Kıbrıs'taki medreseler listesi
Kıbrıs'ta Osmanlı İmparatorluğu döneminde yapılmış on beş medrese bulunmaktaydı. Vakfıye defterlerine göre ise kayıtlı on bir tane medrese vardı.[1] Bu medreseler, lise düzeyinde eğitim vermekteydi.[2] Adadaki ilk medrese, 1573'te, Lefkoşa'da inşa edilen Büyük Medrese'dir.[3] Yine Lefkoşa'da bulunan Küçük Medrese ise, ondan beş yıl sonra inşa edilmiştir.[4] On iki medresenin sadece sekizi İngiliz dönemine kadar eğitimine devam edebilmiştir.[3]
On beş medreseden dokuzu, sadece Türkiye tarafından tanınmakta olan Kuzey Kıbrıs'ta, beşi ise adanın güney kesiminde bulunmaktadır. Birinin ise nerede bulunduğuna dair bilgiye ulaşılamamıştır. En fazla medrese olan yerleşim yeri yedi medreseyle Lefkoşa iken, onu iki medrese ile Baf izlemektedir. Gazimağusa, Larnaka, Limasol, Peristerona ve Lefke'de de birer medrese bulunmaktadır.[4][5]
Adada, Osmanlılar döneminde medrese eğitimi çok üst düzeydeydi. A. Süha adlı araştırmacıya göre; bu dönemde Kıbrıs'taki medreseler, Anadolu'nun güney kesiminden öğrenci çekmekteydiler. Öğrenci gönderen şehirlerin başında Mersin, Anamur, Antalya ve Adana gelmekteydi. 16. yüzyıldan sonra bu eğitim türü Osmanlı gerenelinde olduğu gibi adada da zayıflamaya başlamıştır.[6] Önceleri, bir kanunla kapatılmaları yasaklanmıştır.[1] Daha sonra, Osmanlı döneminin sonlarında ve İngiliz hakimiyetinde bu eğitim daha da zayıflamış ve 1939-40 eğitim-öğretim sezonunda sona ermiştir.[5] Eğitim vermekte olan son medrese olan Büyük Medrese, 1936 yılında yıkılmıştır; fakat eğitim bir süre daha devam etmiştir. 1931 yılında söz konusu medresenin yıkılıp tekrar yapılacağı haberleri üzerine, bazı ada sakinleri medreselere karşı çıkmıştır.[7] Günümüzde ise medreselerin çoğu harap durumdadır.
Medreseler değiştir
Bazı medreselerin yapılış tarihlerine ilişkin farklı kaynaklar farklı tarihler vermektedir. Böyle olan yapılış tarihleri, "/" işaretiyle belirtilmiştir.
| Medrese | Diğer adları | İnşa tarihi | Yer | Bağışçı | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|
| Büyük Medrese | 1573 | Lefkoşa | İsmail Ağa | [4] | |
| Küçük Medrese | 1578 | Lefkoşa | Bilinmiyor | [4][8] | |
| Pirpaşa Medresesi | Piri Mehmet Paşa Medresesi | 1580-1584 | Lefke | Pirpaşa/Mehmet Paşa[Not 1] | [4][9] |
| Küçük Ayasofya Medresesi | 1640 | Lefkoşa | Saadettinzde Müftü Ahmed Efendi | [10] | |
| Baf Medresesi | 1688 | Baf | Mahmut Bey Ebu Bekir | [4] | |
| Saray Önü Medresesi | Sarayönü Medresesi | 1748 | Lefkoşa | Bekir Paşa | [4][10] |
| Arap Ahmet Medresesi | Arap Ahmet Paşa Medresesi Hamidiye Medresesi Arab Ahmed Medresesi | 1764/1782 | Lefkoşa | Şeraibzade Osman Efendi | [5][11][12] |
| Sezaizade Medresesi | 1791 | Lefkoşa | Hacı Osman | [10] | |
| İskele Medresesi | 1816/1826 | Larnaka | Hacı İbrahim Ağa | [4][13] | |
| Ahmed Reşit Medresesi | 1820 | Bilinmiyor | [10] | ||
| Kutup Osman Medresesi | Mağusa Medresesi | 1826 | Gazimağusa | Seyit Mehmet Ağa | [5][14] |
| Laleli Medrese | 1827 | Lefkoşa | Muhassıl (Kıbrıs Valisi) Ali Ruhi Efendi | [5] | |
| Limasol Medresesi | Köprülü Medresesi | 1825/1829[13] | Limasol | Köprülü Hacı İbrahim Ağa | [12] |
| Baf Medresesi | Hoca İbrahim Medresesi | 1850 | Baf | Hoca İbrahim Sıdık | [4][12] |
| Peristerona Medresesi | 1837/1875 | Peristerona | Bilinmiyor | [4][15] |
Günümüzdeki durumları değiştir
Günümüzde bazı medreseler harap durumdadır. Lefkoşa'daki Büyük Medrese, 1936 yılındaki yıkılışı ve birkaç yıl sonraki tamamen terkinin ardından harap durumdadır ve sadece kalıntıları kalmıştır. Bunun dışında çeşmesi ayaktadır.[16] Küçük Medrese'nin de sadece kalıntıları ve çeşmesi günümüze ulaşabilmiştir.[8]
Peristerona Medresesi de harap haldedir.[15] Pirpaşa Medresesi'nin günümüze sadece kalıntıları ulaşabilmiştir. Yapıldıktan hemen sonra, 1584'te harap olan medrese, 1825'te tamir edilse de zamanla tekrar harap olmuştur.[17]
Ekonomi ve mülkiyet değiştir
Tüm medreseler Vakıflar İdaresi'ne (Evkaf) bağlıydı. Medreselerin yapımı ve öğrencilerin okutulması için gerekli olan para ise bağışçılar tarafından karşılanmaktaydı.[4]
1927-1938 yılları arasında tutulan kayıtlarda, Hamidiye (Arap Ahmet) Medresesi, Büyük Medrese ve Küçük Medrese'nin vakıflarının bulunduğu görülmüştür.[18] Cami himayesinde olanlar ve faal olmayanların kaydı tutulmamıştır. Bu dönemde, vakıfların gömlek, belge ve varak adedi aşağıdaki gibidir.[18] Burada gömlek sözcüğü "dosya kartonu"[19] gibi bir anlamda, varak sözcüğü ise "yazılı kâğıt, varaka"[20] anlamında kullanılmıştır.
| Medrese | Gömlek sayısı | Belge Sayısı | Varak sayısı |
| Büyük Medrese | 28 | 38 | 38 |
| Küçük Medrese | 7 | 9 | 9 |
| Hamidiye (Arap Ahmet) Medresesi | 13 | 19 | 19 |
Medrese çeşmeleri değiştir
Büyük Medrese ve Küçük Medrese'de yapılmış çeşmeler bulunmaktadır. İki medreseden de geriye kalan tek harap olmamış yapı çeşmeleridir. Çeşmeler medreselerin su ihtiyacını karşılamak için yapılmaktaydı. Küçük Medrese'nin çeşmesinin adı "Ali Ruhi Efendi Çeşmesi"dir. Bu çeşme, bir zamanlar medresenin içinde olup, şu an medresenin yıkılmasıyla açıkta kalmış bir haldedir.[21] Büyük Medrese Çeşmesi ise, 1828 tarihinde eklenmiş olup, medrese avlusundaydı. Günümüzde çimentoyla bilinçsizce onarıldığı için özgünlüğünü kaybetmiştir.[22]
Medreseler ve camiler değiştir
Adada medreseler ilk önce camilerden bağımsız olarak inşa ediliyordu. Daha sonra camilerin himayesinde medreseler artmaya başladı.[3] Günümüzde, camiler ile aynı adı taşıyan medreseler bulunmaktadır. Peristerona Camii ile Peristerona Medresesi,[15][23] Pir Paşa Camii ile Pirpaşa Medresesi[24] bunlardan birkaçını oluşturmaktadır.
Kaynakça değiştir
- ^ a b Atalay, Talip. "Geçmişten Günümüze Kıbrıs" (Türkçe)
- ^ Alasya, Halil Fikret (1964). Kıbrıs tarihi ve Kıbrısta türk eserleri. s. 102.
- ^ a b c Cicioğlu, Hasan (1983). "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Eğitim" (PDF). dergiler.ankara.edu.tr. 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Eylül 2010.
- ^ a b c d e f g h i j k Gazioğlu, Ahmet C. (1990). The Turks in Cyprus: a province of the Ottoman Empire (1571-1878). K. Rüstem. s. 198.
- ^ a b c d e Gazioğlu, Ahmet C. (1990). The Turks in Cyprus: a province of the Ottoman Empire (1571-1878). K. Rüstem. s. 199.
- ^ "Medrese". Eğitim Ansiklopedisi. 1962. s. 333.
- ^ Maviş, Burak. "Zorunlu Din Eğitimi ve Kur'an Kursları". Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası. Erişim tarihi: 7 Eylül 2010.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Küçük Medrese". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 223.
- ^ "Piri Mehmet Paşa Camii". Yeni Düzen. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b c d Özgüven, Burcu. "From the Ottoman Province to the Colony: Late Ottoman Educational Buildings in Nicosia" (PDF). jfa.arch.metu.edu.tr. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Eylül 2010.
- ^ Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Arap Ahmet Paşa Medresesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 28.
- ^ a b c Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Medreseler". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 256.
- ^ a b Beratlı, Nazım (1999). Kıbrıslı Türklerin tarihi, 3. cilt. Galeri Kültür yayınları. s. 226.
- ^ "Kıbrıs'taki İslam Eserleri". KKTC Dışişleri Bakanlığı. 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2010.
- ^ a b c Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Peristerona Medresesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 294.
- ^ Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Büyük Medrese". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 69.
- ^ Küçük, Cengiz. "Lefke-6". Kıbrıs.net - Lefke Çevre ve Tanıtma Derneği. 12 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.
- ^ a b "Vakıf Dosyaları Kataloğu" (PDF). arsiv.kamunet.net. 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2010.
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük - gömlek". Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Büyük Türkçe Sözlük - varak". Türk Dil Kurumu. 6 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.
- ^ Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Ali Ruhi Efendi Çeşmesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 24.
- ^ Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Büyük Medrese Çeşmesi". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 69.
- ^ Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Peristerona Camii". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 294.
- ^ Hakeri, Bener Hakkı (1992). "Pir Paşa Camii". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. II. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 298.
Notlar değiştir
Konuyla ilgili yayınlar değiştir
- Süha, Ali (1971). Kıbrıs'ta Türk Maarifi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Alasya, H. F. (1966). Kıbrıs'ta Eğitim Müesseselerinin Son Durumu. Türk Kültürü.
- Alasya, H. F. (1963). Kıbrıs'taki Türk Eğitim Müesseseleri. Türk Kültürü.