Li Galli èranu l'antichi abbitanti dâ Francia, chiamata dê rumani Gallia, e èranu d'urìggini celtica.Iddi non pupulavunu sulu la Francia ma macari lu Belgiu, parti dâ Girmania, l'Ulanda e l'Italia sittentriunali nzinu ô ciumi Rubbiconi.Non èranu puliticamenti ncucchiati, ma sparturi 'n tanti tribbù sempri 'n verra ntra d'iddi, sippuru avìanu cultura e riliggioni assimigghianti.

Etnònimu cancia

La palora latinu "Galli" veni dû grecu "Galatai", ca èranu nu nzemi di pupulazioni, d'urìggini cèltica, ca ammeri ô III sèculu a.C. si trasfireru ntâ Tracia e ntâ parti cintrali dâ Turchia. Prubbabbirmenti cô nomu Galati era saputa sèntiri sulu na tribbù di chiaddu, ca era la razza dî Celti, ma appoi stu nomu vinni usatu pi tutti.Anveci la palora "Celti" , ca veni dô grecu "Κελτοί" (Keltòi), s'arrifireva ê genti ca li grechi attruvaru agghiri la citati di Marsigghia.Li Galli foru difinitivamenti scunfiggiuti e appoi assimulati d'intra a lu mperu Rumanu doppu la guerra gàllica, 58-51 a.C., cunnuciuta di Cesari.

Urìggini cancia

Li Galli facèvanu parti dâ famigghia Indueurupèa e si stabbileru apprima ntâ Girmania miridiunali e ntâ Francia Urientali, appoi, tra Lu VIII e Lu V sèculu a.C., pupularu li costi 'n facci a l'Ucèanu Attlànticu nzinu a la foci dô ciumi Renu.

Galli nta l'Italia cancia

A pàrtiri dô V sèculu a.C. li Galli accuminciaru a attravirsari l'Alpi e si pusizziunaru ntâ chianura Padana unni vìnniru a cuntattu chê vèniti e chî lìguri, pòpuli ca 'n parti assurberu.Versu lu IV sèculu si spustaru cchiù a sud e si scuntraru cu l'Etruschi e ntô 388 a.C la tribbù dê Senoni attaccau la citati di Chiusi. Iddi stissi cumannati di Brennu, ntô 390 a.C. ( forsi 386) sacchiggiaru Roma e si firmaru difinitivamenti ntê Marchi unni funnaru la cità di Senigallia (Galli Senoni).


Galli e Rumani cancia

Già ntô IV sèculu li Galli avìanu stabbilutu nzidiamenti ntâ chianura Padana e di ddocu accuminciaru a attaccari a l'Etruschi e macari a li Rumani. A stu puntu la storia s'ancùcchia câ liggenna di Brennu: la tribbù dî Galli Senoni, cumannati di Brennu, avìa già accupatu tutti li terri ntra la Rumagna e lu Picenu e di ddocu attaccau la citati di Chiusi. Li citatini di ssa cità, scantati pi l'arrivu dê Galli, chiamaru a difisa li rumani. Allura lu sinatu rumanu mannàu tri mmasciatura, ca appartinìanu a la famigghia dê Fàbbii, pi cuntrattari cu Brennu la paci, ma, nta ssu mentri, li rumani non arristaru niutrali, aiànzi accuminciaru a mannari l'asèrcitu pi pigghiari pusizzioni. Brennu, allura, siddiatu pi la cunnutta dê rumani sacchiggiau Chiusi e accuminciau a marciari ammeri a Roma.Lu sinatu rumanu allura ci mannau l'asèrcitu pi circari di firmari li Galli agghiri a lu ciumi Allia, ma lu 18 di giugnettu dô 390 a.C, Brennu arriniscìu a scunfiggìrili.Arrivatu a stu puntu i cittadini di Roma accuminciaru a lassari a cittadi a s'a rifuggiarunu nte cittadi vicinu. A Roma arristanu sulu i Sinaturi e patti di l'esercitu ca addifinneva a cullina do Campidogliu. Quannu i Galli trasenu nta cittadi ammazaru i Sinaturi e nta notti do 3 di Agostu ciccanu di trasiri ammucciuni nto campidogliu attravessu 'n passaggiu strittu. Ma pi futtuna de Rumani i papiri do Tempiu di Giununi s'accuggenu de Galli e accuminciaru a fari schifiu arrusbignannu i suddati. Chisti, accussi' arriniscenu a ghittari fora i barbari.Nto frattempu i Rumani, cumannati di Marcu Furiu Camillu, stavunu organizzannu a resistenza nte campagni vicinu a cittadi e macari stavunu arriniscennu a scunfiggiri i Galli.A stu puntu, Brennu, virennu i difficultadi d'arristare a Roma, avanzau na pruposta o Sinatu: iddu avissa abbannunato a cittadi sulu in cangiu di 1.000 libbra di Oru. I Rumani d'apprima accunzintenu, ma quannu s'addunanu ca i vilanzi erunu attruccati, accumuncianu a prutistari. Brennu, siddiatu, supra u piattu da vilanza ci iunciu a so spada e autri pisi e dissi a famusa frasi: "Vae victis!" (Guai e vinti). No frattempu arrivvau Marcu Furiu Camillu, ca 'mprecedenza avia statu avvisatu do pavamento do riscattu, e macari iddu ci misi a spasa supra e vilanza e arrispinniu a Brennu ricennucci: "Non auro, sed ferro, recuperanda est Patria" ( non cu l'oru ma co ferru s'ha savvari a Patria).I Galli, ormai in periculu lassanu a Cittadi e s'addiriggerunu versu Bergamu, ca fu distrutta finu e pirimenti. I Rumani in festa, pi aviri ittatu fora i Galli, addicirenu di rari a Marcu Furiu Camillu u titulu di Pater Patrie (Patri da Patria). Ma u Sinatu, pinsannu ca i Galli prima o poi potianu turnari, addiciriu di mannari Titu Manliu contri i Galli pi scunfiggilli definitivamenti.

La fini dê Galli cancia

Na carta di pupulazzioni galli.

Doppu i fatti ca successuru cu Brennu e i so Galli i Rumani non erunu chiu tranquilli di aviri nimici accussi vicinu a so cittadi. Accussi a pattiri do terzu Seculu accuuminciarunu a conquistari i territori de Galli ca s'attruvavanu nte Marchi e poi a nord do ciumi Po. Accussi tutta a zona da pianura padana vinni rumanizzata e fu fummata a provincia da Gallia Cisalpina. Ma i Rumani non si firmarunu alla sula Italia e nto 121 fummarunu a prima pronvicia nto territoiu da Gallia chiamata Gallia Transalpina, appoi Narbonese. Chista si stinneva do ciumi Rodanu finu e Pirinei e a so capitali era Narbo Martius (Narbonne).Quannu Cesari arrivau da Gallia a situazioni era a seguenti: a patti mediterranea era de Rumani, de Pirinei finu o Ciumi Garonna c'era a pupulazioni di l'Aquitani, i Belgi stavanu nto nord tra i ciumi Renu, Manna e Senna, tuttu u restu era de Galli.Cesari, cu la so ambizioni aspittava sulu 'n pretestu pi accuminciari a verra e conquistari tutta a Gallia. U pretestu fu a migraziani di na pupulazioni, li Elvezi. Chisti nto 58 a.C vulianu passari attraversu a Gallia Narbonesi pi stanziarisi nto territoriu de Galli. Cesari era scantatu pi tri motivi: unu ca u terrenu lassatu liberu di l'Elvezi, cumprisu tra u ciumi Rodanu e u Lagu di Costanza, putia siri pigghiatu de Girmani e Cesari non vulia sta pupulazioni acussi vicina o territoriu rumanu; secunnu u cumannanti rumanu sapeva ca nto passaggiu attraversu a Gallia Narbonese sta pupulazioni avissa saccheggiatu u territoriu; terzu u territuriu ca li Elvezi avianu addicirutu di pigghiarisi appartineva a alleati de Romani e Cesari non vulia peddiri sti amici.Accussi accuminciau a conquista da Gallia a arrurau finu o 48 a.C doppu ca Cesari appi assediatu a cittadi di Alesia unni si erunu arrifuggiati l'ultimi guerrieri gallici cumannati di Vercingetorige. Di stu mumentu in poi accuminciau l'assimilazioni de Galli e vinni a nasciri a cultura gallu-rumana ca arrurau finu all'arrivu de Franchi.Si calcula ca cu sta vera Cesari ammazzau chiu di 'n miliuni di Galli e nautru tantu fu arridduciutu in schiavitu', numira mpressionanti su si pansa ca a populazioni da Francia ni ddi tempi era di 6-7 miliuni.--Fabiumit (msg) 15:02, 30 Sitt 2008 (CEST)

Pupulazioni da Gallia cancia

Pupulazioni da Gallia citati di Cesari[1]
nomi FrancisiLucalizzazioni
Allobrogestra u Rodanu iautu e u Isere
AmbarresValli vascia da Saona
AmbianosValli da Somme
AmbibariiArmorique (non e sicuru)
Ambiliates(cunfusioni cu albini)
Ambivarètesnon si sapi , forsi nto nord-est
Andesrigioni Angers
ArvernosAuvergne
Atrebatesrigioni da Arras
AtuatuquesBélgica - rigioni da Namur
Aulerques Brannovicesramu di li Aulerques non localizzati
Aulerques Cénomansregioni di Mans
Aulerques Eburovicesregioni di Évreux
Ausquesregioni di Auch
Belovacosregioni di Beauvais
Bigerrionsregioni di Bigorre
BiturigesBerry
Blannoviiconfusioni possibili cu li Aulerques Brannovices
Boiosstraneri stallatisi cu li edui
CadurquesQuercy
CalètesNormandia
CarnutosBeauce
CaturigesValli iauta di Durance
CeutronsValle iauta di Isère
CocosatesAquitani Lucalizzati malamenti
CoriosolitesCôtes-d'Armor
DiablintesMayenne
Eleutètesnon lucalizzati, fossi ntra u Cantal e lu Aveyron
ElusatesAquitani, regioni di Eauze
EsubiensCalvados
GabalesGévaudan (oggi Lozère)
GatesAquitani, non lucalizzati
Graiocèlesregioni do Mont-Cenis
GrudiiAlliati di li nervios
EduensNivernais, Morvan
Helvètesmontagni da Svizzira
HelviensVascia Ardéche y Cévennes
LatobicesAlliati di li Helvecios
LémovicesLimousin
LeuquesHaute-Marne
Lévaquesalliati di li de los nervios
LexoviensLieuvin, regioni di la Auge
Lingonschianura Langres
MandubiensAuxois (Alésia)
MédiomatriquesLorraine
MeldesBrie
MénapesBelgiu - Fiandre
MorinsBoulonnais, Flandres occidentales
Namnètesregiuni di Nantes
NantuatesValli Svizziri
NerviosBelgiu - Hainaut, Brabant
Nitiobrogesregioni di Agen
OsismesFinistère
Parisiosregion di Paris
PétrocoresPérigord
PictonsPoitou
Pleumoxiialliati di li nervii
PtianiiAquitani, non lucalizzati
Rauraquesregioni di Bâle
Redonesregioni di Redon
RèmesChampagne
Rutènesregioni di Albi e di Rodez
SantonsSaintonge
SédunesSvizzira - regioni di Sion
SégusiavesForez
SenonesBeauce, Gâtinais
SéquanesFranche-Comté, e na parti di la Haute-Alsace e di l'Ain
SotiatesAquitani, regioni di Sos
SuesionesSoissonnais
Tarbellesregioni di Tarbes
TarusatesAquitani, regioni di Albret?
Tigurinsalliati di li helvezi, non lucalizzati
TréviresLuxemburgo, Girmania -Trêves
Tulingesalliati di li helvezi, non lucalizzati
TuronsTouraine
UnellesCotentin
VéliocassesVexin
VellavesVelay
VénètesMorbihan
VéragresSvizzira - regioni di Martigny
ViromanduensVermandois, Thiérache
VocatesAquitani, regioni di Buch
VoconcesComtat, Prialpi di Provenza
Volques ArécomiquesLinguadoca
Volques TectosagesValli da Garonna iauta
  1. Jean-Louis Brunaux Les Gaulois, Paris, Editions Les Belles Lettres, 2005