रस (सौंदर्यशास्त्र)

• शृंगार: ह्या रसात प्रामुख्याने स्त्री व पुरुष यांच्या एकमेकांबद्दल वाटणाऱ्या प्रेमाचा व आकर्षणाचा उल्लेख केलेला असतो. ह्या रसातून वैयक्तिक भावना जागृत होउन शृंगाररस निर्माण होतो.

उदा० १. या कातरवेळी सांज वेळी पाहिजेस तू जवळी.

२.सखे शेजारणी तू हसत रहा; हास्यात फुले गुंफित रहा.

३.दिवा जळे मम व्यथा घेऊनी असशील जागी तू ही शयनी.

• हास्य: ह्या रसात प्रामुख्याने विडंबन, चेष्टा, विसंगती ह्यातून निर्माण होणारा विनोद किंवा आनंद वर्णन केलेला असतो. हा रस विनोदी नाटकांतून्, विनोदी पुस्तकातून जाणवतो.

• रौद्र: ह्या रसात प्रामुख्याने क्रोध व चीड ह्या भावना असतात.

• करुण: ह्या रसात प्रामुख्याने दुःख ही भावना जाणवते. हृदयद्रावक अशा गोष्टीचे वर्णन ह्या रसामध्ये आढळते.

• बीभत्स: बीभत्स रसात किळस, वीट, तिरस्कार ह्या भावना दिसतात.

• भयानक: ह्या रसात भीती ही भावना जाणवते.

ज्या रसात भीति ही भावना जाणवते त्यास भयानक रस म्हणतात.

• वीर : वीर रसात प्रामुख्याने पराक्रम, शौर्याचे वर्णन केलेले असते. ह्या रसात उत्साह हा स्थायीभाव असतो.

• अद्भुत विस्मय हा ह्या रसाचा स्थायीभाव असतो. ह्यात प्रामुख्याने अलीबाबा आणि चाळीस चोर, अल्लाउद्दिन व जादूचा दिवा, अरेबियन नाईट्स, परीकथा अशा प्रकारच्या आश्चर्यकारक गोष्टींचे वर्णन असते.

• शांत :ह्या रसात प्रामुख्याने भक्ती ही भावना असते. देवालये, आश्रम याठिकाणी शांतता असते. हा रस भूपाळी, अभंग यात असतो