Władysław Jabłonowski (pisarz)

polski krytyk literacki, nowelista

Władysław Jabłonowski herbu Prus I, pseud. Gryf, J. A. Błoński, St. Ostroga, Władysław Jab (ur. 22 września 1865 w Żabokrzyczu na Podolu[1], zm. 21 czerwca 1956 w Sopocie) – polski krytyk literacki, nowelista, działacz polityczny, poseł na Sejm Ustawodawczy, senator I, II i III kadencji wybrany z listy Związku Ludowo-Narodowego w województwie łódzkim[2].

Władysław Jabłonowski
Gryf, J. A. Błoński, St. Ostroga, Władysław Jab
Ilustracja
Portret z 1919 autorstwa Stanisława Lentza
Data i miejsce urodzenia

22 września 1865
Żabokrzycz

Data i miejsce śmierci

21 czerwca 1956
Sopot

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. 209–VI–24)

Zawód, zajęcie

krytyk literacki, nowelista, działacz polityczny

podpis
Grób Władysława Jabłonowskiego na Powązkach; Warszawa, 24 lipca 2008

Filister honoris causa Korporacji Akademickiej Baltia.

Życiorys

edytuj

Był synem Juliana[1] (doktora medycyny, chirurga) i Marii z książąt Woronieckich[1], bratankiem Władysława i Aleksandra. Uczęszczał do gimnazjum w Białej Cerkwi[1], po jego ukończeniu (1884) służył krótko w wojsku rosyjskim. W latach 1885–1886 studiował nauki przyrodnicze na Politechnice Lwowskiej, w 1887 odbył podróż do Grecji i Turcji. Kontynuował studia na uniwersytecie w Genewie[1] (w latach 1888–1891 filozofia i filologia, w 1891 licencjat z nauk społecznych), na uniwersytecie w Paryżu i Collège de France (1891–1892, psychologia, filozofia, filologia), na uniwersytecie w Lipsku (1892–1893). Lata 1894–1895 spędził na zesłaniu w okolicach Orenburga, dokąd trafił za utrzymywanie kontaktów z rewolucjonistami rosyjskimi.

Był aktywnym działaczem politycznym i społecznym. W latach 1888–1890 przewodniczył Towarzystwu "Polonia" w Genewie, w okresie studiów w Szwajcarii nawiązał kontakt m.in. z Teodorem Tomaszem Jeżem i Georgijem Plechanowem. Od 1888 należał do Związku Młodzieży Polskiej "Zet". Organizował manifestacje z okazji 100-lecia powstania kościuszkowskiego oraz brał udział w krakowskim pochówku Mickiewicza, co również przyczyniło się do skazania go na zesłanie. Później trafił jeszcze do więzienia w X pawilonie Cytadeli Warszawskiej w 1904[1]. W 1893 Jabłonowski był jednym z założycieli Ligi Narodowej, w styczniu 1905 – Stronnictwa Narodowej Demokracji w Galicji, gdzie blisko współpracował z Romanem Dmowskim. Kontakty utrzymywał także m.in. z Sienkiewiczem, Żeromskim, Reymontem, Beblem, Liebknechtem. W latach 1909–1912 pełnił mandat poselski w III Dumie Państwowej. W 1908 został przyjęty w poczet członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (początkowo członek rzeczywisty, od 1938 członek zwyczajny). W 1897 ożenił się z Heleną Ośniałowską[1].

W odpowiedzi na deklarację wodza naczelnego wojsk rosyjskich wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa z 14 sierpnia 1914 roku, podpisał telegram dziękczynny, głoszący m.in., że krew synów Polski, przelana łącznie z krwią synów Rosyi w walce ze wspólnym wrogiem, stanie się największą rękojmią nowego życia w pokoju i przyjaźni dwóch narodów słowiańskich[3].

Wybrany członkiem Rady Stanu w 1918 roku[4].

W latach 1919–1922 zasiadał w Sejmie Ustawodawczym, a w okresie 1922–1935 w Senacie II RP I, II i III kadencji[1] (początkowo z ramienia Związku Ludowo-Narodowego). Był korespondentem Gazety Warszawskiej w Rzymie. W swojej książce na temat przemian we Włoszech pod rządami Mussoliniego pt. Amica Italia z uznaniem opisywał włoski faszyzm, jego zachwyt budził antydemokratyczny charakter faszyzmu. Bardzo pozytywnie oceniał faszystowski korporacjonizm[5]. Był natomiast zdeklarowanym przeciwnikiem Piłsudskiego, szczególnie wyprawy kijowskiej i przewrotu majowego. Wielokrotnie odbywał podróże do Włoch, prowadząc m.in. rozmowy z przedstawicielami Watykanu (w tym z kardynałem Pietro Gasparrim, sekretarzem stanu) na temat sytuacji Kościoła polskiego; w 1926 z powodzeniem realizował misję dyplomatyczną, torującą drogę Augustowi Hlondowi do godności prymasa Polski, zarazem utrącając kandydaturę sprzyjającego Niemcom jezuity Stanisława Sopucha. Brał udział w uroczystościach jubileuszowych 700-lecia uniwersytetów w Neapolu (1924) i Perugii (1927), jako przedstawiciel Senatu RP i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W czasie II wojny światowej mieszkał w Warszawie, a po powstaniu warszawskim w Olesinie koło Nadarzyna; ostatnie lata życia spędził w Sopocie. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim włoskiego Orderu Św. Maurycego i Św. Łazarza.

W pracy literackiej zajmował się krytyką oraz historią literatury rosyjskiej. Prowadził badania nad psychologicznymi aspektami poezji Słowackiego. Krytycznie oceniał twórczość Mariana Gawalewicza i Marii Rodziewiczówny. Zajmował się twórczością m.in. de Maupassanta, Anatole France’a, d’Annunzia, Rollanda, Carducciego, Daudeta, Dostojewskiego, Gorkiego, Maeterlincka. Występował w obronie modernistów polskich przed atakami pozytywistów; badał francuską krytykę literacką oraz dzieje stosunków dekabrystów z Polską. W pracy Dwie kultury. Studya historyczno-literackie (1913) dokonał porównania historii kultury i literatury Rosji i Europy zachodniej. Współpracował z wieloma czasopismami, m.in. „Głosem” (1893–1899), „Ateneum”, „Myślą Polską”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”, był redaktorem „Biblioteki Dzieł Wyborowych”. W 1903 wziął udział w II Międzynarodowym Kongresie Historyków w Rzymie.

Niezależnie od działalności jako krytyk sam był literatem. Cieszył się uznaniem przede wszystkim jako nowelista. Ogłosił zbiór nowel W zatoce śmierci (1899), był ponadto autorem pamiętników Z biegiem lat (1939) i Krótkiego życiorysu (1944). W 1922 opublikował przekład Żywota Michała Anioła Ascanio Condiviego.

Władysław Jabłonowski spoczywa wraz ze swoim stryjem na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 209–VI–24)[6].

Niektóre publikacje

edytuj
  • Guy de Maupassant (1893)
  • Dusza poety (1902)
  • Chwila obecna. Dążności i usposobienia (1901)
  • Emil Zola (1903)
  • Wśród obcych (1905)
  • Indywidualizm rosyjski i jego odbicie w literaturze (1908)
  • Rozprawy i wrażenia literackie (1908)
  • Teodor Dostojewski wobec nowych prądów świadomości rosyjskiej (1908)
  • Dookoła Sfinksa. Studya o życiu i twórczości narodu rosyjskiego (1910)
  • Dwie kultury (1913, studia historyczne i literackie)
  • O roli uczucia w życiu duchowym J. Słowackiego (1916)
  • Z ojczyzny Danta (1921)
  • Amica Italia. Rzecz o faszyzmie (1926)

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 276.
  2. Tadeusz i Karol Rzepeccy, Sejm i Senat 1928-1933. Podręcznik zawierający wyniki wyborów w województwach, okręgach i powiatach, podobizny posłów sejmowych i senatorów, statystyki i mapy poglądowe, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Poznań 1928, s. 188, 250.
  3. Kazimierz Władysław Kumaniecki, Zbiór najważniejszych dokumentów do powstania państwa polskiego, Warszawa, Kraków 1920, s. 30.
  4. Kurjer Poznański, nr 84, rok XIII, 12 kwietnia 1918 roku, [b.n.s]
  5. Maciej Marszał. Polskie elity wobec faszyzmu 1922-1939. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Vol. 58, s. 123, 2011. 
  6. Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.

Bibliografia

edytuj
  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
  • Parlamentarzyści RP. [dostęp 2013-03-09].