Talentelling

De organisatie van de talentelling op het terrein lag grotendeels bij de gemeentebesturen, zij stonden onder meer in voor het aanstellen van de tellingsagenten. In tweetalige gebieden zoals Brussel was er door de wetgever niets bepaald rond het taalgebruik en de taalkennis van deze tellers, zo was het mogelijk dat een eentalig Franstalige op pad gestuurd werd om bij een eentalig Nederlandstalige te enquêteren. Daarnaast werd bij de telling van 1920 door het Brussels gemeentebestuur (en dit van een tiental gemeenten die later deel zouden uitmaken van de agglomeratie) aan de tellers de opdracht gegeven de taalverklaring van eentalig Nederlandstaligen streng te controleren, daar zij het niet konden aanvaarden dat geboren inwoners van Brussel die er ook school hadden gelopen geen Frans zouden kennen. Dit alles zou van Vlaamse zijde gezien worden als een poging om de telling te manipuleren om rond Brussel een zo groot mogelijk officieel tweetalig gebied te verkrijgen.

De laatste telling werd gehouden in 1947, de resultaten , die pas in 1954 bekend werden gemaakt, en aan Vlaamse zijde sterk betwist werden hadden tot gevolg dat drie gemeenten voortaan een tweetalig statuut kregen en bij de Brusselse agglomeratie gevoegd werden (Evere, Ganshoren en Sint-Agatha-Berchem) en dat er in vier Brusselse randgemeenten (Drogenbos, Kraainem, Linkebeek en Wemmel) voortaan faciliteiten zouden komen voor de Franssprekende minderheid.

Aanhoudend Vlaams protest inclusief een boycotactie zorgde ervoor dat de volgende telling, voorzien in 1957, eerst werd uitgesteld om er uiteindelijk nooit meer te komen. Dit protest werd ingeleid door de Brusselse advocaat en Marxistisch intellectueel Antoon Roosens, die ook secretaris was van het Vlaams Komitee voor Brussel en Taalgrens. Roosens riep de Vlaamse burgemeesters samen om in een petitie te protesteren tegen een nieuwe talentelling en de verbintenis aan te gaan de formulieren niet uit te delen. Op de eerste vergadering waren slechts de burgemeesters Emiel Van Cauwelaert van Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek en de burgemeester van Kobbegem aanwezig. Verder hadden ook Kamerlid Corneel Verbaanderd, burgemeester van Grimbergen en een paar andere burgemeesters van Vlaams-Brabant hun woord gegeven. Ze legden de petitie voor aan hun gemeenteraad die het als motie goedkeurden. In augustus 1959 groeide het aantal protesterende gemeenten tot 500. In allerlaatste instantie deden ook de steden Antwerpen, Gent, Brugge en Mechelen mee. Hasselt had zich al vroeger bij de petitie aangesloten. Gelijktijdig met de petitie-actie kwam er de oproep van Stijn Streuvels en Herman Teirlinck om het arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde te splitsen. De regering oordeelde het verstandiger de talentelling uit te stellen en alleen een volkstelling te organiseren. De talentelling werd in het kader van de definitieve vastlegging van de taalgrens bij wet afgeschaft op 24 juli 1961 door de regering-Lefèvre-Spaak(1961-1965).

In 1846 werd gevraagd naar de gewoonlijk gesproken taal, waarbij volgende talen afzonderlijk vermeld werden in de publicatie van de resultaten: Frans - Nederlands - Duits - Engels - Andere taal. Kinderen die nog niet konden spreken werden geteld bij de taal van het gezin.

Bij de volkstelling van 1856 werd er niet naar het taalgebruik gepeild.

In 1866 werd er niet langer gevraagd naar de gewoonlijk gesproken taal maar naar de landstalen die men spreekt (Frans of Waals, Nederlands of Vlaams, Duits of Luxemburgs), er werd geen enkel onderscheid gemaakt tussen de meestal of bij voorkeur gesproken taal en de andere talen die men kent. Ook naar de mate van de kennis van de taal en/of talen in kwestie werd niet gevraagd. Kinderen die nog niet kunnen spreken worden deze keer in de taalgroep van de moeder of vader meegeteld. Doofstommen worden apart geteld.

In 1880 is de vraagstelling identiek als in 1866 maar de kinderen jonger dan twee jaar worden geteld bij de groep "geen van de drie talen".

In 1890 is de vraagstelling identiek als in 1866 maar de kinderen jonger dan twee jaar worden geteld bij de taalgroep die meestal gesproken wordt in het gezin.

In 1900 is de vraagstelling identiek als in 1866 maar de kinderen jonger dan twee jaar worden bij de groep "geen enkele taal" geteld. Er worden ook aparte resultaten gepubliceerd voor personen van 15 jaar en ouder.

Vanaf de telling van 1910 , tot de laatste telling in 1947 werd voor de meertaligen de bijkomende vraag gesteld welke taal zij het meest gebruikten, het meest spraken. Hierbij werd geen onderscheid gemaakt tussen gebruik op professioneel of familiaal niveau. Kinderen jonger dan twee worden vanaf nu in de rubriek "geen enkele taal" opgenomen.

Bij de tellingen van 1846 tot en met 1920 werden de resultaten opgesplitst voor mannen en vrouwen.

De precieze formulering van de vragen betreffende de taalkennis was bij de telling van 1947 als volgt:

6a) In te vullen alleen voor de personen van twee jaar en ouder (geboren voor 1 januari 1946).Spreekt de getelde Frans (Waals)? ... (ja of neen) ..., Nederlands (Vlaams)? ... (ja of neen)..., Duits? ... (ja of neen)...Indien hij twee of de drie bovenvermelde landstalen spreekt, welke taal gebruikt hij meestal? ...

6b) Enkel voor de kinderen van minder dan twee jaar in te vullen (geboren op 1 januari 1946 en daarna).Welke is de lands taal welke men het kind aanleert om zich uit te drukken? ...........

In de onderrichtingen bij het vragenformulier voor de telling van 1947 wordt alleen een verduidelijking gegeven voor het eerste deel van vraag 6a), te weten:

Wordt beschouwd als een van de talen machtig, diegene die er een voldoende kennis van bezit om zich in het gewone leven te kunnen doen verstaan.

Het Koninklijk Besluit voor de volkstelling van 1930 voorzag in de mogelijkheid tot het benoemen van speciale controleurs betreffende alle gestelde vragen. Gezien de bevoegde minister de resultaten van deze telling tijdens het Kamerdebat over de taalwetten van 1932 zelf als onbetrouwbaar omschreef, werden in het najaar 1933 de resultaten in 25 taalgrensgemeenten aan een controle onderworpen. Het late tijdstip van de controle beperkte meteen de omvang van de controle, ondertussen waren heel wat personen reeds verhuisd, overleden etc. De facto werden bijvoorbeeld in de betroffen gemeenten van het arrondissement Kortrijk ongeveer 44% van de telformulieren gecontroleerd. De gemeenten van de agglomeratie Brussel en de randgemeenten ervan (3 gemeenten van de huidige 19 behoorden toen nog niet tot de agglomeratie) werden niet gecontroleerd. Voor het totaal van de 25 gemeenten steeg het aandeel Nederlandssprekenden van 27,98% naar 32,11%, dus een toename van het aantal Nederlandssprekenden van bijna 15%, het aandeel Franssprekenden daalde van 67,95% naar 63,84%. Slechts in 1 gemeente (Spiere/Espierres) daalde het aantal Nederlandstaligen met 1,05%. In 8 gemeenten van de 25 betekenden de gewijzigde resultaten dat het aantal Nederlandstaligen de 20% of 30% overschreed wat directe gevolgen had voor het taalstatuut van de taalminderheid.

Ook voor de telling van 1947 werden in het Koninklijk Besluit controlemechanismen voorzien, men kwam echter niet meer tot het benoemen van speciale controleurs zoals in 1933 en een vergelijkbare controle bleef uit.

• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Antwerpen
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Brabant
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Limburg
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Oost-Vlaanderen
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie West-Vlaanderen
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Henegouwen
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Luik
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Luxemburg
• Resultaten van de talentelling per gemeente van de provincie Namen
• Resultaten van de talentelling per gemeente van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
• Resultaten van de talentelling per faciliteitengemeente
• Resultaten van de talentelling in het Arelerland
• Resultaten van de talentelling in de Platdietse streek
• Resultaten van de talentelling per taalgrensgemeente
• Resultaten van de talentelling per arrondissement
• Resultaten van de talentelling per gemeente
• Vlaamse immigratie naar Wallonië

Bij de eerste telling van 1846 werd enkel gepeild naar het gebruik van de omgangstaal, vanaf de telling van 1866 naar de kennis van de verschillende landstalen. Vanaf 1910 werd behalve naar de kennis ook gevraagd naar de meestal of uitsluitend gesproken taal.

De bron van al de hieronder vermelde resultaten, uitgezonderd deze met betrekking tot de controletelling in 1933, is het Belgisch Staatsblad waarin de gegevens van de talentelling gepubliceerd werden.

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Volgende gemeenten werden bij het vastleggen van de taalgrens in 1962 van Limburg overgeheveld naar Luik:

Corswarem - Wouteringen (Otrange) - Rukkelingen-aan-de-Jeker (Roclenge-sur-Geer) - Bitsingen (Bassenge) - Wonck - Eben-Emael - Ternaaien (Lanaye)

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Volgende gemeenten werden bij het vastleggen van de taalgrens in 1962 van Oost-Vlaanderen overgeheveld naar Henegouwen:

Orroir - Amougies - Rozenaken

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Volgende gemeenten werden bij het vastleggen van de taalgrens in 1962 van West-Vlaanderen overgeheveld naar Henegouwen:

Ploegsteert - Waasten - Neerwaasten - Houthem - Komen - Moeskroen - Lowingen - Herzeeuw - Dottenijs

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Volgende gemeenten werden bij het vastleggen van de taalgrens in 1962 van Henegouwen overgeheveld naar:

Oost-Vlaanderen - Everbeek

Brabant - Bever - Sint-Pieters-Kapelle

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Volgende gemeenten werden bij het vastleggen van de taalgrens in 1962 van Luik overgeheveld naar:

Brabant: Attenhoven - Eliksem - Laar - Landen - Neerhespen - Neerlanden - Neerwinden - Overhespen - Overwinden - Rumsdorp - Waasmont - Walsbets - Walshoutem - Wange - Wezeren.

Limburg: Moelingen - 's-Gravenvoeren - Sint-Martens-Voeren - Sint-Pieters-Voeren - Teuven - Remersdaal

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Gekende talen

Taal die meestal of uitsluitend gesproken wordt.

Bron v.d. cijfers van de controle in 1933: De Vlaamse Gids nr. 3/1960 (studie Hein Picard)