жеу	yemək	çи
94	to bite	тешләү	ısırmak	ытыр	çeýnemek	тiстеу	dişləmək	çырт
95	to suck	имеү	emmek	эм	emmek	ему	əmmək	ĕм
96	to spit	төкөрөү	tükürmek	силлээ, тыбыыр	tüýkürrmek	түкiру	tüpürmək	сур
97	to vomit	ҡоҫоу	kusmak	хайыт	gusmak	құсу	qusmaq, qaytarmaq	хĕс
98	to blow (as wind)	өрөләү, өрөү, иҫәү	üflemek	үр	üflemek	үрлеу	üfürmək	вĕр
99	to breathe	тын алыу, һулау	soluk almak	тыын	dem almak	дем алу	сывла
100	to laugh	көлөү	gülmek	күл	gülmek	күлу	gülmək	кул
101	to see	күреү	görmek	көр	görmek	көру	görmək	кур
102	to hear	ишетеү	işitmek (duymak)	иһит	eşitmek	есiту	eşitmək	илт
103	to know (a fact)	белеү	bilmek	бил	bilmek	бiлу	bilmək	пĕл
104	to think	уйлау	düşünmek	өйдөө	pikir etmek	ойлау	düşünmək	шутла
105	to smell (sense odor)	еҫкәү	koklamak	сыттаа	ısgamak	иiскеу сез(ін)у		шăршла
106	to fear	ҡурҡыу	korkmak	куттан		қорқу		хăра
107	to sleep	йоҡлау	uyumak	утуй		ұйықтау	yatmaq	çывăр
108	to live	йәшәү	yaşamak	олор		жасау	yaşamaq	пурăн
109	to die	үлеү	ölmek	өл		өлу	ölmək	вил
110	to kill	үлтереү	öldürmek	өлөр		өлтiру	öldürmək	вĕлер
111	to fight	һуғышыу	savaşmak	оҕус		соғысу, ұрысу	savaşmaq	кĕреш
112	to hunt (transitive)	аулау	avlamak	бултаа		аулау	ovlamaq	тыт
113	to hit	һуғыу	vurmak	сыс		ұру, соғу	vurmaq	çап
114	to cut	киҫеү	kesmek	кыс		кесу	kəsmək	кас
115	to split	ярыу		хайыт		жару		пайла
116	to stab (or stick)	сәнсеү, ҡаҙау		оҕус		сұғу, қадау, шаншу		чик
117	to scratch (an itch)	тырнау	tırnamak	хайы тарт		тырнау		шăйăр
118	to dig	ҡаҙыу	kazımak	хас		қазу	qazmaq	чав
119	to swim	йөҙөү	yüzmek	устун		жүзу	üzmək	иш
120	to fly	осоу	uçmak	көт		ұшу	uçmaq	вĕç
121	to walk	атлау		дьаарбай		бару, жүру		çӳре
122	to come	килеү	gelmek	кэл		келу	gəlmək	кил
123	to lie (as on one’s side)	ятыу	yatmak	албыннаа		жату	yatmaq	вырт
124	to sit	ултырыу	oturmak	олор		отыру	oturmaq	лар
125	to stand	тороу	durmak	тур		тұру	durmaq	тăр
126	to turn (change direction)	боролоу	dönmek	эргий		бұр(ыл)у, айналу		пăрăн
127	to fall (as in drop)	төшөү, ауыу, ҡолау	düşmek	түс		түсу құлау		ӳк
128	to give	биреү	vermek	биэр		беру	vermək	пар
129	to hold (in one’s hand)	тотоу	tutmak	тут		тұту, ұстау	tutmaq	тыт
130	to squeeze	ҡыҫыу		ык		қысу		чăмăрта
131	to rub	ышҡыу				ысқылау		сăтăр
132	to wash	йыуыу	yıkamak	сууй		жуу		çу
133	to wipe	һөртөү	silmek			сүрту		шăл
134	to pull	тартыу	çekmek	тарт		тарту		турт
135	to push	этәреү	itmek	ут, ас		итеру, басу		тĕк
136	to throw	ташлау		бырах		тастау		ывăт
137	to tie	бәйләү		баай		байлау		çых
138	to sew	тегеү	dikmek	тик		тiгу		çеле
139	to count	һанау	saymak	аах		санау		шутла
140	to say	әйтеү, тиеү	demek	эт		айту, деу		кала
141	to sing	йырлау	şarkı söylemek	ыллаа		ән айту, жырлау		юрла
142	to play	уйнау	oynamak	оонньоо		ойнау		выля
143	to float	йөҙөү	yüzmek	устун		жүзу		ярăн
144	to flow	ағыу	akmak	хамнаа		ағу		юх
145	to freeze	туңыу, өшөү	üşümek	тоҥ		тоңу, үсу		шăнт
146	to swell	шешеү	şişmek	үллүн, өндөй, улаат		iсу, iсiну		шыç
147	sun	ҡояш	güneş	күн		күн		хĕвел
148	moon	ай	ay	ый		ай		уйăх
149	star	йондоҙ	yıldız	сулус		жұлдыз		çăлтăр
150	water	һыу	su	уу		су		шыв
151	to rain	яуыу	yağmak	кустук		жауу		çумăр
152	river	йылға	nehir, ırmak	өрүс		өзен		юхан шыв
153	lake	күл	göl	күөл		көл		кӳлĕ
154	sea (as in ocean)	диңгеҙ	deniz	муора, байхал		теңiз		тинĕс
155	salt	тоҙ	tuz	туус		тұз		тăвар
156	stone	таш	taş	таас		тас		чул
157	sand	ҡом	kum	кумах		құм		хăйăр
158	dust	саң, туҙан	toz	күдэн, быыл		тозаң, шаң		тусан
159	earth (as in soil)	тупраҡ	toprak	буор		топырақ		çĕр
160	cloud	болот	bulut	былыт		бұлт		пĕлĕт
161	fog	томан	sis	туман		тұман		тĕтре
162	sky	күк	gök	халлаан		көк, аспан		тӳпе
163	wind (as in breeze)	ел	yel / rüzgâr	тыал		жел		çил
164	snow	ҡар	kar	хаар		қар		юр
165	ice	боҙ	buz	муус		мұз		пăр
166	smoke	төтөн		буруо		түтiн		тĕтĕм
167	fire	ут	ateş	уот		от		вут
168	ashes	көл	kül	күл		күл		кĕл
169	to burn (intransitive)	яныу	yanmak	умай		жану		çун
170	road	юл	yol	суол		жол		çул
171	mountain	тау	dağ	хайа		тау		ту
172	red	ҡыҙыл	kırmızı, kızıl	кыһыл		қызыл	qızıl	хĕрлĕ
173	green	йәшел	yeşil	от күөх		жасыл		симĕс
174	yellow	һары	sarı	араҕас		сары		сарă
175	white	аҡ	ak / beyaz	үрүҥ, маҕан		ақ		шурă
176	black	ҡара	siyah, kara	хара		қара		хура
177	night	төн	gece	түүн		түн		каç
178	day (daytime)	көн	gün(düz)	күн		күн		кун
179	year	йыл	yıl, sene	сыл, дьыл		жыл		çул
180	warm (as in weather)	йылы	sıcak	сылаас		жылы		ăшă
181	cold (as in weather)	һыуыҡ	soğuk	тымныы		суық		сивĕ
182	full	тулы	dolu	толору		толы		тулли
183	new	яңы	yeni	саҥа		жаңа		çĕнĕ
184	old	иҫке	eski	эргэ		ескi		кивĕ
185	good	һәйбәт, яҡшы	iyi	үчүгэй, үтүө		жақсы		лайăх
186	bad	насар, яман	kötü	дьаабы , куһаҕан		нашар, жаман		япăх
187	rotten (as, a log)	серек		ириҥэ		шiрiк		çĕрĕк
188	dirty	бысраҡ	kirli / pis	кирдэх		сазды, батпақ(ты)		лапра
189	straight	тура	doğru	көнө		тура		тӳрĕ
190	round	йоморо, түңәрәк	yuvarlak	төгүрүк		дөңгелек, жұмыр, домалақ		çаврака
191	sharp (as a knife)	үткер	keskin	сытыы		жiтi, өткiр		çивĕч
192	dull (as a knife)	үтмәҫ		сыппах		өтпес		мăка
193	smooth	шыма		килэркэй		тегiс, жатық		яка
194	wet	дымлы	ıslak	сиктээх, инчэҕэй		дымқыл, ылғал		йĕпе
195	dry (adjective)	ҡоро	kuru	кураанах		құрғақ		типĕ
196	right (correct)	дөрөҫ	doğru	сөпкө		дұрыс, тура		тĕрĕс
197	near	яҡын	yakın	чугас		жақын		çывăх
198	far	алыҫ, йыраҡ	uzak	ыраах		ұзақ, алыс, жырақ		инçе
199	right (side)	уң	sağ	уҥа		оң		сылтăм
200	left (side)	һул	sol	хаҥас		сол		сулахай
201	at	-да/-дә, -та/-тә, -ла/-лә	-de/-da, -te/-ta			-да/-де, -та/-те		-та/-те, -ра/-ре
202	in	-да/-дә, -та/-тә, -ла/-лә; эсендә	-de/-da, -te/-ta			-да/-де, -та/-те		-та/-те, -ра/-ре
203	with (accompanying)	менән	ile, -le/-la	кытары		менен		-па/-пе
204	and	һәм	ve / veya	уонна		және		тата
205	if	-һа/-һә, әгәр	eğer	эбэтэр		-са/-се		ехер
206	because	сөнки	çünkü	ол иһин		өйткенi		пирки
207	name	исем	isim, ad	аат		ат, есiм		ят