Öremçe
Öremçe (uyğırça ئۈرۈمچی, Үрүмчи, Qıtay iske iseme - 迪化 - Dihua, pinyin Wūlǔmùqí, Ürümqi) - Qıtay Xalıq Cömhüriäte Şeñcan-Uyğır Moxtari rayonında urnaşqan şähär okruğı, moxtari rayonnıñ idärä üzäge.
 | |
| Xalıq sanı | 4 054 369  |
|---|---|
| Başlıq | Ilham Sabir, Memtimin Qadir |
| Säğät quşağı | UTC+08:00, Xinjiang Time |
| Qardäş şähärlär | Mäşhäd, Düşänbe, Batumi, Чиләбе, Пишавәр |
| Cäğräfiä | |
| ATB | Şencañ-Uyğır aftonomiäle rayunı |
| İl | Qıtay |
| Mäydan | 13 783,1 dürtkel kilamiter |
| DDÖB | 800 miter |
| Koordinatlar | 43.8225°N 87.6125°E |
| Puçtı indeksı | 830000 |
| Telefon kodı | 991 |
| Xökümät başlığı | Ilham Sabir, Memtimin Qadir |
 | |
Öremçe dönyada diñgezdän iñ yıraq urnaşqan şähär bulıp tora. Tän-Şän tönyaq bitläwendä urnaşa.
Şähärdä neft, tuqıma, metallurgiä sänäğät tarmaqları östen bula.
Öremçe qalasında Qıtaynıñ cil energiäse iñ zur üzäge urnaşa.
Tarix үзгәртү
Qıtay tä'sire şul töbäktä V ğasırdan birle başlana. Tañ näselennän imperatorları Böyek yefäk yulın totsın öçen Luntay şähärenä nigez sala.
X ğasırda töbäkkä İslam dine kilä häm Qıtay yoğıntısı kisken zäğiflänä. Şähär törki möselman üzägenä äwerelä.
Läkin XVIII ğasırğa Qıtay tä'sire kire qayta häm şähärgä Dihua digän yaña qıtay iseme birelä. Dihua - mäğrifat digän süz.
1954 yılda şähär bügenge isemne - Öremçe (Ürümçi, Urumqi) ala, borınğı mongolça "güzäl kötülek" digän süz.
1884 yıldan Öremçe - Könçığış Törekstan başqalası bulıp sanala.
Uyğır xalqı küp yıllar däwamında säyäsi bäysezlek öçen köräşä, qayçaqta terroristik ısullar da qullanıla: 1993, 1997 yıllarda şähärdä teraktlar bulğannar. 2009 yılda uyğırlar mass-külämle çualışları uzalar.
Tatar tä'sire үзгәртү
Öremçe şähärendä XVIII ğasırdan tatarlar yäşi başlıylar.
1897 yılda tatar cämğiäte cıyğan aqçada zur Tatar mäçete tözelgän. XX ğasırda mäçet zur dini komplekska äwerelgän.
Öremçe şähärendä tatar diasporası (Qıtay tatarları) tora.
1989 yılğa qädär Öremçe merı wazifasında Tatarstanda tuğan Şähidi Borhan bula.
Xalıq үзгәртү
2000 yılğı canisäp mäğlümätlärenä qarağanda, Öremçedä 2,081,834 keşe yäşi, şularnıñ 75.3%ı - qıtaylılar (xän), 12.79% - uyğırlar, 8.03% - xueylar, 2.34% - qazaqlar, 2.54% - başqa millätlär (mancurlar, mongollar, çibolar, urıslar, tu, qırğızlar, üzbäklär, cuannar, tatarlar, tibetlılar, duñçännär, h.b).
Mä'müri büleneş үзгәртү
Öremçe tärkibenä 7 rayon häm 1 öyäz kerä:
| Map | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Isem | Ğädiläşterelgän qıtayça | Pinyin | Uyğirça | Xalıq sanı (2010) | Mäydan (km²) | Tığızlıq (keşe/km²) | |
| Tänşän rayonı | 天山区 | Tiānshān Qū | تىيانشان رايونى | 696,277 | 171 | 4071.79 | |
| Saybağ rayonı | 沙依巴克区 | Shāyībākè Qū | سايباغ رايونى | 664,716 | 422 | 1575.15 | |
| Yañaşähär (Çinşi) rayonı | 新市区 | Xīnshì Qū | يېڭىشەھەر رايونى | 730,307 | 143 | 5107.04 | |
| Şuimogu rayonı | 水磨沟区 | Shuǐmògōu Qū | شۇيموگۇ رايونى | 390,943 | 92 | 4249.38 | |
| Tuduñxaba rayonı | 头屯河区 | Tóutúnhé Qū | تۇدۇڭخابا رايونى | 172,796 | 276 | 626.07 | |
| Dabançeñ rayonı | 达坂城区 | Dábǎnchéng Qū | د اۋانچىڭ رايونى | 40,657 | 5,188 | 7.83 | |
| Midoñ rayonı | 米东区 | Mǐdōng Qū | میدونگ رايونى | 333,676 | 3,594 | 92.84 | |
| Öremçe öyäze | 乌鲁木齐县 | Wūlǔmùqí Xiàn | ئۈرۈمچى ناھىيىسى | 83,187 | 4,332 | 19.20 | |
Şähär klimatı үзгәртү
| Öremçe klimatı | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kürsätkeç | Ği | Fev | Mar | Apr | May | İün | İül | Avg | Sen | Okt | Noya | Dek | Yıl |
| Absolüt maksimum, °C | 9,9 | 13,5 | 23,7 | 32,5 | 37 | 40,9 | 41 | 42,1 | 37 | 30,5 | 19,2 | 15,6 | 42,1 |
| Urtaça maksimum, °C | −7,2 | −4,5 | 4,1 | 16,4 | 23,2 | 27,9 | 29,9 | 29 | 23,1 | 13,6 | 2,9 | −4,7 | 12,8 |
| Urtaça temperatura, °C | −12,1 | −9,3 | −0,5 | 10,4 | 17 | 21,8 | 23,9 | 22,7 | 17 | 8,4 | −1,5 | −9,4 | 7,4 |
| Urtaça minimum, °C | −15,9 | −13 | −4 | 5,4 | 11,8 | 16,6 | 18,7 | 17,2 | 11,6 | 3,8 | −4,9 | −12,9 | 2,9 |
| Absolüt minimum, °C | −34,1 | −41,5 | −33,4 | −14,9 | −2,4 | 4,6 | 8,8 | 5 | −5 | −12,4 | −36,6 | −38,3 | −41,5 |
| Yawım-töşem norması, mm | 8 | 8 | 18 | 29 | 28 | 36 | 20 | 16 | 24 | 22 | 17 | 10 | 236 |
Transport үзгәртү
Öremçe şähärenä Diwopu Xalıqara aeroportı xezmät kürsätä. Öremçe - şulay uq timer yullar töyene dä: Lancu–Şeñcañ (Lanxin), Öremçe–Cuñğariä (Wuzhun) häm Tönyaq Şeñcañ timer yullarınıñ soñğı punktı.
Qärdäş şähärlär үзгәртү
Sıltamalar үзгәртү
- Räsmi sayt 2020 елның 13 май көнендә архивланган.
- Минниханов нашел вход в Поднебесную через тюркский мост
