หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์

หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ เป็นพระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ ประสูติแต่หม่อมเจียม เกษมสันต์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม คชเสนี) เมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2422 มีพระโสทรขนิษฐา 1 องค์คือหม่อมเจ้าประภาพรรณ และพระโสทรานุชา 1 องค์คือหม่อมเจ้าเกียรติประวัติ

หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์
หม่อมเจ้าชั้น 4
ประสูติ	24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2422
ชีพิตักษัย	พ.ศ. 2477
ราชสกุล	เกษมสันต์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์
พระมารดา	หม่อมเจียม เกษมสันต์ ณ อยุธยา

หม่อมเจ้ากุสุมามีพระนามลำลองในหมู่พระญาติว่า “ท่านหญิงจุ่น” เป็นพระพี่เลี้ยงในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และเป็นพระอภิบาลในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร และพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เมื่อครั้งยังทรงพระเยาว์ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงเล่าถึงหม่อมเจ้าหญิงกุสุมาดังนี้

"...เมื่อมาอยู่กรุงเทพฯ เรา (สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอฯ, รัชกาลที่ ๘ และ รัชกาลที่ ๙) ได้ออกสังคมน้อยมาก เมื่อมีพิธีหลวงบางพิธีแม่ (สมเด็จพระศรีนครินทร์ฯ) จะให้ไป แต่การไปนั้นจะให้หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ เป็นผู้พาไป หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ เคยเป็นพระพี่เลี้ยงทูลหม่อมฯ (สมเด็จพระมหิตลาธิเบศรฯ) และเมื่อตอนที่เปิดสะพานพุทธยอดฟ้าฯ ป้าจุ่น (หม่อมเจ้ากุสุมา) นี่ก็เป็นผู้พาเราไปกราบพระบรมรูป"^[1]

หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ สิ้นชีพิตักษัยเมื่อพ.ศ. 2477 สิริชันษา 55 ปี พระราชทานเพลิงศพ เมื่อวันพุธที่ 28 ธันวาคม พ.ศ. 2481 ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร เสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ ณ สุสานหลวงวัดเทพศิรินทราวาส^[2]