ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ (માર્ક્સવાદી)

Communist Party of India (Marxist)
Communist Party of India (Marxist)
Secretary-General	Prakash Karat
Leader in Lok Sabha	Basudev Acharia
Leader in Rajya Sabha	Sitaram Yechuri
Founded	1964
Headquarters	New Delhi, India
Newspaper	People's Democracy (English),; Lok Lehar (Hindi)
Student wing	Students Federation of India
Youth wing	Democratic Youth Federation of India
Women's wing	All India Democratic Womens Association
Labour wing	Centre of Indian Trade Unions
Peasant's wing	All India Kisan Sabha
Ideology	Communism; Marxism-Leninism
ECI Status	Recognised Party
Alliance	Left Front
લોક સભામાં બેઠકો	16
રાજ્ય સભામાં બેઠકો	14
વેબસાઇટ
	Official Website

કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા (માર્ક્સવાદી (સંક્ષિપ્ત રીતે સીપીઆઇ (એમ) અથવા સીપીએમ )એ ભારતનો રાજકીય પક્ષ છે. તે કેરાલા, પશ્ચિમ બંગાળ અને ત્રિપુરામાં મજબૂત હાજરી ધરાવે છે. 2010ના અનુસાર સીપીઆઇ (એમ) આ ત્રણે રાજ્યોમાં નેતૃત્વ કરતી સરકાર હતી. આ પક્ષ કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયાના ભાગલામાંથી 1964માં ઊભરી આવ્યો હતો. સીપીઆઇ (એમ)પોતાની પાસે 982,155 સભ્યો હોવાનો દાવો કર્યો હતો. ^[૨]

ઇતિહાસ

ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષમાં ભાગલા અને સીપીઆઈ (એમ)ની રચના

સીપીઆઇ (એમ) કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા (સીપીઆઇ)ના ભાગલામાંથી ઊભરી આવ્યો હતો. અવિભાજિત સીપીઆઇએ બીજા વિશ્વ યુદ્ધ પછીના વર્ષો દરમિયાનમાં ઉર્ધ્વગમન થતુ અનુભવ્યું હતું. સીપીઆઇએ તેલનગંગા, ત્રિપુરા અને કેરાલામાં સશસ્ત્ર બળવાખોરોની આગેવાની લીધી હતી. જોકે, તેમણે સંસદીય માળખામાં કામ કરવાની તરફેણ કરતા સશસ્ત્ર ક્રાંતિની વ્યૂહરચનાનો તરત જ ત્યાગ કર્યો હતો. 1950 બી.ટી.રાણાડાઇવમાં,સીપીઆઇના સામાન્ય સચિવ અને પાર્ટીની અંદરના ઉદ્દામવાદી ભાગના આગળ પડતા પ્રતિનિધિને ડાબેરી-બેપરવાહીના ધોરણે પદચ્યુત કરવામાં આવ્યા હતા.

એકેજી ભવ, દિલ્હી ખાતેનું સીપીઆઇ (એમ)નું રાષ્ટ્રીય વડુમથક[6]

18મી સીપીઆઇ (એમ) પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્ય પરિસંવાદ ભીંતચિત્ર

જવાહરલાલ નહેરુના પક્ષ ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસની સરકાર હેઠળ સ્વતંત્ર ભારતે સોવિયેત સંઘ સાથે ગાઢ સંબંધો અને વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી વિકસાવી હતી. પરિણામે સોવિયેત સરકારે એવી ઇચ્છા કરી હતી કે ભારતીય સામ્યવાદીઓ ભારતીય રાજ્ય તરફની તેમની ટીકાને હળવી બનાવે અને કોંગ્રેસ સરકારો પરત્વે ટેકાત્મક ભૂમિકા બજાવે. જોકે, સીપીઆઇના મોટા ભાગનાએ એવો દાવો કર્યો હતો કે ભારત અર્ધ જાગીરશાહી ધરાવતો દેશ છે અને તે વર્ગના સંઘર્ષને સોવિયેત વેપાર અને વિદેશી નીતિના હિતોના રક્ષણાર્થે અગ્રિમતામાં ઘટાડો કરવા માટે મૂકી શકાય નહી. વધુમાં, ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસ મોટે ભાગે રાજકીય સ્પર્ધા તરફે હરીફ તરીકે ઉભરી આવી હતી. 1959માં, કેન્દ્ર સરકારે ઇ.એમ.એસ. નામ્બૂદીરીપાડ કેબિનેટ (દેશમાં એક માત્ર કોંગ્રેસ વિનાની સરકાર)ને ગબડાવીને કેરાલામાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવા બાબતે દરમિયાનગીરી કરી હતી.

તેની સાથે જ કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ સોવિયેત યુનિયન અને કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ચાઇના વચ્ચેના સંબંધોમાં ખટાશ આવી હતી. 1960ના પ્રારંભમાં, કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ચાઇનાએ સીપીએસયુની સુધારાવાદી તરફ વળવાને કારણે ટીકા કરવાનું શરૂ કર્યું હતું અને માર્ક્સીઝમ-લેનિનિઝમના માર્ગેથી ફંટાવાનું શરૂ કર્યું હતું. સરહદી વિવાદોને કારણે 1962નું ભારત-ચીન યુદ્ધ ફીટા નીકળતા સાઇનો ઇન્ડિયન સંબંધો પણ વણસ્યા હતા. યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય સામ્યવાદીઓના થોડા ભાગે ભારતીય સરકારની સ્થિતિને ટેકો આપ્યો હતો, જ્યારે અન્ય ભાગે સમાજવાદી અને મૂડીવાદી રાજ્ય વચ્ચે સંઘર્ષ હોવાનો દાવો કર્યો હતો. અસંખ્ય સીપીઆઇ નેતાઓ કે જેમની પર ચાઇનીઝ તરફી હોવાનો આરોપ હતો તેમને જેલમાં નાખવામાં આવ્યા હતા. તેમજ કેટલાક રાષ્ટ્રવાદીઓને પણ જેલભેગા કરાયા હતા, કેમ કે તેઓ ફક્ત પક્ષના મંચ પર જ તેમના મંતવ્યો વ્યક્ત કરવા ટેવાયેલા હતા અને સીપીઆઇનું સત્તાવાર વલણ ચાઇના તરફી હતું. હજ્જારો સામ્યવાદીઓને કેસ કર્યા વિના જ કેદ કરી લેવાયા હતા. ^[૩] જેમને રાજ્ય દ્વારા નિશાન બનાવવામાં આવ્યા હતા તેમણે, પક્ષના અંકુશ પર પોતાનું નેતૃત્વ ધરાવવા માટે કોંગ્રેસ સરકાર સાથે સીપીઆઇના કાવતરાની સોવિયેત તરફી નેતાગીરીને આરોપી ઠરાવી હતી.

સીપીઆઇના સામાન્ય સચિવ અજોય ઘોષનું 1962માં અવસાન થયું હતું. તેમના મૃત્યુ બાદ, એસ.એ. ડાંગેને પક્ષના અધ્યક્ષ (નવો દરજ્જો) તરીકે અને ઇ.એમ.એસ. ના્બૂદીરીપાદને સામાન્ય સચિવ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. સમાધાન સુધી પહોંચવાનો આ એક પ્રયત્ન હતો. ડાંગેએ પક્ષના જમણેરી ભાગનું અને ઇ.એમ.એસ.એ ડાબેરી ભાગનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. 11 એપ્રિલ 1964ના રોજ, સીપીઆઇ નેશનલ કાઉન્સીલની યોજાયેલી બેઠકમાં 32 કાઉન્સીલના સભ્યોએ વિરોધમાં બેઠકનો ત્યાગ કર્યો હતો અને ડાંગે અને તેમના અનુયાયીઓને "એકતા વિરોધી અને વિરોધી કોમ્યુનિસ્ટ નીતિ" બદલ આરોપી ઠરાવ્યા હતા. ^[૪]

32 નેશનલ કાઉન્સીલ સભ્યોને લાગેવળગતા ડાબેરી વિભાગે 7થી 11 જુલાઇ સુધી તેનાલી, આંધ્રપ્રદેશમાં એક સંમેલનનું આયોજન કર્યું હતું. આ સંમેલનમાં, પક્ષના આંતરિક વિવાદોના મુદ્દાની ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. 146 પ્રતિનિધિઓ 100,000 સીપીઆઇ સભ્યોને રજૂ કરતા કરતા હોવાનો દાવો હતો તેમણે કાર્યવાહીમાં ભાગ લીધો હતો. આ સંમેલનમાં સમાન વર્ષમાં પાછળથી કલકત્તામાં 7મી પાર્ટી કોંગ્રેસ ઓફ સીપીઆઇની બેઠક યોજવાનું નક્કી કર્યું હતું. ^[૫] ડાંગેના સીપીઆઇના વિભાગ તરફના તફાવતને નોંધતા તેનાલી સંમેલનમાં ચાઇનીઝ સામ્યવાદી નેતા માઓ ઝેડોંગની મોટી છબી મૂકવામાં આવી હતી. ^[૫]

ઢાંચો:Indcomતેનાલી સંમેલન ખાતે બંગાળ સ્થિત ચાઇનીઝ તરફી જૂથ કે જે સીપીઆઇની ડાબેરી પાંખના અનેક ઉદ્ધામવાદી મૂળ પ્રવાહોમાંના એકનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા હતા તેમણે તેમનો પોતાની મુસદ્દા કાર્યક્રમ દરખાસ્ત રજૂ કરી હતી. આ ઉદ્દામવાદીઓએ વર્ગ સંઘર્ષને ગુપ્ત રાખવા બદલ અને સીપીએસયુ અને સીપીસી વચ્ચે વિચારધારા સંઘર્ષમાં ચાઇનીઝ તરફી સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરવામાં નિષ્ફળતા બદલ એમ. બાસાવાપુન્નીયાહ દ્વારા તૈયાર કરાયેલ મુસદ્દા કાર્યક્રમ દરખાસ્તની ટીકા કરી હતી. ^[૬]

તેનાલી સંમેલન બાદ સીપીઆઇ ડાબેરી પાંખે પાર્ટી જિલ્લા અને રાજ્ય પરિસંવાદોનું આયોજન કર્યું હતું. પશ્ચિમ બંગાળમાં, આમાંની થોડી બેઠકો અત્યંત ઉદ્દામવાદી અને વધુ મદાર મતવાદી નેતાગીરી વચ્ચે યુદ્ધમેદાનમાં ફેરવાઇ ગઇ હતી. કોલકત્તા પાર્ટી ડિસ્ટ્રીક્ટ કોન્ફરન્સમાં વૈકલ્પિક મુસદ્દા કાર્યક્રમ પરિમલ દાસ ગુપ્તા (પાર્ટીમાં દૂરના ડાબેરી બુદ્ધિશાળીઓમાં અગ્રણી વ્યક્તિત્વ)દ્વારાની નેતાગીરી સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. અન્ય વૈકલ્પિક દરખાસ્ત અઝીઝુલ હક દ્વારા કલકત્તા પાર્ટી ડિસ્ટ્રીક્ટ કોન્ફરન્સમાં આગળ ધપાવવામાં આવી હતી, પરંતુ કોન્ફરન્સ આયોજકો દ્વારા હક પર પ્રારંભમાં તેને રજૂ કરવા સામે પ્રતિબંધ લાદવામાં આવ્યો હતો. કલકત્તા પાર્ટી ડિસ્ટ્રીક્ટ કોન્ફરન્સ ખાતે 42 પ્રતિનિધિમંડળોએ એમ. બાસવાપુન્નીયાહના સત્તાવાર મુસદ્દા કાર્યક્રમ દરખાસ્તનો વિરોધ કર્યો હતો.

સિલીગુરી પાર્ટી ડિસ્ટ્રીક્ટ કોન્ફરન્સ ખાતે મુખ્ય મુસદ્દા દરખાસ્તને પાર્ટી કાર્યક્રમ માટે સ્વીકારી લેવામાં આવી હતી, પરંતુ સમાન વધારાના મુદ્દાઓ સાથે દૂરના ડાબેરી ઉત્તર બંગાળ વખત (કેડર)ના ચારુ મજૂમદાર દ્વારા સુચવવામાં આવી હતી. જોકે, હરેક્રિશ્ના કોનારે (જેઓ સીપીઆઇ ડાબેરી પાંખની નેતાગીરી છતી કરતા હતા) ઉભરી રહેલા સૂત્ર માઓ ત્સે તુંગ ઝીંદાબાદ (માઓ ત્સે તુંગ વધુ જીવો)નો કોન્ફરન્સ ખાતે વિરોધ કર્યો હતો. સીપીઆઇ ડાબેરી પાંખની વેસ્ટ બેંગાલ સ્ટેટ કોન્ફરન્સમાં નેતાગીરી સમક્ષ પણ પરિમલ દાસ ગુપ્તાનો દસ્તાવેજ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. દાસ ગુપ્તા અને અન્ય લોકોએ કોન્ફરન્સ ખાતે સંબોધન કર્યું હતું અને 1951ની સીપીઆઇ કોન્ફરન્સના ભારતીયપણાના વર્ગ પૃથ્થકરણને પાર્ટીએ અપનાવી લેવું જોઇએ તેવી માગ કરી હતી. જોકે તેમની દરખાસ્તને ફગાવી દેવામાં આવી હતી. ^[૭]

કોલકત્તા કોંગ્રેસનું 31 ઓક્ટોબર અને 7 નવેમ્બરની મધ્મયાં દક્ષિણ કલકત્તામાં ત્યાગરાજા હોલ ખાતે આયોજન કરાયું હતું. તેની સાથે જ ડાંગે જૂથે બોમ્બેમાં સીપીઆઇની પાર્ટી કોંગ્રેસ બોલાવી હતી. આમ, સીપીઆઇ બે અલગ પક્ષોમાં વિભાજિત થયું હતું. જે જૂથ કલકત્તામાં એકત્ર થયું હતું તેણે પાછળથી પોતાની જાતે ડાંગે જૂથથી અલગ બતાવવાના ઉદ્દેશથી 'કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા (માર્ક્સવાદી)' એવુ નામ અપનાવ્યું હતું. સીપીઆઇ (એમ) પણ તેના પોતાના રાજકીય કાર્યક્રમોને અપનાવ્યા હતા. પી.સુંદરાયાને પાર્ટીના સામાન્ય સચિવ તરીકે ચુંટી કાઢવામાં આવ્યા હતા.

કુલ 422 પ્રતિનિધિઓએ કોલકત્તા કોંગ્રેસમાં ભાગ લીધો હતો. સીપીઆઇ (એમ)એ દાવો કર્યો હતો કે તેઓ પાર્ટીના કુલ સભ્યપદમાંથી 60 ટકા એટલે કે 104,421 સીપીઆઇ સભ્યોને રજૂ કરે છે. કલકત્તા કોન્ફરન્સ ખાતે પાર્ટીએ ભારતીયપણાના પાત્રના વર્ગ પૃથ્થકરણને અપનાવ્યું હતું, જેણે ભારતીય મોટો મધ્યમ વર્ગ વધુને વધુ સામ્રાજ્યવાદ સાથે ભળી રહ્યો હોવાનો દાવો કર્યો હતો. ^[૮] પરિમલ દાસ ગુપ્તાનો વૈકલ્પિક મુસદ્દા કાર્યક્રમ કલકત્તા કોન્ફરન્સ ખાતે વહેંચવામાં આવ્યો ન હતો. જોકે, દૂરના ડાબેરીના મજબૂત ગઢ દાર્જીલીંગના પ્રતિનિધિ સૌરેન બાસુએ કોન્ફરન્સમાં સંબોધન કરતા જણાવ્યું હતું કે અન્ય કોમ્યુનિસ્ટ વફાદારોના ચિત્રો સાથે માઓ ત્સે તૂંગનું ચિત્ર શા માટે ઊભુ કરવામાં આવ્યું નથી. તેમના હસ્તક્ષેપને કોન્ફરન્સના પ્રતિનિધિઓ તરફથી ભારે વધાવી લેવામાં આવ્યો હતો. ^[૮]

સીપીઆઈ (એમ)નાં શરૂઆતનાં વર્ષો

સીપીઆઇ (એમ)નો ઉદ્ભવ વિપરીત રાજકીય આબોહવામાં થયો હતો. તેની કલકત્તા કોંગ્રેસ જાળવી રાખવાના સમયે તેના નેતા અને કેડરોના મોટા ભાગને સૂનાવણી વિના જ જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. ફરીથી 29-30 ડિસેમ્બરના રોજ હજ્જારો સીપીઆઇ (એમ) કેડરોની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને સૂનાવણી વિના જ જેલમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. 1965માં પશ્ચિમ બંગાળમાં સીપીઆઇ (એમ) કેડરોની ધરપકડ કરવાનું નવું મોઝુ ફૂંકાયું હતું, કેમ કે પાર્ટીએ કલકત્તા ટ્રામવેયઝમાં વધારવામાં આવેલા ભાડા સામે અને તે સમયે પ્રવર્તતી અનાજની કટોકટી સામે ધરણા કર્યા હતા. 5, ઓગસ્ટ, 1965, 10-11 માર્ચ 1966 અને 6 એપ્રિલ 1966ના રોજ રાજ્યભરમાં હડતાલો બંધ દુકાનો કરવામાં આવી હતી. માર્ચ 1966 પડેલી સામાન્ય હડતાલને લીધે પોલીસ સાથેની અથડામણમાં વિવિધ લોકો માર્યા ગયા હતા.

કેરાલામાં પણ 1965માં સીપીઆઇ (એમ) કેડરની ધરપકડો હાથ ધરવામાં આવી હતી. બિહારમાં પણ, પટણા ખાતે પાર્ટીએ કોંગ્રેસ રાજ્ય સરકારની વિરુદ્ધમાં 9 ઓગસ્ટ, 1965માં બંધ (સામાન્ય હડતાલ)નું એલાન આપ્યું હતું. હડતાલ દરમિયાન, પોલીસે હડતાલના આયોજકો સામે હિંસક પગલાંનો આશરો લીધો હતો. રા્જ્યના અન્ય ભાગમાં હડતાલ બાદ દેખાવો કરવામાં આવ્યા હતા. પી.સુંદરાઇયાહને જેલમાંથી મુક્ત કરવામાં આવ્યા બાદ સપ્ટેમ્બર 1965-ફેબ્રુઆરી 1966 સુધીનો સમય તબીબી સારવાર માટે મોસ્કોમાં ગાળ્યો હતો. મોસ્કોમાં તેમણે સીપીએસયુ સાથે પણ વાતચીત કરી હતી. ^[૯]

સીપીઆઇ (એમ)ની મધ્યસ્થ સમિતિએ તેની પ્રથમ બેઠક 12-19 જૂવ 1966માં યોજી હતી. નિયમિત મળતી સીસી બેઠકમાં મોડું કરવાનું કારણ એ હતું કે કલકત્તા કોંગ્રેસ ખાતે સીસી સભ્યો તરીકે ચુંટાયેલી વ્યક્તિઓ તે સમયે જેલમાં હતી. ^[૧૦] સીસી બેઠક 1964ના છેલ્લા દિવસોમાં ત્રિચુરમાં યોજાવાની હતી, પરંતુ પાર્ટી સામેના ધરપકડના દોરને કારણે રદ થઇ હતી. આ બેઠકમાં ચુંટણીલક્ષી જોડાણ માટેની યુક્તિની ચર્ચા કરવામાં આવી હતી અને અંતે એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું હતં કે પાર્ટીએ પશ્ચિમ બંગાળમાં પ્રતિક્રિયા નહી દર્શાવતી તમામ પાર્ટીઓ (એટલે કે દરેક પાર્ટીઓ સિવાય કે જન સંઘ અને સ્વતંત્ર પાર્ટી)સાથે વ્યાપક ચુંટણીલક્ષી જોડાણો કરવાની ઇચ્છા રાખવી જોઇએ. આ નિર્ણયની કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ચાઇના, પાર્ટી ઓફ લેબર ઓફ અલ્બાનીયા, કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ન્યુઝીલેન્ડ અને પાર્ટીમાં જ રહેલા ઉદ્દામવાદીઓ દ્વારા આકરી ટીકા કરવામાં આવી હતી. ઓક્ટોબર 1966માં જલ્લન્દરમાં નેશનલ કાઉન્સીલ બેઠક ખાતે લાઇન બદલવામાં આવી હતી, જ્યાં એવું નક્કી કરાયું હતું કે પાર્ટીએ પસંદગીની ડાબેરી પાર્ટીઓ સાથે જોડાણો કરવા જોઇએ. ^[૧૧]

1967ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ

1967ની લોક સભાની ચુંટણીમાં સીપીઆઇ (એમ)ના 59 ઉમેદવારો ઉમેદવારી કરી હતી. તેમાંથી કુલ 19 લોકોએ ચુંટણી જીતી હતી. પાર્ટીએ 6.2 મિલીયન મતો (રાષ્ટ્રીય સ્તરના કુલ 4.28 ટકા મતો)મેળવ્યા હતા. તુલનાત્મક રીતે, સીપીઆઇએ 23 બેઠકો જીતી હતી અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે 5.11 ટકા મતો મેળવ્યા હતા. તેની સાથે યજાયેલી રાજ્ય વિધાનસભાની ચુંટણીમાં, સીપીઆઇ (એમ) કેરાલા અને પશ્ચિમ બંગાળામાં મોટી પાર્ટી તરીકે ઉભરી આવી હતી. કેરાલામાં ઇ.એમ.એસ. નામ્બૂદિરીપાડના નેતૃત્વ હેઠળની યુનાઇટેડ ફ્રંટ સરકાર રચાઇ હતી. ^[૧૨] પશ્ચિમ બંગાળમાં સીપીઆઇ (એમ), યુનાઇટેડ ફ્રંટની રચાયેલ સરકાર પાછળ મુખ્ય પરિબળ હતું. મુખ્ય પ્રધાનપદુ બાંગ્લા કોંગ્રેસ (ઇન્ડિયન નેશનલ કોગ્રેસનું પ્રાદેશિક ફાંટા જુથ)ના અજોય મુખર્જીને આપવામાં આવ્યું હતું.

નક્સલબારીનો ઉદય

આ તબક્કે પાર્ટી ચોરાહા પર ઊભી હતી. પાર્ટીના ઉદ્ધામવાદી વિભાગો પણ હતા, જેઓ ખાસ કરીને પશ્ચિમ બંગાળ અને કેરાલામાં ચુંટણી જીત બાદ પાર્ટીના સંસદ પરત્વે વધતા જતા ધ્યાન બાબતે સાવધાની વર્તતા હતા. ચીનમાં થયેલી પ્રગતિએ પણ પાર્ટીની અંદરની સ્થિતિને માઠી અસર પહોંચાડી હતી. પશ્ચમ બંગાળમાં બે અલગ આંતરિક મતભેદ વલણો વિકસ્યા હતા, જેને બન્નેને ચાઇનીઝ લાઇનના ટેકા તરીકે ઓળખી શકાય. ^[૧૩] 1967માં, ઉત્તરીય પશ્ચિમ બંગાળમાં નક્સલબારીમાં ખેડૂત અશાંતિ પેદા થઇ હતી. આ બળવાખોરીની આગેવાની જિલ્લા સ્તરના સીપીઆઇ (એમ) સંકુચિત નેતાઓ ચારુ મજૂમદાર અને કાનુ સનવાલ દ્વારા લેવામાં આવી હતી. સીપીઆઇ (એમ)માં રહેલા સંકુચિતોએ નક્સલબારીના ઉદભવને એક ચિનગારી તરીકે જોઇ હતી, જે ભારતીય ક્રાંતિને પલીતો ચાંપનાર હતી. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ચાઇનાએ નક્સલબારી ચળવણને વખાણી હતી, જે સીપીઆઇ (એમ)-સીપીસી સંબંધોમાં ઓચિંતી બ્રેક સમાન પૂરવાર થઇ હતી. ^[૧૪] નક્સલબારી ચળવળને પશ્ચિમ બંગાળ સરકાર દ્વારા હિંસક રીતે દાબી દેવામાં આવી હતી, જેમાંથી સીપીઆઇ (એમ) મોટી ભાગીદાર હતી. પાર્ટીમાં, સંકુચિત લોકોની સંખ્યા ઓલ ઇન્ડિયા કોઓર્ડિનેશન કમિટી ઓફ કોમ્યુનિસ્ટ રિવોલ્યુશનરીઝ સુધી પ્રસરી હતી. 1968 બાદ સીપીઆઇ (એમ)ની બુર્દવાન બેઠકે (5-12 એપ્રિલ, 1968ના રોજ યોજાયેલ), એઆઇસીસીસીઆરને પોતાને સીપીઆઇ (એમ)થી અલગ પાડી દીધા હતા. આ ભાગલાએ દેશભરમાં પાર્ટીને અલગ પાડી દીધી હતી. પરંતુ નોંધપાત્ર છે કે પશ્ચિમ બંગાળમાં કે જે ઇદ્દામવાદી પ્રવાહનું કેન્દ્ર હતું,ત્યાં કોઇ આગળ પડતી વ્યક્તિએ પાર્ટી છોડી ન હતી. પાર્ટી અને નક્સલવાદ (જેમકે બળવાખોરોને કહેવાતું હતું) ટૂંક સમયમાં જ લોહીયાળ જંગમાં ફેરવાયો હતો.

આંધ્રપ્રદેશમાં અન્ય બળવો આકાર લઇ રહ્યો હતો. ત્યાં નક્સલવાદ તરફી મતભેદોએ સ્થાન લીધું ન હતું. પરંતુ પાર્ટીના સંચાલનમાં તેલનગંગા સશસ્ત્ર સંઘર્ષમાંથી ઘણા નિવૃત્તો હતા, જેમણે કેન્દ્રિય પાર્ટી નેતાગીરી સામે વિરોધ કર્યો હતો. આધ્રપ્રદેશમાં ઉદ્દામવાદીઓ રાજ્ય સ્રતની નેતાગીરીમાં પણ મજબૂત પાયો ધરાવતા હતા. ઉદ્દામવાદી વલણના મુખ્ય નેતા ટી. નેગી રેડ્ડી હતા, જેઓ રાજ્ય ધારાસભાના સભ્ય હતા. 15 જૂન 1968ના રોજ ઉદ્દામવાદી વલણ અખાબારી નિવેદનમાં પ્રકાશિત થયું હતું જેમાં સીપીઆઇ (એમ)ની પ્રગતિના ટીકાકારો પર ભાર મૂકાયો હતો. તેમાં ટી. નેગી રેડ્ડી, ડી.વી.રાવ, કોલ્લા વેંકીયાહ અને ચંદ્ર પુલ્લા રેડ્ડીએ હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. ^[૧૫] આંધ્રપ્રદેશમાં આશરે 50 ટકા પાર્ટી કેડરોએ આંધ્રપ્રદેશ કોઓર્ડિનેશન કમિટી ઓફ કોમ્યુનિસ્ટ રિવોલ્યુશનરીઝની ટી. નેગી રેડ્ડીની નેતાગીરી હેઠળ રચના કરવા માટે પાર્ટી છોડી દીધી હતી. ^[૧૬]

પશ્ચિમ બંગાળ અને કેરાલામાં સંયુક્ત મોરચા સરકારની બરતરફી

નવેમ્બર 1967માં, પશ્ચિમ બંગાળ યુનાઇટેડ ફ્રંટ સરકારને કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા બરતરફ કરવામાં આવી હતી. શૂઆતમાં ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસે પ્રફુલ ચંદ્ર ઘોષના નેતૃત્વમાં લઘુમતી સરકારની રચના કરી હતી, પરંતુ તે કેબિનેટ લાંબા સમય સુધી ટકી શકી ન હતી. યુનાઇટેડ ફ્રંટ સરકારને પદચ્યુત કરવામાં આવી છે તેવી જાહેરાતને પગલે રાજ્યભરમાં 48 કલાક સુધી દુકાનો બંધ રહી હતી. ઘોષ કેબિનેટના પતન બાદ રાજ્ય રાષ્ટ્રપતિ શાસન હેઠળ હતું. સીપીઆઇ (એમ)એ પશ્ચિમ બંગાળમાં કેન્દ્ર સરકારના હસ્તક્ષેપ સામે દેખાવો કર્યા હતા. સીપીઆઇ (એમ)ની 8મી પાર્ટી કોંગ્રેસ 23-29, 1968ના રોજ કોચીન, કેરાલામાં યોજાઇ હતી. 25 ડિસેમ્બર 1968ના રોજ, જ્યારે કોંગ્રેસનું આયોજન કરાયું હતું ત્યારે કિલાવેનમાનીના તમિલ ગામમાં 42 દલિતોને જીવતા સળગાવી દેવામાં આવ્યા હતા. ઊંચા વેતન માટે દલિત મજૂરોએ સીપીઆઇ (એમ) દેખાવોમાં ભાગ લીધો હોવાથી તેના બદલારૂપે જમીનમાલિકો દ્વારા આ હત્યાકંડ આચરવામાં આવ્યો હતો. ^[૧૭]^[૧૮]

સીપીઆઇ, આરએસપી, કેટીપી અને મુલ્સીમ લીગ પ્રધાનોએ રાજીનામુ આપી દેતા કેરાલા સ્થિત યુનાઇટેડ ફ્રંટ સરકારને ઓક્ટોબર 1969માં ઓફિસ છોડી દેવાની ફરજ પડી હતી. ઇ.એમ.એસ. નામ્બીદિરીપાડે 24 ઓક્ટોબરા રોજ પોતાનું રાજીનામુ સુપરત કર્યું હતું. ^[૧૯] સીપીઆઇ નેતા સી. અચ્યુથા મેનનના નેતૃત્વ હેઠળ યુતિ સરકારની રચના ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસના બહારના ટેકાથી થઇ હતી.

પશ્ચિમ બંગાળ અને કેરાલામાં ચુંટણીઓ

પશ્ચિમ બંગાળમાં નવેસરથી ચુંટણીઓ યોજાઇ હતી. સીપીઆઇ (એમ)એ 97 બેઠકો પરથી ચુંટણી લડી હતી અને 80 પર જીત પ્રાપ્ત કરી હતી. હવે આ પાર્ટી પશ્ચિમ બંગાળ ધારાસભામાં સૌથી મોટી હતી. ^[૨૦] પરંતુ સીપીઆઇ અને બાંગ્લા કોંગ્રેસના સક્રિય ટેકાને કારણે અજોય મુખર્જી રાજ્યના મુખ્ય પ્રધાન તરીકે પરત ફર્યા હતા. સીપીઆઇ, બાંગ્લા કોંગ્રેસ અને ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસ વચ્ચે સીપીઆઇ (એમ) વિરુદ્ધ એક સંધિ થતા 16 માર્ચ 1970ના રોજ મુખર્જીએ રાજીનામુ આપ્યું હતું. સીપીઆઇ (એમ)નવી સરકારની રચનાથી વંચિત રહી ગઇ હતી, પરંતુ તેના બદલે કેન્દ્ર સરકારે રાજ્યને રાષ્ટ્રપતિ શાસન હેઠળ મૂકી દીધું હતું.

કેરાલામાં 1970માં નવેસરથી ચુંટણીઓ યોજાઇ હતી. સીપીઆઇ (એમ)એ 73 બેઠકો માટે ઉમેદવારી નોંધાવી હતી અને 29 પર વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતો. ચુંટણી બાદ અચ્યુથા મેનને નવા મંત્રાલયની રચના કરી હતી, જેમાં ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસના પ્રધાનોનો પણ સમવેશ કરાયો હતો.

સીઆઈટીયુ (સિટુ)ની રચના

સીપીઆઇ (એમ)ના જાદવપુરમાં ઉમેદવાર સુજન ચક્રવર્તીનું 2004 ચુંટણી ભીંતચિત્ર

1964ના ભાગલાને પગલે સીપીઆઇ (એમ) કેડર ઓલ ઇન્ડિયા ટ્રેડ યુનિયન કોંગ્રેસ સાથે સક્રિય રહી હતી. પરંતુ સીપીઆઇ અને સીપીઆઇ (એમ) વચ્ચેના સંબંધોમાં ખટાશ આવી જતા, અને પશ્ચિમ બંગાળ અને કેરાલામાં અથડામણો થતા આ ભાગલા એઆઇટીયુસી (આઇટુક)માં પણ સપાટી પર આવી ગયા હતા. ડિસેમ્બર 1969માં આઠ સીપીઆઇ (એમ) સભ્યોએ વર્કીંગ કમિટી બેઠકનો ત્યાગ કર્યો હતો. આ આઠેય જણાએ ઓલ ઇન્ડિયા ટ્રેડ યુનિયન સંમેલન બોલાવવાની હાકલ કરી હતી, જે 9-10 એપ્રિલ, 1970માં ગોવામાં યોજાઇ હતી. આ સંમેલનનમાં એવું નક્કી કરાયું હતું કે ઓલ ઇન્ડિયા ટ્રેડ યુનિયન કોન્ફરન્સ કલકત્તા ખાતે 28-31 મે દરમિયાન યોજવામાં આવશે. કલકત્તા કોન્ફરન્સ, નવી સીપીઆઇ (એમ) તરફી વ્યાપારી સંગઠન ચળવળ સેન્ટર ઓફ ઇન્ડિયન ટ્રેડ યુનિયન્સની સ્થાપના અંગેની કોન્ફરન્સ હશે. ^[૨૧]

પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું

1971માં બાંગ્લાદેશે (અગાઉનું પૂર્વ પાકિસ્તાન) પાકિસ્તાનથી પોતાની સ્વતંત્રતા જાહેર કરી હતી. પાકિસ્તાની લશ્કરે આ ઉદભવને કચડી નાખવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો. ભારતે લશ્કરી માર્ગે હસ્તક્ષેપ કર્યો હતો અને બાંગ્લાદેશી પ્રતિકારને સક્રિય ટેકો આપ્યો હતો. કરોડો બાંગ્લાદેશીઓ આશ્રિતોએ ખાસ કરીને પશ્ચિમ બંગાળમાં ભારત પાસે આશ્રય માંગ્યો હતો.

બાંગ્લાદેશી કોમ્યુનિસ્ટ ચળવળના ઉદ્દામવાદી વિભાગના સમયે ભાગલામાં વિભાજન કરાયું હતું. તે સમયે સોવિયેત તરફી કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ બાંગ્લાદેશે પ્રતિકાર સંઘર્ષમાં સક્રિયપણે ભાગ લીધો હતો, ચાઇની તરફી કમ્યુનિસ્ટ વલણે પોતાની જાતને વિચિત્ર સ્થિતિમાં અનુભવી હતી, કેમ કે ચાઇના પાકિસ્તાન સાથેના યુદ્ધમાં અલગ પડી ગયું હતું. કલકત્તામાં, જ્યાં ઘણા બાંગ્લાદેશી ડાબેરીઓએ આશ્રય માંગ્યો હતો, ત્યારે સીપીઆઇ (એમ)એ નવા રાજકીય સંગઠનની રચના કરવા માટેના પ્રયત્નોમાં સંકલન કરવાની કામગીરી કરી હતી. ત્રણ નાના જૂથોના પતનમાં કે જે તમામને સીપીઆઇ (એમ) આધારિત હતા તેઓ બાંગ્લાદેશ કો્યુનિસ્ટ પાર્ટી (લેનિનીસ્ટ)ની રચના કરવા માટે એકત્ર થયા હતા. નવો પક્ષ બાંગ્લાદેશમાં સીપીઆઇ (એમ)ના પેટા પક્ષ તરીકે ઉભરી આવ્યો હતો. ^[૨૨]

1971ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ

બાંગ્લાદેશ યુદ્ધના પગલે અને પ્રજાવાદી રાષ્ટ્રીય નેતા તરીકે ઇન્દિરા ગાંધીની ઉભરતી ભૂમિકાને લીધે 1971ની લોક સભાની ચુંટણી યોજાઇ હતી. સીપીઆઇ (એમ)એ 85 બેઠક પર ચુંટણી લડી હતી અને 25 પર જીત પ્રાપ્ત કરી હતી. પાર્ટીએ કુલ 7510089 મતો મેળવ્યા હતા (રાષ્ટ્રીય મતના 5.12%). જેમાં 20 બેઠકો પશ્ચિમ બંગાળમાંથી આવી હતી (જેમાં બુર્દવાનમંથી ચુંટાયેલા સોમનાથ ચેટર્જીનો સમાવેશ થાય છે, કેરાલામાંથી 2 બેઠકો (જેમાં ત્રિચુરમાંથી ચુંટાયેલા એ.કે. ગોપાલનનો સમાવેશ થાય છે), 2 ત્રિપુરામાંથી (બિરેન દત્તા અને દસરથ દેબ) અને 1 આંધ્રપ્રદેશમાંથી જીતી હતી. ^[૨૩]

સમાન વર્ષમાં, રાજ્યની ધારસભાની ચુંટણીઓ ત્રણ રાજ્યોમાં યોજાઇ હતી; પશ્ચિમ બંગાળ, તામિલનાડુ અને ઓરિસ્સા. પશ્ચિમ બંગાળમાં સીપીઆઇ (એમ) પાસે 241 ઉમેદવારો હતા, જેમણે 113 બેઠકો જીતી હતી. પાર્ટીએ કુલ 4241557 મતો મેળવ્યા હતા (રાજ્ય સ્તરના 32.86% મત). તામિલનાડુમાં સીપીઆઇ (એમ)એ 37 બેઠકો માટે ચુંટણી લડી હતી, પરંતુ એક પણ હાંસલ કરી ન હતી. પાર્ટીએ 259298 મતો મેળવ્યા હતા. (રાજ્ય સ્તરે 1.65% મત). ઓરિસ્સામાં પાર્ટીએ 11 બેઠકો પર ચુંટણી લડી હતી અને બે જીતી હતી. સીપીઆઇ (એમ)ના રાજ્યમાં 52785 મત હતા (રાજ્ય સ્તરે 1.2% મત). ^[૨૪]

1970, 1980, 1990

સમીકરણ ક્ષતિ: અજ્ઞાત વિરામચિહ્ન "૧" નો ઉપયોગ.1977માં, સીપીઆઇ (એમ)એ પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્યમાં કોંગ્રેસ (આઇ)ને હરાવીને કાયદા વિધાનસભામાં બહુમતી પ્રાપ્ત કરી હતી. જ્યોતિ બાસુ મુખ્ય પ્રધાન બન્યા હતા અને તેઓ 2000માં નિવૃત્ત થયા ત્યાં સુધી તેમણે ઓફિસ સંભાળી હતી. સીપીઆઇ (એમ)એ 1977થી પશ્ચિમ બંગાળ સરકારમાં સતત બહુમતી જાળવી રાખી હતી. પાર્ટીએ ત્રિપુરામાં પણ 60 બેઠકોમાંથી 49 બેઠકો જીતી લીધી હતી. તે રાજસ્થાન વિધાનસભામાં 3 સંસદસભ્યો ધરાવે છે. બિહારમાં તે સીપીઆઇ (એમએલ) એલ અને સીપીઆઇ સાથે જોડાણ ધરાવે છે. તે રાજ્યમાં મજબૂત પાયો ધરાવે છે અને તામિલનાડુમાં તેણે દલિતો માટે કામ કર્યું છે.

વિવાદો

ભ્રષ્ટાચારના આરોપો

ધી કંપ્ટ્રોલર એન્ડ ઓડિટર જનરલ ઓફ ઇન્ડિયા સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૮-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિનએ તેના અહેવાલમાં જણાવ્યું હતું કે પિનારવી વિજયને (પોલીટબ્યુરોના સભ્ય અને સીપીઆઇ (એમ)ના કેરાલા રાજ્ય સચિવ)1998માં કેરાલાના ઉર્જા પ્રધાન તરીકે કેનેડાની કંપની એસએનસી લાવલીન સાથે એક સોદો કર્યો હતો, જેમાં ત્રણ જનરેટરની મરમ્મત કરવાની હતી, જે એક મોટું કૌભાંડ હતું અને તેના કારણે સરકારી તિજોરી પર રૂ. 3.76 અબજનો ખર્ચ થયો હતો. 16 જાન્યુઆરી 2007ના રોજ કેરાલા હાઇ કોર્ટે એસએનસી લાવનીન કેસમાં તપાસ કરવાના સીબીઆઇને આદેશ આપ્યો હતો. ^[૨૫]. 21 જાન્યુઆરી 2009ના રોજ, સીબીઆઇએ કેરાલા હાઇકોર્ટમાં પ્રગતિ અહેવાલ રજૂ કર્યો હતો. પિનારવી વિજયનનું નામ કેસમાં 9મા આરોપી તરીકે હતું. ^[૨૬]^[૨૭]. સીપીએમે વિજયનને એમ કહીને ટેકો આપ્યો હતો કે આ કેસ રાજકીય પ્રેરિત છે. ^[૨૮]^[૨૯]^[૩૦]. સીપીએમના નેતૃત્ત્વવાળી કેરાલા સરકારે કેસમાં કાર્યવાહી નહી કરવાનું નક્કી કર્યું હતું ^[૩૧]. કેબિનેટની ભલામણને ધ્યાનમાં લીધા વિના ગવર્નરે વિજયન સામે પ્રથમ દર્શનીય અહેવાલને આધારે સીબીઆઇને કાર્યવાહી હાથ ધરવાની મંજૂરી આપી હતી ^[૩૨]. ભ્રષ્ટાચારના કેસમા પોલીટબ્યુરોના સભ્ય સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવી હોય તેવું પાર્ટીના ઇતિહાસમાં આવું પ્રથમ વાર બન્યું હતું ^[૩૩]. બાદમાં સેન્ટ્રલ બ્યુરો ઓફ ઇન્વેસ્ટીગેશને વિજયનને આ કેસમાં દોષમુક્ત જાહેર કર્યા હતા. ^[૩૪]. રાજકીય કારણોસર વિજયન પર ભ્રષ્ટાચારનું આરોપણ કરાયું હતું અને તેમની પાર્ટી સીપીઆઇએમએ હંમેશા આ મુદ્દે વિજયનને ટેકો આપ્યો હતો. ^[૩૫]

વી. એસ. અચ્યુથાનંદન સામે શિસ્તભંગનાં પગલાં

12 જુલાઇ 2009ના રોજ, સીપીઆઇએમ મધ્યસ્થ સમિતિએ કેરાલાના મુખ્ય પ્રધાન વી.એસ. અચ્યુથાનંદનને તેના પોલીટબ્યુરોમાંથી દૂર કરવાનું નક્કી કર્યું હતું. આ નિર્ણયે સામાન્ય પ્રજા અને પાર્ટીના કાર્યકરો તરફથી મોટા પાયે ટીકાઓને જન્મ આપ્યો હતો, કેમ કે આ નિર્ણયને પિનારવી વિજયન કે જેમને કરોડાના ભ્રષ્ટાચાર કેસમાં આરોપી ઠરાવાયા હતા તેમને તરફેણ કરતો અને વી.એસ. દ્વારા લેવાયેલ ભ્રષ્ટાચાર વિરુદ્ધના વલણ તરીકે જોવાયો હતો. ^[૩૬]^[૩૭]^[૩૮]^[૩૯].

આર્થિક નીતિઓની ટીકા-ટિપ્પણી

સીપીઆઇ (એમ) તેની દેખરેખ નીતિઓ બાબતે ડાબેરીપાંખ ક્ષેત્ર તરફથી ટીકાઓનો સામનો કરે છે. ^[૪૦] કેટલાક સીપીઆઇ (એમ)ના આંતરિક વર્તુળોએ પણ સીપીઆઇ (એમ)ના કોર્પોરેટ હિતો સાથેના સમાધાન બાબતે પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા હતા. બુદ્ધાદેબ ભટ્ટાચાર્યના પોતાના કેબિનેટ પ્રધાન (જમીન સુધારણા પ્રધાન) અને સીપીઆઇ (એમ)ના નેતા અબ્દુલ રજ્જાક મોલ્લાહે બુદ્ધાદેબની સંભવિત "નિયો લિબરલ" (આર્થિક વૃદ્ધિની જરૂર વાળી નીતિ) લાઇનનો વિરોધ કર્યો હતો. ^{[સંદર્ભ આપો]} તેમણે પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્ય વિધાનસભામાં જમીન સંપાદન ખરડાની જોગવાઇઓનો વિરોધ કર્યો હતો. ભૂતપૂર્વ પશ્ચિમ બંગાળના નાણાપ્રધાન અને પૂર્વ સીપીઆઇ (એમ) રાજ્ય સભાના સભ્ય ડો. અશોક મિત્રાએ પણ સીપીઆઇ (એમ)ની આર્થિક ઉદારીકરણ તરફની વિચારધારાના પરિવર્તન અંગે અસંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.

કેરાલામાં, પ્રોફે. એમ.એન. વિજયન, કે જેઓ સીપીઆઇ (એમ)ની માલિકીના "દેશાભિમાની સાપ્તાહિક"ના પૂર્વ સંપાદક હતા તેમણે દલીલ કરી હતી કે સીપીઆઇ (એમ)ની નીતિઓ પર હવે ઉદાર આર્થિક સુધારાનો પ્રભાવ છે અને પાર્ટીની કામગીરી પર વિદેશી ભંડોળના પ્રભાવ, સાંસ્કૃતિક ક્ષેત્રે મૂડીના પ્રભાવ સામે બળવો પોકાર્યો હતો અને ઓળખપાત્ર રાજકારણ સાથે વર્ગ આધારિત રાજકારણને બદલવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો. ^[૪૧] એમ.એન. વિજયનની નેતાગીરી હેઠળ કેરાલામાં અભિનીવેસા પ્રથીરોધા સમિતિ (રેઝીસ્ટીંગ ઇમ્પીરિયલીસ્ટ ગ્લોબલાઇઝેશન માટેની કાઉન્સીલ)ની રચના કરાઇ હતી. ^[૪૨]

સીપીઆઇ (એમ)ના અર્થશાસ્ત્રી પ્રભાત પટનાયકે પણ પશ્ચિમ બંગાળમાં ઔદ્યોગિક નીતિની આવશ્યક શરત હોવાથી ગ્રાન્ડે ઉદ્યોગના માર્ગનો ઉપયોગ કરીને ઔદ્યોગિકીકરણના તર્કના પ્રભાવ સામે પ્રશ્નાર્થ ઊભો કર્યો હતો. ^[૪૩].^[૪૦]

હિંસાના ઉપયોગની ટીકા

ડેમોક્રેટિક ઇન્ડિયાની અસંખ્ય અન્ય રાજકીય પાર્ટીઓની જેમ સીપીઆઇ (એમ)એ પણ વિવિધ રાજકીય પાર્ટીઓમાં તાકાત સંઘર્ષને પ્રતિભાવ આપવાના ઉદ્દેશથી હિંસક માર્ગોનો ઉપયોગ કરવા બદલ આરોપી ઠેરવી હતી. ^[૪૪]^[૪૫]^[૪૬]^[૪૭]^[૪૮] તેને વિરોધ પક્ષો દ્વારા પણ તેમની સામે હિંસક માર્ગોનો ઉપયોગ કરવા સામે આરોપી ઠેરવવામાં આવ્યા હતા. ^[૪૯]

પક્ષનું સત્તામંડળ

સીપીઆઇ (એમ)એ છેલ્લી સંસદીય ચુંટણીમાં (મે 2004) 5.66 ટકા મતો પ્રાપ્ત કર્યા હતા અને તેની પાસે 43 સંસદસભ્યો હતા. તેણે 69 બેઠકો પર ચુંટણી લડી હતી તેમાં સરેરાશ 42.31% જીતી હતી. તેણે નવી ઇન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસ-ની આગેવાની વાળી યુનાઇટેડ પ્રોગ્રેસીવ એલાયંસ સરકારને તેનો ભાગ બન્યા સિવાય ટેકો આપ્યો હતો. 9 જુલાઇ 2008ના રોજ તેણે યુપીએ સરકારને ખાસ કરીને એવું સમજાવતા ઔપચારીક રીતે ટેકો પાછો ખેંચ્યો હતો કે આ ઇન્ડો યુએસ ન્યુક્લિયર સોદો અને આઇએઇએ સેફગાર્ડઝ કરાર વિશે મતભેદો છે. ^[૫૦]

પશ્ચમ બંગાળ અને ત્રિપુરામાં તે ડાબેરી મોરચામાં ભાગ લે છે. કેરાલામાં પાર્ટી એ ડાબેરી લોકશાહી મોરચાનો ભાગ છે. તામિલનાડુમાં તે શાસકપક્ષ દ્રવિડ મુન્નેત્ર કઝગામ (ડીએમકે)ની આગેવાની હેઠળના ડેમોક્રેટિક પ્રોગ્રેસિવ એલાયંસનો એક ભાગ હતી. જોકે, ત્યારથી તેણે ટેકો પાછો ખેંચી લીધો હતો.

તેના ગ્રેટ બ્રિટનના સભ્યો મતાધિકારને લગતા મોરચા યુનિટી ફોર પીસ એન્ડ સોસિયાલિઝમમાં હતા, જેની સાથે કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ બ્રિટન અને કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ બાંગ્લાદેશના બ્રિટીશ રહેવાસી વિભાગો અને કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ગ્રીસ (કેકેઇ) હતા. મે 2008ની લંડન વિધાનસભા ચુંટણીના લંડનમાં પથરાયેલી યાદી વિભાગમાં 13 ઉમેદવારો સાથે ઊભી છે. ^[૫૧]

સભ્યપદ

2004ના રોજ, પાર્ટીએ 867,763નું સભ્યપદ હોવાનો દાવો કર્યો હતો. ^[૫૨]

રાજ્ય	2001	2002	2003	2004	મતદાર સંઘમાં પક્ષના સભ્યોની ટકાવારી
આંધ્ર પ્રદેશ	40785	41879	45516	46742	0.0914
આસામ	10480	11207	11122	10901	0.0726
આંદામાન અને નિકોબાર	172	140	124	90	0.0372
બિહાર	17672	17469	16924	17353	0.0343
છત્તીસગઢ	1211	1364	1079	1054	0.0077
દિલ્હી	1162	1360	1417	1408	0.0161
ગોવા	172	35	40	67	0.0071
ગુજરાત	2799	3214	3383	3398	0.0101
હરિયાણા	1357	1478	1477	1608	0.0131
હિમાચલ પ્રદેશ	1005	1006	1014	1024	0.0245
જમ્મુ અને કાશ્મીર	625	720	830	850	0.0133
ઝારખંડ	2552	2819	3097	3292	0.0200
કર્ણાટક	6574	7216	6893	6492	0.0168
કેરાલા	301562	313652	318969	316305	1.4973
મધ્યપ્રદેશ	2243	2862	2488	2320	0.060
મહારાષ્ટ્ર	8545	9080	9796	10256	0.0163
મણીપુર	340	330	270	300	0.0195
ઓરિસ્સા	3091	3425	3502	3658	0.0143
પંજાબ	14328	11000	11000	10050	0.0586
રાજસ્થાન	2602	3200	3507	3120	0.0090
સિક્કિમ	200	180	65	75	0.0266
તામિલનાડુ	86868	90777	91709	94343	0.1970
ત્રિપુરા	38737	41588	46277	51343	2.5954
ઉત્તરાંચલ	700	720	740	829	0.0149
ઉત્તરપ્રદેશ	5169	5541	5477	5877	0.0053
પશ્ચિમ બંગાળ	245026	262882	258682	274921	0.579
સીસી સ્ટાફ	96	95	95	87
કુલ	796073	835239	843896	867763	0.1292

નેતાગીરી

18મી પાર્ટી કોંગ્રેસ ખાતે સીપીઆઇ (એમ) નેતાઓ

સીપીઆઇ (એમ)ના હાલના સામાન્ય સચિવ પ્રકાશ કરાત છે. સીપીઆઇ (એમ)ની 19મી પાર્ટી કોંગ્રેસ કોઇમ્બતોરમાં 29 માર્ચ-3 એપ્રિલ 2008ના રોજ મળી હતી અને 87 સભ્યો સાથે મધ્યસ્થ સમિતિને ચુંટી કાઢી હતી. મધ્યસ્થ સમિતિએ બાદમાં 15 સભ્યના પોલીટબ્યુરોને ચુંટી કાઢ્યું હતું :

પ્રકાશ કરાત
સીતારામ યેચુરી
એસ. રામચંદ્રન પિલ્લાઇ
બુદ્ધદેવ ભટ્ટાચાર્ય
માણિક સરકાર
એમ. કે. પાંઢે
બિમાન બોઝ
પિનારાયી વિજયન
કે. વરદરાજન
બી. વી. રાઘાવુલુ
બ્રિન્દા કરાત
નિરૂપમ સેન
કોડિયેરી બાલક્રિશ્નન
મોહંમદ અમીન

સૌથી વરિષ્ઠ સભ્ય, વી.એસ. અચ્યુથાનંદનને 12 જુલાઇ 2009ના રોજ પોલીટ બ્યુરોમાંથી દૂર કરવામાં આવ્યા હતા.

19મી કોંગ્રેસે પોલીટ બ્યુરોના છેલ્લા બે સભ્યોની વિદાય જોઇ હતી, જેઓ મૂળ પોલીટ બ્યુરોમાં 1964થી સ્થાન ધરાવતા હતા, જેમાં હરકિશેનસિંહ સુરજીત અને જ્યોતિ બાસુનો સમાવેશ થાય છે. ^[૫૩]

રાજ્ય સમિતિના સચિવો

અંદામાન અને નિકોબાર: કે. જી. દાસ
આંધ્રપ્રદેશ: બી.વી. રાઘાવુલુ
આસામ: ઉદ્ધવ બર્મન
બિહાર: વિજયકાન્ત ઠાકુર
છત્તીસગઢ: એમ.કે. નાંદી
દિલ્હી: પી.એમ.એસ. ગ્રેવાલ
ગોવા: થાએલમાન પરેરા
હરિયાણા: ઇન્દ્રજિત સિંહ
ઝારખંડ: જે.એસ. મજુમદાર
કર્ણાટક: વી.જે.કે. નાયર
કેરાલા : પિનારાયી વિજયન
મધ્યપ્રદેશ: બાદલ સરોજ
મહારાષ્ટ્ર: અશોક ધાવળે
ઓરિસ્સા: જનાર્દન પતિ
પંજાબ: ચરણ સિંહ વિરડી(કાર્યકારી)
રાજસ્થાન: વાસુદેવ શર્મા
સિક્કીમ: બલરામ અધિકારી
તમિલનાડુ: જી.રામક્રિશ્નન
ત્રિપુરા: બૈદ્યનાથ મજુમદાર
ઉત્તરાંચલ: વિજય રાવત
ઉત્તરપ્રદેશ: એસ.પી. કશ્યપ
પશ્ચિમ બંગાળ: બિમાન બોઝ^[૫૪]

સીપીઆઈ (એમ)ના પ્રમુખ સંગઠન દળો

ડેમોક્રેટિક યુથ ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયા
સ્ટુડન્ટ્સ ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયા
સેન્ટર ઓફ ઇન્ડિયન ટ્રેડ યુનિયન્સ ખાસ વર્ગનું સંગઠન મંડળ
ઓલ ઇન્ડિયા કિસાન સભા ખેડૂતો માટેનું સંગઠન મંડળ
ઓલ ઇન્ડિયા એગ્રિકલ્ચરલ વર્કર્સ યુનિયન
ઓલ ઇન્ડિયા ડેમોક્રેટિક વિમેન્સ એસોસિયેશન
બેન્ક એમ્પ્લોઇઝ ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયા
ઓલ ઇન્ડિયા લોયર્સ યુનિયન

ત્રિપુરામાં, ગણમુક્તિ પરિષદ એ રાજ્યના આદિજાતિ લોકોમાં મોટી જંગી સંસ્થા છે. કેરાલામાં આદિવાસી ક્ષેમા સમિથી, એ આદિવાસી સંસ્થા છે અને તેની પર સીપીઆઇ (એમ)નો અંકુશ છે. આ સિવાય, સાંસ્કૃતિક ક્ષેત્રે વધુમાં વધુમાં 12 જેટલી મોટી સંસ્થાઓની આગેવાની સીપીઆઇ (એમ) કરે છે.

પક્ષનાં પ્રકાશનો

કેન્દ્રમાંથી બે સાપ્તાહિક અખબારોનું પ્રકાશન થાય છે, પીપલ્સ ડેમોક્રેસી (ઇંગ્લીશ) અને લોક લેહર (હિન્દી). પાર્ટીનું કેન્દ્રિય થિયોરેટિકલ અંગ ધી માર્ક્સસીસ્ટ છે, જે ઇંગ્લીશમાં ત્રિમાસિક ધોરણે પ્રકાશિત થાય છે.

દૈનિક સમાચારપત્રો

ગણશક્તિ (પશ્ચિમ બંગાળ, બંગાળી)
દેશાભિમાની (કેરાલા, મલયાલમ)
ડેઇલી દેશેર કથા (ત્રિપુરા, બંગાળી)
ઠીકાથિર (તામિલનાડુ, તામિલ)
પ્રજાશક્તિ (આંધ્રપ્રદેશ, તેલુગુ)
દેશ સેવક (પંજાબ, પંજાબી)

સાપ્તાહિકો

અબશાર (પશ્ચિમ બંગાળ, ઉર્દૂ)
સ્વાધિનતા (પશ્ચિમ બંગાળ, હિન્દી)
દેશ હિતેષી (બંગાળી)
જનશક્તિ (કર્ણાટક, કન્નડ)^[૫૫]
જીવન માર્ગ (મહારાષ્ટ્ર, મરાઠી)
સામ્યબાદી (ઓરિસ્સા, ઉરિયા)
દેશાભિમાની વારિકા. (કેરાલા, મલયાલમ)
ગણશક્તિ (આસામી, આસામ)

પખવાડિક

લોકજતન (મધ્યપ્રદેશ, હિન્દી)
લોકસંવાદ (ઉત્તરપ્રદેશ, હિન્દી)
સરફરોશ ચિંતન (ગુજરાત, ગુજરાતી)

માસિકો

શબતાબ (ઉર્દૂ)
યહ નયા રાસ્તે (જમ્મુ અને કાશ્મીર, ઉર્દૂ)
લોક લહર (પંજાબી)
નંદન (બંગાળી)
માર્કસિસ્ટ (તમિલ ભાષા)

સૈદ્ધાંતિક પ્રકાશનો

માર્કસિસ્ટ (અંગ્રેજી)
માર્ક્સવાદી પથ (બંગાળી)
ચિંતા (મલયાલમ)
માર્કસિસ્ટ (તેલુગુ)

પ્રકાશન ગૃહો

લેફ્ટવર્ડ પબ્લિકેશન
સીપીઆઈ (એમ) પબ્લિકેશન
નેશનલ બુક એજન્સી (પશ્ચિમ બંગાળ)
ચિત્રા પબ્લિકેશન (કેરાલા)
પ્રજાશક્તિ બુક હાઉસ (આંધ્રપ્રદેશ)
દેશાભિમાની બુક હાઉસ (કેરાલા)
નતુન સાહિત્ય પરિષદ (આસામ)

રાજ્ય સરકાર

2008ના અનુસાર, સીપીઆઇ (એમ)એ પશ્ચિમ બંગાળ, કેરાલા અને ત્રિપુરામાં રાજ્ય સરકારનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. પાર્ટીને લાગેવળગતા મુખ્ય પ્રધાનોમાં બુદ્ધાદેબ ભટ્ટાચારજી, વી.એસ. અચ્યુથાનંદન અને માનિક સરકારનો સમાવેશ થાય છે. પશ્ચિમ બંગાળ અને ત્રિપુરામાં પાર્ટીએ તેના પોતાના રાજ્યની વિધાનસભામાં મહત્તમ બેઠકો પ્રાપ્ત કરી હતી, પરંતુ તેની સંભાળ લેફ્ટ ફ્રંટ ભાગીદાર સાથે લીધી હતી. કેરાલામાંસ પાર્ટીએ લેફ્ટ ડેમોક્રેટિક ફ્રંટનું સૌથી મોટું ઘટક છે.

નામ

2004ની લોકસભાની ચુંટણીમાં કોલકાતા ઉત્તર પશ્ચિમ મતવિસ્તારમાં સીપીઆઇ (એમ)ના ઉમેદવાર મોહમ્હદ સલીમનું ઉર્દુ ભીંતચિત્ર

હિંદીમાં સીપીઆઇ (એમ)ને ઘણી વખત मार्क्सवादी कमयुनिस्ट पार्टी (માર્કવાદી કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી કહેવાય છે, જેનું સંક્ષિપ્ત MaKaPa થાય છે). જોકે હિન્દીમાં પાર્ટીનું સત્તાવાર નામ જોકે ભારતીય કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી (માર્ક્સવાદી) છે.

1964માં ભાગલા પડ્યા બાદના પ્રારંભિક ગાળમાં, પાર્ટીને ઘણી વખત 'લેફ્ટ કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા (લેફ્ટ-ડાબેરી)' તરીકે સંબોધવામાં આવતી હતી. સીપીઆઇ ત્યારથી, સમાન બોલચાલમાં 'રાઇટીસ્ટ કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી' તરીકે સંબોધવામાં આવે છે. માર્ચ 1965ના કેરાલા ધારાસભા વિધાનસભાની ચુંટણી બાદ ચુંટણી પ્રતીક પ્રાપ્ત કરવા માટે 'કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા (માર્ક્સસીસ્ટ)' એવું નામ અપનાવવાનું નક્કી કર્યું હતું. ^[૫૬]

ભાગલાઓ અને શાખાઓ

અસંખ્ય વિશાળ પાર્ટઓની રચના સીપીઆઇ (એમ)માં થયેલા ભાગલાને પરિણામે થઇ હતી, જેમ કે કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા (માર્ક્સીસ્ટ-લેનિનીસ્ટ), માર્ક્સસીસ્ટ કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયા, ઝારખંડમાં માર્ક્સસીસ્ટ કોઓર્ડિનેશન કમિટી, જાનાથીપથીયા સમરક્ષણા સમિથી, કોમ્યુનિસ્ટ માર્ક્સસીસ્ટ પાર્ટી અને કેરાલામાં બીટીઆર-ઇએમએસ-એકેજી જાનકીવા વેદી, પશ્ચિમ બંગાળમાં પાર્ટી ઓફ ડેમોક્રેટિક સોસિયાલિઝમ, ત્રિપુરામાં જંગાનોતાંત્રિક મોર્ચા, પંજાબમાં રામ પાસલા ગ્રુપ, ઓરિસ્સામાં ઓરિસ્સા કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી વગેરે.

ચૂંટણીના પરિણામો

2009 લોક સભાની ચુંટણીમાં પાર્ટીએ જેની પર તેની મજબૂત પક્કડ હતી તેમાંથી બેમાં, પશ્ચિમ બંગાળ અને કેરાલામાં વિવિધ બેઠકો ગુમાવી હતી, જ્યારે જેની પર તેની મજબૂત પક્કડ હતી તેવી ત્રીજી ત્રિપુરાની બેઠક પર પ્રભુત્વ જાળવી રાખ્યું હતું.

બાહ્ય લિન્ક્સ

ઢાંચો:Communist Parties

પક્ષને લગતી વેબસાઇટ્સ

સીપીઆઈ(એમ) ઇલેક્શન વેબસાઇટ સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૪-૦૯ ના રોજ વેબેક મશિન
સીપીઆઈ(એમ) વેબસાઇટ
લેફ્ટવર્ડ બુક્સ સંગ્રહિત ૨૦૧૫-૦૮-૨૬ ના રોજ વેબેક મશિન સીપીઆઈ(એમ) પબ્લિશિંગ હાઉસ
સીપીઆઈ(એમ) આંધ્રપ્રદેશ સ્ટેટ કમિટી સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૩-૧૫ ના રોજ વેબેક મશિન

પક્ષનાં પ્રકાશનો

લેખો

સર્ચ ફોર વેઝ ટુ કીપ માર્ક્સ અલાઇવ સંગ્રહિત ૨૦૧૬-૦૩-૦૪ ના રોજ વેબેક મશિન સુમન્તા સેન દ્વારા આપવામાં આવેલા પક્ષનાં માળખાંના અભિપ્રાયો. ધ ટેલીગ્રાફ કોલકાતા, ભારત. માર્ચ 31, 2005. પ્રથમ જોવાઈ એપ્રિલ 1, 2005.
વેટરન કોમ્યુનિસ્ટ્સ ઓનર્ડ સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૧૧-૦૩ ના રોજ વેબેક મશિન પક્ષની પરિષદોના ઇતિહાસ ઉપરનો નવો લેખ ધ હિન્દુ એપ્રિલ 6, 2005. પ્રથમ જોવાઈ એપ્રિલ 6, 2005.
ઓલ યુ વોન્ટેડ ટુ નો અબાઉટ સીપીઆઈ-એમ સીપીઆઈ-એમ ઉપરનો નવો લેખ. રીડિફ ન્યૂઝ . એપ્રિલ 8, 2005. પ્રથમ જોવાઈ એપ્રિલ 8, 2005.
એન અપબીટ લેફ્ટ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૧૦-૧૭ ના રોજ વેબેક મશિન વેંકિટેશ રામક્રિશ્નન દ્વારા. ફ્રન્ટલાઇન ગ્રંથ 22 - અંક 09, એપ્રિલ 23 - મે 6, 2005

આ પણ જુઓ

ભારતના રાજકીય પક્ષોની યાદી
ભારતનું રાજકારણ
સામ્યવાદી પક્ષોની યાદી
બ્રિટનમાં સામ્યવાદી પક્ષોને સહકાર આપતી સમિતિ
કેરાલા, દક્ષિણ ભારતમાંસામ્યવાદી માર્ક્સવાદી પક્ષ
ભારતના ઉત્તરીય વિસ્તાર પશ્ચિમ બંગાળમાં આવેલીકોમ્યુનિસ્ટ્સ પાર્ટી ઓફ રિવોલ્યૂશનરી માર્કસિસ્ટ
ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ (માર્ક્સવાદી)નાં ચૂંટણી પરિણામો
ભારતીય માર્ક્સવાદી સામ્યવાદી પક્ષ
ભારતીય માર્ક્સવાદી સામ્યવાદી પક્ષ (સંગઠીત)
તમિલનાડુ, ભારત સ્થિત માર્ક્સવાદી પેરિયારિસ્ટ સામ્યવાદી પક્ષ,

સંદર્ભો

↑ ^૧.૦ ^૧.૧ http://cpim.org/content/pr-dasmunshis-statement
↑ "Political-Organizational Report adopted at the XIXth Congress of the CPI(M) held in Coimbatore, Tamil Nadu, March 29-April 23, 2008" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી ડિસેમ્બર 14, 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ ડિસેમ્બર 9, 2010.
↑ સીપીઆઈની ડાબી પાંખમાંથી અટકાયતી કેદીઓનું ઝુંડ આવ્યું હતું જોકે, સોશ્યાલિસ્ટ યુનિટી સેન્ટર ઓફ ઇન્ડિયા અને વર્કર્સ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયાના હોદ્દેદારોને પણ નિશાન બનાવવામાં આવ્યાં હતાં. [૧] સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૧૦-૧૭ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ આ 32 લોકોમાં પી. સુંદરૈય્યા, એમ. બસાવાપુન્નિઆહ, ટી.નાગી રેડ્ડી, એમ. હનુમંત રાવ, ડી.વી. રાવ, એન. પ્રસાદ રાવ, જી. બાપાનૈય્યા, ઈ.એમ.એસS. નામ્બૂદિરિપાદ, એ.કે. ગોપાલન, એ.વી. કુન્હામ્બુ, સી.એચ. કાનારાન, ઈ.કે. નયનાર, વી.એસ. અચ્યુતાનંદન દૂર કરવામાં આવ્યા, ઈ.કે. ઇમ્બિચિબાવા, પ્રમોદ દાસગુપ્તા, મુઝફ્ફર અહેમદ, જ્યોતિ બસુ, અબ્દુલ હલિમ, હરેક્રિશ્ન કોનાર, સરોજ મુખરજી, પી. રામમૂર્તિ, એમ.આર. વેંકટરામન, એન. શંકરૈય્યાહ, કે. રામાણી, હરકિશન સિંહ સુરજીત, જગજિત સિંહ લયલપુરી, ડી.એસ. તાપિયાલા, ડો. ભગત સિંહ, શિઓ કુમાર મિશ્રા, આર.એન. ઉપાધ્યાય, મોહન પૂનમિયા અને આર.પી. સરાફ.નો સમાવેશ થતો હતો. સ્રોતઃ બોઝ, શાંતિ શેખર દ્વારા લિખિત ભારતમાં સામ્યવાદી ચળવળના દસ્તાવેજો ઉપરની ટૂંકી નોંધ કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 37.
↑ ^૫.૦ ^૫.૧ બાસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) - પક્ષના આંતરિક સિદ્ધાંતોના સંઘર્ષનું ખાતું કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 51.
↑ જૂથના સભ્ય સુનીતિ કુમાર ઘોષે આ દસ્તાવેજની વૈકલ્પિક રૂપરેખા રજૂ કરી હતી. બંગાળી પક્ષની શાખામાં તેમનું જૂથ ડાબેરી ઝોક ધરાવતા જૂથોમાંનું એક હતું. બસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) – એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલ . કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 32.
↑ બસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) – એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલ. કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 52-54.
↑ ^૮.૦ ^૮.૧ બાસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) – એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલ. કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 54.
↑ એમ.વી.એસ. કોટેશ્વર રાવ. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીઝ એન્ડ યુનાઇટેડ ફ્રન્ટ - એક્સપિરિયન્સ ઇન કેરાલા એન્ડ વેસ્ટ બેન્ગાલ . હૈદરાબાદ: પ્રજાશક્તિ બુક હાઉસ, 2003. પી. 17-18
↑ કોલકાતા કોંગ્રેસના સમયમાં નવા સીસીના જે સભ્યોને જેલમાં પૂરવામાં આવ્યા હતા તેમાં બી. ટી. રણદિવ, મુઝફ્ફર અહેમદ, હરેક્રિશ્ન કોનાર અને પ્રમોદ દાસગુપ્તાનો સમાવેશ થતો હતો. સ્રોતઃ બોઝ શાંતિ શેખઃ ભારતમાં સામ્યવાદી ચળવળ અંગે દસ્તાવેજી તત્વો ઉપર લખવામાં આવેલી ટૂંકી નોંધ કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 44-5.
↑ એમ.વી.એસ. કોટેશ્વર રાવ. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીઝ એન્ડ યુનાઇટેડ ફ્રન્ટ - એક્સપિરિયન્સ ઇન કેરાલા એન્ડ વેસ્ટ બેન્ગાલ . હૈદરાબાદ: પ્રજાશક્તિ બુક હાઉસ, 2003. પી. 234-235.
↑ કેરાલામાં ચૂંટણીના સમયે યુનાઇટેડ ફ્રન્ટમાં ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ (માર્ક્સવાદી), ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ, મુસ્લિમ લિગ, રિવોલ્યુશનરી સોશ્યાલિસ્ટ પાર્ટી, કારશાકા તોઝાહિલાલી પાર્ટી અને કેરાલા સોશ્યાલિસ્ટ પાર્ટીનો સમાવેશ થતો હતો. [૨] સંગ્રહિત ૨૦૦૬-૦૮-૦૫ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ તેમ બસુ દ્વારા (બાસુ, પ્રદિપ; ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953–67) : એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું. કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000.) પશ્ચિમ બંગાળમાં પક્ષ સંગઠનનાં મૂળનાં બે મધ્યવર્તી ભાગ રહેલા છે. એક "સૈદ્ધાંતિક" વિભાગ કોલકાતા ખાતે પરિમલ દાસગુપ્તા દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે કે જે પક્ષના નેતૃત્વને આંતરિક પક્ષની ચર્ચા વિચારણા દ્વારા સાચી દિશા આપવા માગે છે. જ્યારે અન્ય એક "પગલાં લક્ષી" પંથ છે કે જેનું નેતૃત્વ ઉત્તર બંગાળમાં ચારુ મજુમદાર અને કનુ સન્યાલ દ્વારા કરવામાં આવે છે. 'પગલાં લેનારા' લોકો અધીરાઈ ભરેલા છે. તેઓ હથિયારધારી જાગૃતિ લાવવાની વ્યવસ્થા કરે છે. બસુના જણાવ્યા અનુસાર યુવાઓ અને વિદ્યાર્થી બળવાખોરો ઉપર પોતાનું પ્રભુત્વ હોવાને કારણે 'પગલાં લેનારાઓ'એ સૈદ્ધાંતિક બાબતોનો સહારો લેવાને બદલે ભારતમાં માઓવાદી ચળવળમાં પોતાનું પ્રભુત્વ સ્થાપ્યું. જોકે, આ દ્વિભાજન પદ્ધતિને મૂળ પક્ષો દ્વારા અટકાવવામાં આવી દા. ત. સીપીઆઈ (એમએલ) લિબરેશન
↑ તારીખ 1લી જુલાઈએ પિપલ્સ ડેઇલી નામના અખબારમાં એક લેખ છાપવામાં આવ્યો હતો જેનું મથાળું હતું સ્પ્રિન્ગ થન્ડર ઓવર ઇન્ડિયા, આ લેખમાં નક્સલબારી બળવાખોરોને સીપીસીનો ટેકો હોવાનું છાપવામાં આવ્યું હતું. તારીખ 18થી 27મી ઓગસ્ટ 1967ના રોજ મદુરાઈ ખાતે યોજાઈ ગયેલી સીપીઆઈ (એમ)ની કેન્દ્રીય સમિતિની એક બેઠકમાં એક ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો જેનું મથાળું 'રિઝોલ્યુશન ઓન ડાયવર્જન્ટ વ્યૂઝ બીટવિન અવર પાર્ટી એન્ડ ધ કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ચાઇના ઓન સર્ટેઇન ફંડામેન્ટલ ઇશ્યૂઝ ઓફ પ્રોગ્રામ એન્ડ પોલિસી'. સ્રોત: બોઝ, શાંતિ શેખર; અ બ્રીફ નોટ ઓન ધ કન્ટેન્ટ્સ ઓફ ડોક્યુમેન્ટ્સ ઓફ ધ કોમ્યુનિસ્ટ મુવમેન્ટ ઇન ઇન્ડિયા કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 46.
↑ આ અખબારી નિવેદનને સંપૂર્ણ રીતે કેન્દ્રીય સીપીઆઈ (એમ)ના પ્રકાશન પીપલ્સ ડેમોક્રેસીમાં તારીખ 30મી જૂનના રોજ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું હતું. પી. સુંદરૈય્યાહ અને એમ. બાસાવાપન્નિઆહ સીપીઆઈ (એમ)ના પોલિટ બ્યુરો તરીકે ફરજ બજાવતા હતા તેમણે આ નિવેદન માટેનો જવાબ તારીખ 16મી જૂનના રોજ તૈયાર કર્યો હતો જેને 'રીબફ ધ રેબેલ્સ, અપહોલ્ડ પાર્ટી યુનિટી'. મથાળું આપવામાં આવ્યું હતું. સ્રોત: બોઝ, શાંતિ શેખર; અ બ્રીફ નોટ ઓન ધ કન્ટેન્ટ્સ ઓફ ડોક્યુમેન્ટ્સ ઓફ ધ કોમ્યુનિસ્ટ મુવમેન્ટ ઇન ઇન્ડિયા કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 48.
↑ કેટલીક સમજ એવી હતી કે તે સમયે ચીની નેતૃત્વએ ભારતનાં વિવિધ પક્ષોને સમજી શક્યું નથી. તેથી તેમણે મજુમદાર અને સન્યાલનાં જૂથને પૂરેપૂરો ટેકો આપ્યો હતો અને આંધ્રપ્રદેશનાં વર્તુળ (કે જેની પાસે સારી એવી સંખ્યામાં અનુયાયીઓ હતા)ને તેમનાથી દૂર રાખ્યું.
↑ દલિત્સ એન્ડ લેન્ડ ઇશ્યૂઝ
↑ "અનટાઇટલ્ડ-1" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2016-03-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.
↑ "ઓફિશિયલવેબસાઇટ ઓફ કેરાલા.જીઓવી.ઇન". મૂળ માંથી 2006-08-05 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.
↑ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસે 55 બેઠકો ઉપર વિજય મેળવ્યો, બંગાળ કોંગ્રેસે 33 બેઠકો અને સીપીઆઈએ 30 બેઠકો ઉપર વિજય મેળવ્યો. સીપીઆઈ (એમ) અને જોડાણોએ પણ કેટલીક બેઠકો ઉપર વિજય મેળવ્યો.ઈસીઆઈ: 1969માં યોજાયેલી પશ્ચિમ બંગાળ વિધાનસભાની ચૂંટણીનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૧૧-૨૯ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ બોઝ, શાંતિ શેખર; અ બ્રીફ નોટ ઓન ધ કન્ટેન્ટ્સ ઓફ ડોક્યુમેન્ટ્સ ઓફ ધ કોમ્યુનિસ્ટ મુવમેન્ટ ઇન ઇન્ડિયા કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 56-59
↑ આ જ વસ્તુ વર્કર્સ પાર્ટી ઓફ બાંગ્લાદેશ માટે પણ સાચી છે કે જેની સ્થાપના વર્ષ 1980માં બીસીપી (એલ) અન્ય જૂથો સાથે વિલીન થઈ ગયું તે દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. રાજકીય રીતે નજીક હોવા છતાં પણ ડબલ્યૂપીબીમાં સીપીઆઈ (એમ) કરતાં વધારે માઓવાદી ગુણો રહેલા છે.
↑ "ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની લોકસભાની ચૂંટણીનો આંકડાકીય અહેવાલ" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2007-06-16 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.
↑ ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની ઓરિસ્સાની વિધાનસભા ચૂંટણીઓનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન, ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની તામિલનાડુ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન, ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની પશ્ચિમ બંગાળ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ "Kearala to go by HC order in Lavalin case". The Hindu Business Line.
↑ "CBI finds Pinarayi guilty in Lavalin scam, moralistic CPM yet to act".
↑ "CBI seeks nod to prosecute CPM's Kerala unit chief".
↑ "CPM backs Pinarayi Vijayan, says CBI move is politically motivated". The Times of India. 23 January 2009.
↑ "Does C in CPM mean corruption?". The Economic Times. 27 January 2009.
↑ "CPM conspiracy theory falls flat in face of facts". The Economic Times. 27 January 2009.
↑ "Kerala govt not to prosecute Vijayan in Lavlain case". The Times of India. 6 May 2009.
↑ "Governor allows CBI to prosecute Vijayan". The Times of India. 8 June 2009.
↑ "CBI gets Governor nod to book Pinarayi". The Indian Express. 8 June 2009.
↑ હિન્દુસ્તાન ટાઇમ્સમાં છપાયેલો લેખ^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}
↑ પીબી કોમિન્ક(સીપીઆઈએમ) ઓન એસએનસી લવલિન કેસ
↑ "VS ' sacking rocks 'red forts'". The Indian Express. 14 July 2009. Unknown parameter |xoz5y= ignored (મદદ)^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}
↑ "CPI-M the loser in Achuthanandan-Pinnarayi war". CNN IBN. 14 July 2009. મૂળ માંથી 17 જુલાઈ 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 ડિસેમ્બર 2010. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
↑ "Founding member 'outdated' for CPM". The Indian Express. 14 July 2009.
↑ "CPM action against Achuthanandan may widen Kerala unit split". Hindustan Times. 12 July 2009.^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}
↑ ^૪૦.૦ ^૪૦.૧ "રિફલેક્શન્સ ઇન ધ આફ્ટરમેથ ઓફ નંદીગ્રામ. આ લેખ "સીપીઆઈ (એમ)ના ટેકેદાર" ઇકોનોમિક એન્ડ પોલિટિકલ વીકલી દ્વારા લખવામાં આવ્યો હતો. [૩] સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ "કેરાલા ઇન્ટ્રા-પાર્ટી ડિફરન્સિસ". ઇકોનોમિક એન્ડ પોલિટિકલ વીકલીમાં છપાયેલો લેખ [૪] સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૯-૩૦ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ એમ. એન. વિજયન અને કાઉન્સિલ ફોર રેઝિસ્ટિંગ ઇમ્પિરિયાલિસ્ટ ગ્લોબલાઇઝેશન અંગે લખાયેલો મુખ્યપ્રવાહનો લેખ. [૫]
↑ "ઈન ધ આફ્ટરમેથ ઓફ નંદીગ્રામ" લેખ સીપીઆઈ (એમ)ના અર્થશાસ્ત્રી તેમજ પક્ષના સભ્ય પ્રભાત પટનાઇક દ્વારા લખવામાં આવ્યો હતો. સીપીઆઈ (એમ)ના નેતૃત્વવાળી કેરાલા સરકારમાં શ્રી પટનાઇક આયોજન પંચના ડેપ્યુટી ચેરમેન છે. [૬] સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન [૭] સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ સીપીઆઈએમના ચળવળકારીનું આરએસએસ દ્વારા ખૂન કરવામાં આવ્યું
↑ આરજેડીના સાંસદ શાહબુદ્દીને અનેક લોકોની હત્યા કરી હતી.
↑ રાજકારણમાં અપરાધીકરણ અંગે બી. જી. વર્ગિસ
↑ "ગુજરાતનાં રમખાણોના નરોડા-પાટિયા કાંડમાં બીજેપીનો હાથ". મૂળ માંથી 2011-09-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.
↑ વર્ષ 1984નાં શીખ વિરોધી રમખાણોમાં કોંગ્રેસ સામેલ
↑ સીપીએમની હિંસા વિરુદ્ધ બીજેપી પ્રચાર કરશે - ધ પાયોનીયર 20 નવેમ્બર 2007
↑ ધી હિન્દુમાં 9 જુલાઇ 2008ના રોજ આવેલો લેખ: Left meets President, hands over letter of withdrawal સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૭-૧૩ ના રોજ વેબેક મશિન
↑ "Unity For Peace and Socialism homepage". મૂળ માંથી 2010-02-18 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.
↑ Membership figures from http://www.cpim.org/pd/2005/0403/04032005_membership.htm સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૨-૨૪ ના રોજ વેબેક મશિન. Electorate numbers taken from http://www.eci.gov.in/SR_KeyHighLights/LS_2004/Vol_I_LS_2004.pdf સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૨-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન. Puducherry is counted as part of Tamil Nadu, Chandigarh counted as part of Punjab.
↑ "Nine to none, founders’ era ends in CPM" સંગ્રહિત ૨૦૧૮-૦૭-૦૩ ના રોજ વેબેક મશિન, ધી ટેલિગ્રાફ (કલકત્તા), 3 એપ્રિલ, 2008.
↑ "રાજ્ય સચિવોની યાદી". મૂળ માંથી 2010-02-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.
↑ જનશક્તિ એ કર્ણાટક, ઇક્યારાંગા માં અગાઉના સીપીઆઇ (એમ)અંગનું સ્થાન લીધું હતું.
↑ બાસુ જ્યોતિ. આત્મચરિત્ર - રાજકીય આત્મકથા . કલકત્તા: નેશનલ બુક એજન્સી, 1999. પૃષ્ઠ 189.

ઢાંચો:Indian political parties

[sabha-1] ૧.૦ ^૧.૧ http://cpim.org/content/pr-dasmunshis-statement

[2] "Political-Organizational Report adopted at the XIXth Congress of the CPI(M) held in Coimbatore, Tamil Nadu, March 29-April 23, 2008" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી ડિસેમ્બર 14, 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ ડિસેમ્બર 9, 2010.

[3] સીપીઆઈની ડાબી પાંખમાંથી અટકાયતી કેદીઓનું ઝુંડ આવ્યું હતું જોકે, સોશ્યાલિસ્ટ યુનિટી સેન્ટર ઓફ ઇન્ડિયા અને વર્કર્સ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયાના હોદ્દેદારોને પણ નિશાન બનાવવામાં આવ્યાં હતાં. [૧] સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૧૦-૧૭ ના રોજ વેબેક મશિન

[4] આ 32 લોકોમાં પી. સુંદરૈય્યા, એમ. બસાવાપુન્નિઆહ, ટી.નાગી રેડ્ડી, એમ. હનુમંત રાવ, ડી.વી. રાવ, એન. પ્રસાદ રાવ, જી. બાપાનૈય્યા, ઈ.એમ.એસS. નામ્બૂદિરિપાદ, એ.કે. ગોપાલન, એ.વી. કુન્હામ્બુ, સી.એચ. કાનારાન, ઈ.કે. નયનાર, વી.એસ. અચ્યુતાનંદન દૂર કરવામાં આવ્યા, ઈ.કે. ઇમ્બિચિબાવા, પ્રમોદ દાસગુપ્તા, મુઝફ્ફર અહેમદ, જ્યોતિ બસુ, અબ્દુલ હલિમ, હરેક્રિશ્ન કોનાર, સરોજ મુખરજી, પી. રામમૂર્તિ, એમ.આર. વેંકટરામન, એન. શંકરૈય્યાહ, કે. રામાણી, હરકિશન સિંહ સુરજીત, જગજિત સિંહ લયલપુરી, ડી.એસ. તાપિયાલા, ડો. ભગત સિંહ, શિઓ કુમાર મિશ્રા, આર.એન. ઉપાધ્યાય, મોહન પૂનમિયા અને આર.પી. સરાફ.નો સમાવેશ થતો હતો. સ્રોતઃ બોઝ, શાંતિ શેખર દ્વારા લિખિત ભારતમાં સામ્યવાદી ચળવળના દસ્તાવેજો ઉપરની ટૂંકી નોંધ કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 37.

[basu51-5] ૫.૦ ^૫.૧ બાસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) - પક્ષના આંતરિક સિદ્ધાંતોના સંઘર્ષનું ખાતું કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 51.

[6] જૂથના સભ્ય સુનીતિ કુમાર ઘોષે આ દસ્તાવેજની વૈકલ્પિક રૂપરેખા રજૂ કરી હતી. બંગાળી પક્ષની શાખામાં તેમનું જૂથ ડાબેરી ઝોક ધરાવતા જૂથોમાંનું એક હતું. બસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) – એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલ . કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 32.

[7] બસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) – એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલ. કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 52-54.

[autogenerated2-8] ૮.૦ ^૮.૧ બાસુ, પ્રદિપ. ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953-1967) – એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલ. કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000. પી. 54.

[9] એમ.વી.એસ. કોટેશ્વર રાવ. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીઝ એન્ડ યુનાઇટેડ ફ્રન્ટ - એક્સપિરિયન્સ ઇન કેરાલા એન્ડ વેસ્ટ બેન્ગાલ . હૈદરાબાદ: પ્રજાશક્તિ બુક હાઉસ, 2003. પી. 17-18

[10] કોલકાતા કોંગ્રેસના સમયમાં નવા સીસીના જે સભ્યોને જેલમાં પૂરવામાં આવ્યા હતા તેમાં બી. ટી. રણદિવ, મુઝફ્ફર અહેમદ, હરેક્રિશ્ન કોનાર અને પ્રમોદ દાસગુપ્તાનો સમાવેશ થતો હતો. સ્રોતઃ બોઝ શાંતિ શેખઃ ભારતમાં સામ્યવાદી ચળવળ અંગે દસ્તાવેજી તત્વો ઉપર લખવામાં આવેલી ટૂંકી નોંધ કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 44-5.

[11] એમ.વી.એસ. કોટેશ્વર રાવ. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીઝ એન્ડ યુનાઇટેડ ફ્રન્ટ - એક્સપિરિયન્સ ઇન કેરાલા એન્ડ વેસ્ટ બેન્ગાલ . હૈદરાબાદ: પ્રજાશક્તિ બુક હાઉસ, 2003. પી. 234-235.

[12] કેરાલામાં ચૂંટણીના સમયે યુનાઇટેડ ફ્રન્ટમાં ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ (માર્ક્સવાદી), ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષ, મુસ્લિમ લિગ, રિવોલ્યુશનરી સોશ્યાલિસ્ટ પાર્ટી, કારશાકા તોઝાહિલાલી પાર્ટી અને કેરાલા સોશ્યાલિસ્ટ પાર્ટીનો સમાવેશ થતો હતો. [૨] સંગ્રહિત ૨૦૦૬-૦૮-૦૫ ના રોજ વેબેક મશિન

[13] તેમ બસુ દ્વારા (બાસુ, પ્રદિપ; ટુવર્ડ્ઝ નક્સલબારી (1953–67) : એન અકાઉન્ટ ઓફ ઇનર-પાર્ટી આઇડિયોલોજિકલ સ્ટ્રગલમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું. કોલકાતા: પ્રોગ્રેસિવ પબ્લિશર્સ, 2000.) પશ્ચિમ બંગાળમાં પક્ષ સંગઠનનાં મૂળનાં બે મધ્યવર્તી ભાગ રહેલા છે. એક "સૈદ્ધાંતિક" વિભાગ કોલકાતા ખાતે પરિમલ દાસગુપ્તા દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે કે જે પક્ષના નેતૃત્વને આંતરિક પક્ષની ચર્ચા વિચારણા દ્વારા સાચી દિશા આપવા માગે છે. જ્યારે અન્ય એક "પગલાં લક્ષી" પંથ છે કે જેનું નેતૃત્વ ઉત્તર બંગાળમાં ચારુ મજુમદાર અને કનુ સન્યાલ દ્વારા કરવામાં આવે છે. 'પગલાં લેનારા' લોકો અધીરાઈ ભરેલા છે. તેઓ હથિયારધારી જાગૃતિ લાવવાની વ્યવસ્થા કરે છે. બસુના જણાવ્યા અનુસાર યુવાઓ અને વિદ્યાર્થી બળવાખોરો ઉપર પોતાનું પ્રભુત્વ હોવાને કારણે 'પગલાં લેનારાઓ'એ સૈદ્ધાંતિક બાબતોનો સહારો લેવાને બદલે ભારતમાં માઓવાદી ચળવળમાં પોતાનું પ્રભુત્વ સ્થાપ્યું. જોકે, આ દ્વિભાજન પદ્ધતિને મૂળ પક્ષો દ્વારા અટકાવવામાં આવી દા. ત. સીપીઆઈ (એમએલ) લિબરેશન

[14] તારીખ 1લી જુલાઈએ પિપલ્સ ડેઇલી નામના અખબારમાં એક લેખ છાપવામાં આવ્યો હતો જેનું મથાળું હતું સ્પ્રિન્ગ થન્ડર ઓવર ઇન્ડિયા, આ લેખમાં નક્સલબારી બળવાખોરોને સીપીસીનો ટેકો હોવાનું છાપવામાં આવ્યું હતું. તારીખ 18થી 27મી ઓગસ્ટ 1967ના રોજ મદુરાઈ ખાતે યોજાઈ ગયેલી સીપીઆઈ (એમ)ની કેન્દ્રીય સમિતિની એક બેઠકમાં એક ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો જેનું મથાળું 'રિઝોલ્યુશન ઓન ડાયવર્જન્ટ વ્યૂઝ બીટવિન અવર પાર્ટી એન્ડ ધ કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ચાઇના ઓન સર્ટેઇન ફંડામેન્ટલ ઇશ્યૂઝ ઓફ પ્રોગ્રામ એન્ડ પોલિસી'. સ્રોત: બોઝ, શાંતિ શેખર; અ બ્રીફ નોટ ઓન ધ કન્ટેન્ટ્સ ઓફ ડોક્યુમેન્ટ્સ ઓફ ધ કોમ્યુનિસ્ટ મુવમેન્ટ ઇન ઇન્ડિયા કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 46.

[15] આ અખબારી નિવેદનને સંપૂર્ણ રીતે કેન્દ્રીય સીપીઆઈ (એમ)ના પ્રકાશન પીપલ્સ ડેમોક્રેસીમાં તારીખ 30મી જૂનના રોજ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું હતું. પી. સુંદરૈય્યાહ અને એમ. બાસાવાપન્નિઆહ સીપીઆઈ (એમ)ના પોલિટ બ્યુરો તરીકે ફરજ બજાવતા હતા તેમણે આ નિવેદન માટેનો જવાબ તારીખ 16મી જૂનના રોજ તૈયાર કર્યો હતો જેને 'રીબફ ધ રેબેલ્સ, અપહોલ્ડ પાર્ટી યુનિટી'. મથાળું આપવામાં આવ્યું હતું. સ્રોત: બોઝ, શાંતિ શેખર; અ બ્રીફ નોટ ઓન ધ કન્ટેન્ટ્સ ઓફ ડોક્યુમેન્ટ્સ ઓફ ધ કોમ્યુનિસ્ટ મુવમેન્ટ ઇન ઇન્ડિયા કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 48.

[16] કેટલીક સમજ એવી હતી કે તે સમયે ચીની નેતૃત્વએ ભારતનાં વિવિધ પક્ષોને સમજી શક્યું નથી. તેથી તેમણે મજુમદાર અને સન્યાલનાં જૂથને પૂરેપૂરો ટેકો આપ્યો હતો અને આંધ્રપ્રદેશનાં વર્તુળ (કે જેની પાસે સારી એવી સંખ્યામાં અનુયાયીઓ હતા)ને તેમનાથી દૂર રાખ્યું.

[17] દલિત્સ એન્ડ લેન્ડ ઇશ્યૂઝ

[18] "અનટાઇટલ્ડ-1" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2016-03-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.

[19] "ઓફિશિયલવેબસાઇટ ઓફ કેરાલા.જીઓવી.ઇન". મૂળ માંથી 2006-08-05 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.

[20] ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસે 55 બેઠકો ઉપર વિજય મેળવ્યો, બંગાળ કોંગ્રેસે 33 બેઠકો અને સીપીઆઈએ 30 બેઠકો ઉપર વિજય મેળવ્યો. સીપીઆઈ (એમ) અને જોડાણોએ પણ કેટલીક બેઠકો ઉપર વિજય મેળવ્યો.ઈસીઆઈ: 1969માં યોજાયેલી પશ્ચિમ બંગાળ વિધાનસભાની ચૂંટણીનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૧૧-૨૯ ના રોજ વેબેક મશિન

[21] બોઝ, શાંતિ શેખર; અ બ્રીફ નોટ ઓન ધ કન્ટેન્ટ્સ ઓફ ડોક્યુમેન્ટ્સ ઓફ ધ કોમ્યુનિસ્ટ મુવમેન્ટ ઇન ઇન્ડિયા કોલકાતા: 2005, નેશનલ બુક એજન્સી, પી. 56-59

[22] આ જ વસ્તુ વર્કર્સ પાર્ટી ઓફ બાંગ્લાદેશ માટે પણ સાચી છે કે જેની સ્થાપના વર્ષ 1980માં બીસીપી (એલ) અન્ય જૂથો સાથે વિલીન થઈ ગયું તે દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. રાજકીય રીતે નજીક હોવા છતાં પણ ડબલ્યૂપીબીમાં સીપીઆઈ (એમ) કરતાં વધારે માઓવાદી ગુણો રહેલા છે.

[23] "ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની લોકસભાની ચૂંટણીનો આંકડાકીય અહેવાલ" (PDF). મૂળ (PDF) માંથી 2007-06-16 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.

[24] ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની ઓરિસ્સાની વિધાનસભા ચૂંટણીઓનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન, ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની તામિલનાડુ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન, ઈસીઆઈ: વર્ષ 1971ની પશ્ચિમ બંગાળ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓનો આંકડાકીય અહેવાલ સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૬-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન

[25] "Kearala to go by HC order in Lavalin case". The Hindu Business Line.

[26] "CBI finds Pinarayi guilty in Lavalin scam, moralistic CPM yet to act".

[27] "CBI seeks nod to prosecute CPM's Kerala unit chief".

[28] "CPM backs Pinarayi Vijayan, says CBI move is politically motivated". The Times of India. 23 January 2009.

[29] "Does C in CPM mean corruption?". The Economic Times. 27 January 2009.

[30] "CPM conspiracy theory falls flat in face of facts". The Economic Times. 27 January 2009.

[31] "Kerala govt not to prosecute Vijayan in Lavlain case". The Times of India. 6 May 2009.

[32] "Governor allows CBI to prosecute Vijayan". The Times of India. 8 June 2009.

[33] "CBI gets Governor nod to book Pinarayi". The Indian Express. 8 June 2009.

[34] હિન્દુસ્તાન ટાઇમ્સમાં છપાયેલો લેખ^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}

[35] પીબી કોમિન્ક(સીપીઆઈએમ) ઓન એસએનસી લવલિન કેસ

[36] "VS ' sacking rocks 'red forts'". The Indian Express. 14 July 2009. Unknown parameter |xoz5y= ignored (મદદ)^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}

[37] "CPI-M the loser in Achuthanandan-Pinnarayi war". CNN IBN. 14 July 2009. મૂળ માંથી 17 જુલાઈ 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 ડિસેમ્બર 2010. Check date values in: |archive-date= (મદદ)

[38] "Founding member 'outdated' for CPM". The Indian Express. 14 July 2009.

[39] "CPM action against Achuthanandan may widen Kerala unit split". Hindustan Times. 12 July 2009.^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}

[autogenerated1-40] ૪૦.૦ ^૪૦.૧ "રિફલેક્શન્સ ઇન ધ આફ્ટરમેથ ઓફ નંદીગ્રામ. આ લેખ "સીપીઆઈ (એમ)ના ટેકેદાર" ઇકોનોમિક એન્ડ પોલિટિકલ વીકલી દ્વારા લખવામાં આવ્યો હતો. [૩] સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન

[41] "કેરાલા ઇન્ટ્રા-પાર્ટી ડિફરન્સિસ". ઇકોનોમિક એન્ડ પોલિટિકલ વીકલીમાં છપાયેલો લેખ [૪] સંગ્રહિત ૨૦૦૭-૦૯-૩૦ ના રોજ વેબેક મશિન

[42] એમ. એન. વિજયન અને કાઉન્સિલ ફોર રેઝિસ્ટિંગ ઇમ્પિરિયાલિસ્ટ ગ્લોબલાઇઝેશન અંગે લખાયેલો મુખ્યપ્રવાહનો લેખ. [૫]

[43] "ઈન ધ આફ્ટરમેથ ઓફ નંદીગ્રામ" લેખ સીપીઆઈ (એમ)ના અર્થશાસ્ત્રી તેમજ પક્ષના સભ્ય પ્રભાત પટનાઇક દ્વારા લખવામાં આવ્યો હતો. સીપીઆઈ (એમ)ના નેતૃત્વવાળી કેરાલા સરકારમાં શ્રી પટનાઇક આયોજન પંચના ડેપ્યુટી ચેરમેન છે. [૬] સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન [૭] સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૪-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન

[44] સીપીઆઈએમના ચળવળકારીનું આરએસએસ દ્વારા ખૂન કરવામાં આવ્યું

[45] આરજેડીના સાંસદ શાહબુદ્દીને અનેક લોકોની હત્યા કરી હતી.

[46] રાજકારણમાં અપરાધીકરણ અંગે બી. જી. વર્ગિસ

[47] "ગુજરાતનાં રમખાણોના નરોડા-પાટિયા કાંડમાં બીજેપીનો હાથ". મૂળ માંથી 2011-09-27 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.

[48] વર્ષ 1984નાં શીખ વિરોધી રમખાણોમાં કોંગ્રેસ સામેલ

[pioneer20112007-49] સીપીએમની હિંસા વિરુદ્ધ બીજેપી પ્રચાર કરશે - ધ પાયોનીયર 20 નવેમ્બર 2007

[50] ધી હિન્દુમાં 9 જુલાઇ 2008ના રોજ આવેલો લેખ: Left meets President, hands over letter of withdrawal સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૭-૧૩ ના રોજ વેબેક મશિન

[51] "Unity For Peace and Socialism homepage". મૂળ માંથી 2010-02-18 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.

[52] Membership figures from http://www.cpim.org/pd/2005/0403/04032005_membership.htm સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૨-૨૪ ના રોજ વેબેક મશિન. Electorate numbers taken from http://www.eci.gov.in/SR_KeyHighLights/LS_2004/Vol_I_LS_2004.pdf સંગ્રહિત ૨૦૦૮-૦૨-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન. Puducherry is counted as part of Tamil Nadu, Chandigarh counted as part of Punjab.

[53] "Nine to none, founders’ era ends in CPM" સંગ્રહિત ૨૦૧૮-૦૭-૦૩ ના રોજ વેબેક મશિન, ધી ટેલિગ્રાફ (કલકત્તા), 3 એપ્રિલ, 2008.

[54] "રાજ્ય સચિવોની યાદી". મૂળ માંથી 2010-02-12 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-12-09.

[55] જનશક્તિ એ કર્ણાટક, ઇક્યારાંગા માં અગાઉના સીપીઆઇ (એમ)અંગનું સ્થાન લીધું હતું.

[56] બાસુ જ્યોતિ. આત્મચરિત્ર - રાજકીય આત્મકથા . કલકત્તા: નેશનલ બુક એજન્સી, 1999. પૃષ્ઠ 189.

[૨]

[૧]

[૩]

[૪]

[૫]

[૬]

[૭]

[૮]

[૯]

[૧૦]

[૧૧]

[૧૨]

[૧૩]

[૧૪]

[૧૫]

[૧૬]

[૧૭]

[૧૮]

[૧૯]

[૨૦]

[૨૧]

[૨૨]

[૨૩]

[૨૪]

[૨૫]

[૨૬]

[૨૭]

[૨૮]

[૨૯]

[૩૦]

[૩૧]

[૩૨]

[૩૩]

[૩૪]

[૩૫]

[૩૬]

[૩૭]

[૩૮]

[૩૯]

[૪૦]

[૪૧]

[૪૨]

[૪૩]

[૪૪]

[૪૫]

[૪૬]

[૪૭]

[૪૮]

[૪૯]

[૫૦]

[૫૧]

[૫૨]

[૫૩]

[૫૪]

[૫૫]

[૫૬]