Barwinek (województwo podkarpackie)
Barwinek – wieś w Polsce w Beskidzie Niskim, w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla[4][5].W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
| wieś | |
 Przejście graniczne między Polską a Słowacją przy międzynarodowej trasie E371 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) | 243[2] |
| Strefa numeracyjna | 13 |
| Kod pocztowy | 38-454[3] |
| Tablice rejestracyjne | RKR |
| SIMC | 0348944[4] |
Położenie na mapie gminy Dukla  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
 49°26′07″N 21°41′24″E/49,435278 21,690000[1] | |
.jpg)
Historia edytuj
Przez Barwinek, poprzez Przełęcz Dukielską (najniższą w gł. łańcuchu Karpat – wys. 500 m n.p.m.); już od wczesnego średniowiecza przebiegał jeden z ważniejszych szlaków komunikacyjnych z Węgier do Polski.Wieś Barwinek powstała w XIV w. Założona została na prawie wołoskim. W roku 1581 władał Barwinkiem Oktawian Gucci – pochodzący z kupieckiego rodu włoskiego. Z tego okresu zachowały się rejestry podatkowe dotyczące Barwinka.
Kolejnym właścicielem Barwinka był ród Męcińskich, posiadacze Tylawy i Zyndranowej.Od 1618 roku właścicielem wsi był Andrzej Męciński, a po nim kolejno: Jan Męciński, Wojciech Męciński, Stanisław Męciński i w końcu – aż do śmierci w 1859 roku – jego syn Wincenty Męciński. Ten ostatni był właścicielem Barwinka tylko do 1848 roku, ponieważ w wyniku uwłaszczenia chłopów właścicielami ziemi i zabudowań we wsi zostali rolnicy z Barwinka (Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich). Zabudowania celne istniały tu już pod koniec XVIII w.
7 kwietnia 1769 roku, w okolicy wsi Barwinek, skoncentrowały się siły konfederatów barskich gen. Jerzego Marcina Lubomirskiego. Przybył tu z Podola także Kazimierz Pułaski, czołowy dowódca wojskowy Konfederacji. Tu prowadzono zaciągi i zorganizowano jeden z największych obozów konfederackich. W Barwinku Lubomirski powierzył Pułaskiemu funkcję regimentarza krakowsko – sanockiego i sandomierskiego. W liście skierowanym do gen. Lubomirskiego Pułaski pisał: „…chłopstwa wiele się gwałtem ciśnie do wojska i deklaruje przyjeżdżać do obozu…”. W Barwinku sygnowany był uniwersał Pułaskiego, wzywający pod broń szlachtę Podkarpacia. Uniwersał podpisał też gen. Jerzy Marcin Lubomirski. Stąd w kwietniu 1769 r. wybrano się przeciw rosyjskim oddziałom Jelczaninowa do bitwy pod Iwlą.
Z Barwinka Kazimierz Pułaski wyruszył w rajd kawaleryjski na Podlasie i Litwę, w czasie którego w bitwie pod Łomazami zginął jego brat Franciszek.Wielokrotnie przez tę osadę przechodziły wojska Konfederatów i tu też mieli swoje szańce. Dlatego łąka i wzgórze w tej miejscowości nosi taką nazwę. W dniu 14 maja 1772 r. do obozu w Barwinku przybył oficer austriacki wzywając do usunięcia się z tego miejsca i zagroził atakiem. Marszałkowie: sanocki Filip Radzimiński i inflancki Zyberk odpowiedzieli, że stoją we własnym kraju i nie zagrażają sąsiedniemu państwu.W wyniku polskiej odmowy rozegrała się bitwa. Konfederaci widząc znaczną przewagę wojsk austriackich, wycofali się do Dukli. Po wycofaniu się konfederatów, przez Barwinek wkroczyły wojska korpusu preszowskiej straży przedniej gen. Esterházyego i Hadika, dokonujące I rozbioru Polski.
Do roku 1918 wieś znajdowała się w powiecie krośnieńskim w austriackiej prowincji Galicja. W 1848 r. przechodziły tędy stacjonujące w Galicji wojska austriackie, by stłumić powstanie Kossutha na Węgrzech. W czerwcu 1849 r. drogą z Dukli przez Barwinek przemieszczał się na Węgry 90-tysięczny korpus wojsk rosyjskich pod dowództwem feldmarszałka Iwana Paskiewicza w celu stłumienia tamtejszego powstania. Korpus ten odprowadził do Barwinka osobiście car Mikołaj I. Tutaj odbyła się uroczystość religijna pobłogosławienia wojsk, stąd car wrócił przez Nowy Żmigród do Krakowa[6].
U schyłku XIX wieku ziemie posiadane przez Męcińskich zakupili przemysłowcy z Wiednia, bracia Thonet (synowie Michaela Thoneta), zakładając tu zwierzyniec. W tych czasach funkcjonowała tu jedna z fabryk mebli giętych „Gebrüder Thonet”, wykorzystująca drewno bukowe z miejscowych lasów.
W roku 1880 wieś zamieszkana była przez 1992 osoby. W czasie I wojny światowej toczyły się tu dwukrotnie w 1914 r. ciężkie walki. 12 listopada 1914 r. Austriacy atakują na przełęczach karpackich – pod Barwinkiem, Grabiem, Konieczną i m. Golcowa. Miejscowość Barwinek została zrównana z ziemią. Poległych żołnierzy pochowano na cmentarzu wojennym w Dukli. Dopiero po bitwie gorlickiej, 2 maja 1915 r. wojska rosyjskie wycofały się z tych terenów.
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Barwinek”[7].
W czasie II wojny światowej od 1 do 10 września 1939 roku trwała wymiana strzałów między armią słowacką a polskimi oddziałami Korpusu Ochrony Pogranicza, nowo utworzonej brygady Karpaty. Chociaż w innym miejscu udało się wojskom słowackim przedrzeć przez granice i 7 września 1939 r. dojść do Rymanowa-Zdroju. W czasie okupacji niemieckiej utworzona została tu placówkę Grenzschutzu. Jednak przebiegał przez lasy Barwinka kanał kurierski na Węgry, przez który przerzucono części i dokumentację V-1 do Anglii. W zimie 1940 r. schwytano tu 12 Polaków próbujących przejść na Węgry.
We wrześniu 1944 r. toczyły się tu zacięte walki w ramach operacji dukielsko-preszowskiej, w których Słowacy, walczący u boku Armii Czerwonej, stracili wszystkie czołgi, a zwłoki żołnierzy pochowano po stronie słowackiej w Mauzoleum w Wyżnym Komarniku. W dniu 6 października 1944 r. udało się im przekroczyć Barwinek i przełęcz. Jednak 17 października 1944 r. wieś bombardowało lotnictwo niemieckie i zginęło wielu mieszkańców. Została również zniszczona cerkiew greckokatolicka.
Po wojnie wszyscy mieszkańcy narodowości ukraińskiej zostali przymusowo wysiedleni do ZSRR i w czasie akcji "Wisła".
W okresie Polski Ludowej charakter tej miejscowości pozostał taki jak dawniej – typowo rolniczy. Przez przymusowe wysiedlenia Ukraińców wieś została prawie wyludniona: liczba mieszkańców, wynosząca krótko przed wojną ponad 1000, po wojnie spadła do 60. Do 2004 r. część mieszkańców utrzymywała się z pracy na rzecz urzędu celnego, znajdującego się w tej miejscowości.
Od południa Barwinek graniczył z miejscowością Felsö-Komárnok (obecnie Vyšný Komárnik) w hrabstwie Szaryskim. Do roku 1944 z Republiką Słowacką.
W Barwinku znajduje się dawne polsko-słowackie przejście graniczne. Należało ono do największych przejść granicznych na południowej granicy Polski. Położone było przy drodze krajowej nr 9 i przeznaczone do całodobowej odprawy pieszych, samochodów osobowych, autokarów, samochodów ciężarowych, małego ruchu granicznego. Zostało zlikwidowane na mocy układu z Schengen.
W Barwinku zaczynać się będzie planowana droga ekspresowa S19.
Szlaki turystyczne edytuj
Przez Barwinek przebiegają dwa szlaki turystyczne:
Baranie (754 m n.p.m.) – Barwinek – Przełęcz Dukielska (500 m n.p.m.) – Czeremcha
Barwinek – Zyndranowa – Ostra (687 m n.p.m.) – Stasiane – Pustelnia św. Jana z Dukli
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3114
- ↑ Strona gminy. Demografia, stan na dzień 31.12.2023 [dostęp 2024-01-30]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 15 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Antoni Bal, Władysław Chajec, Antoni Lorens, August Mazurkiewicz, Franciszek Sulimowski, Juliusz Ross, Marian Ziobro: Ilustrowana monografia powiatu krośnieńskiego oraz Przewodnik Turystyczny po Krośnie nad Wisłokiem i okolicy. PTTK Oddział w Krośnie nad Wisłokiem, 1957, s. 54.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
Bibliografia edytuj
- Andrusikiewicz J., Boje o Przełęcz Dukielską, [w:] „Wierchy” t. 37, Kraków 1968
- Daszkiewicz A., Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego 1939 -1944, Warszawa 1975
- Grzywacz-Świtalski Ł., Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971
- Kazimierczak S., Żołnierz losu nie wybierał, Warszawa 1982
- Krosno – studia z dziejów miasta i regionu, T.I- III, red. J. Garbarcik, Kraków 1995
- Luboński P., Operacja dukielsko-preszowska, [w:] Magury’ 83, Warszawa 1983
- Michalak J., Dukla i okolice, Krosno 1996
- Moskalenko K., Uderzenie za uderzeniem, Warszawa 1974
Linki zewnętrzne edytuj
- Barwinek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 113.
- Historia Żydów w Barwinku na portalu Wirtualny Sztetl