भारतीयसाम्यवादिपक्षः (मार्क्सवादी)

भारतीयसाम्यवादिपक्षः(मार्क्सवादी) (CPI(M)) भारतवर्षस्य अन्यतमराजनैतिकपक्षः । केरळे, पश्चिमबङ्गे तथा त्रिपुरायाम् अयं पक्षः गुरुत्वपूर्ण-राजनैतिकशक्तिरूपेण प्रतिष्ठितः । साम्यवादिपक्षस्य(मार्क्सवादी) वर्तमानकाले त्रिपुराराज्ये सर्वकारः अस्ति । १९६४ तमे वर्षे अस्य पक्षस्य स्थापना अभूत् ।

साम्यवादिपक्षः(मार्क्सवादी) (सि पि आइ (एम्)) इति अस्य पक्षस्य आधिकारिकनाम तथापि हिन्दीभाषायां, सांवादिकगणमाध्यमेषु "भारत की कम्युनिस्ट पार्टी मार्क्सवादी" अथवा कदाचित् "मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पार्टी" इत्यपि नाम्ना श्रूयते । १९६४ तमे वर्षे मूलसाम्यवादिपक्षतः विभाजनानन्तरं पक्षस्य विवधनामानि आसन् यथा- "वामपन्थी कम्युनिस्ट पार्टी", "भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (वामपन्थी)" इत्यादीनि । १९६५ तमे वर्षे केरळविधानसभानिर्वाचने पक्षः भारतीयनिर्वाचनायोगे साम्यवादिपक्षः(मार्क्सवादी) इति नाम पञ्जीकृतवान् । अनन्तर्वर्तीकाले इयमेव आख्या प्रचलिता जाता ।

• भारतीयसाम्यवादिपक्षस्य विभाजनानन्तरं साम्यवादिपक्षः(मार्क्सवादी) {सि पि आइ (एम्)} इति पक्षस्य उद्भवः । द्वितीयविश्वयुद्धकाले अविभक्तः सि पि आइ-पक्षः एकाधिकगणाभ्युत्थानस्य साक्षी आसीत् । अयं पक्षः तेलेङ्गाना-त्रिपुरायाम् एवं केरळे विप्लवेषु नेतृत्वं कृतवान् ।
• १९५९ तमे वर्षे भरतवर्षे काङ्ग्रेसेतरज्यसर्वकारः केवलं केरळे आसीत् । केन्द्रीयसर्वकारः एम् एस् नम्बुदरि-नेतृत्वाधीनसर्वकारं पातयित्वा राष्ट्रपतेः शासनम् आरोपितवान् ।
• विंशतिशतब्देः षष्टशतके भारतीयसाम्यवादिपक्षस्य सोवियेत् यूनियन्-देशस्य साम्यवादिपक्षेण (सि पि एस् यु) तथा चीनदेश्स्य साम्यवादुपक्षेण (सि पि सि) सह पारस्परिकसंपर्कस्य अवनति अभूत् । चीनदेश्स्य सि पि सि-पक्षः सि पि एस् यु-पक्षस्य निन्दाम् अकरोत् यत्- ते मार्क्स-लेलिनवादं त्यक्तवन्तः इति । भारत-चीनदेशयोः वैदेशिकसम्पर्कस्याऽपि अवनति अभूत्।
• भारत-चीनयुद्धकाले केचन् भारतीयसाम्यवादिजनाः भारतसर्वकारं समर्थितवन्त । अपरपक्षानुसारम् इदं युद्धं समाजतान्त्रिकराज्यस्य तथा धनतान्त्रिकराज्यस्य संघर्षः एव आसीत् । भारतीयसाम्यवादिपक्षस्य इयं द्विरुक्तिः विचारधाराविरोधात् आसीत् । भारतीयसाम्यवादिपक्षस्य विभाजने इयमेव मुख्यकारणीभूता आसीत् । अनन्तर्वतीकाले(१९६४) भारतीयमतावलम्बिनः भारतीयसाम्यवादिपक्षस्य(मार्क्सवादी) (सि पि आइ (एम्)) स्थापनां कृतवन्तः ।
• २००४ तमे वर्षे साधारणलोकसभानिर्वाचने सि पि आइ (एम्)-पक्षेण ५.६६ प्रतिशतं मतानि लब्धानि । अस्य पक्षस्य ४३ लोकसभासदस्याः निर्वाचिताः आसन् । पक्षोऽयं केन्द्रीयसर्वकारं समर्थनम् अकरोत् । परन्तु २००८ वर्षस्य जुलै मासस्य नवमदिनाङ्के भारत-आमेरिका-परमाणुसन्धेः(आइ ए इ ए) विरोधं कृत्वा समर्थनप्रत्याहारम् अकरोत् । अनन्तरकालीने निर्वाचने पक्षस्य लोकसभासदस्यसंख्या १६ आसन् ।
• २०११ तमे वर्षे सि पि आइ(एम्)-पक्षस्य सर्वकारयोः पतनम् (केरळे तथा पश्चिमबङ्गे) अभवत् । पश्चिमबङ्ग-विधानसभानिर्वाचने सर्वभारतीयतृणमूलकांग्रेसपक्षः एवं भारतीयराष्ट्रियकांग्रेसपक्षः उभयपक्षयोः संयोजितप्रयासेन ३४ वर्षं यावत् प्रचलितायाः शासनपरम्परायाः (वामपन्थिसर्वकारस्य) पतनम् अभवत् ।

• पोलिट्ब्युरो (पि बि)
• केन्द्रीयसमितिः (सि सि)
• राज्यसमितिः (एस् सि)
• मण्डलसमितिः

वर्तमाने सि पि आइ (एम्)-पक्षस्य पञ्चदशसदस्याः पोलिट्ब्युरे सन्ति । एते यथा-

• प्रकाश कारात्
• सीताराम येचुरी
• एस् रामचन्द्रन् पिल्लई
• बुद्धदेब भट्टाचार्य
• मानिक सरकार
• बिमान बसु
• पिणराई विजयन्
• के वरदराजन्
• बि वि राघवुलु
• ब्रिन्दा कारात्
• निरुपम सेन
• के बालकृष्णन्
• सूर्यकान्त मिश्र
• एम् ए बबि

भारतीयसाम्यवादिपक्षानुसारं समग्रभारते पक्षस्य ८,६७,७६३ कार्यकर्तारः सन्ति । प्रतिराज्यं सदस्यसंख्यायाः विवरणम् प्रस्तूयते-