स्वराज्य

स्वराज्य याचा अर्थ सामान्यतः स्वराज्य किंवा "स्व-शासन" असा होऊ शकतो. मुघल साम्राज्य आणि आदिल शाही आणि निजाम शाही सल्तनत यांच्याकडून स्वराज्य मिळवण्यासाठी छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सर्वप्रथम याचा वापर केला होता. नंतर, हा शब्द, लोकमान्य टिळक, महर्षी दयानंद सरस्वती आणि नंतर महात्मा गांधी यांनी "होम-रूल" या समानार्थी शब्दात वापरला.^[१] परंतु हा शब्द सामान्यतः गांधींच्या परकीय वर्चस्वापासून भारतीय स्वातंत्र्याच्या संकल्पनेला सूचित करतो.^[२] स्वराज शासनावर भर देतात, पदानुक्रमित सरकारद्वारे नव्हे, तर व्यक्ती आणि समुदाय उभारणीद्वारे स्व-शासनावर. फोकस राजकीय विकेंद्रीकरणावर आहे.^[३] हे ब्रिटनच्या राजकीय आणि सामाजिक व्यवस्थेच्या विरोधात असल्याने, गांधींच्या स्वराज संकल्पनेने भारताच्या ब्रिटिश राजकीय, आर्थिक, नोकरशाही, कायदेशीर, लष्करी आणि शैक्षणिक संस्थांचा त्याग करण्याचा पुरस्कार केला.^[४] एस. सत्यमूर्ती, चित्तरंजन दास आणि मोतीलाल नेहरू हे स्वराजवाद्यांच्या विरोधाभासी गटात होते ज्यांनी भारतात संसदीय लोकशाहीचा पाया घातला.