इसबगोल

इसबगोल ही भारतात उगवणारी एक आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती आहे.

'इसबगोल' हे नाव [[पर्शियन]] शब्दावरून आले आहे ज्याचा अर्थ 'घोड्याचा कान' असा होतो, कारण त्याची पाने एकाच आकाराची असतात.

इसबगोलची झाडे एक मीटरपर्यंत उंच असतात, ज्यामध्ये लांब पण कमी रुंद, पाने भाताच्या पानांसारखी असतात.  फांद्या पातळ असतात आणि त्यांच्या टोकाला गव्हासारखे झुमके असतात, ज्यात बिया असतात.  या वनस्पतीची आणखी एक प्रजाती देखील आहे, ज्याला लॅटिनमध्ये 'प्लांटागो अम्प्लेक्सी कॅनालिस' म्हणतात.  पहिल्या प्रकारच्या वनस्पतीमध्ये, ज्या बिया लावल्या जातात त्यावर पांढरा पडदा असतो, त्यामुळे त्यांना पांढरा इसबगोल म्हणतात.  दुसऱ्या प्रकारच्या वनस्पतीच्या बिया तपकिरी असतात.  औषधाच्या कल्पनेपेक्षा पांढरे बिया चांगले मानले जातात.  दुसऱ्या जातीच्या बिया काळ्या असतात, पण त्या औषधात वापरल्या जात नाहीत.

या वनस्पतीचे मूळ इजिप्त आणि इरानइराण आहे.  आता पंजाबपंजाब, माळवा आणि सिंधमध्येही त्याची लागवड केली जात आहे.  परदेशी असल्याने प्राचीन आयुर्वेदिक ग्रंथात त्याचा उल्लेख नाही.  आधुनिक ग्रंथांमध्ये या बिया सौम्य, पौष्टिक, तुरट, स्नेहन, आतडे आकुंचनकारक आणि कफ, पित्त आणि अतिसारावर उपयुक्त असल्याचे सांगितले आहे.

ग्रीकग्रीक पद्धतीच्या अरबी आणि पर्शियन विद्वानांनी त्याची खूप प्रशंसा केली आहे आणि दीर्घकालीन 'अम्रक्तातिसरा' (अमीबिक डिसेंट्री), पुरातन, इत्यादींमध्ये उपयुक्त म्हटले आहे.  इसबगोलची भुसी बाजारात वेगळी उपलब्ध आहे.  झोपण्यापूर्वी अर्धा किंवा एक तोळा भुसा फोडून पाणी प्यायल्याने सकाळी पोट साफ होते.  हे रेचक (सैल मल आणणे) नाही, परंतु आतडे स्निग्ध आणि चिकट बनवून त्यांच्यातील खराब मल सहज बाहेर काढते.  अशाप्रकारे बद्धकोष्ठता दूर करून मूळव्याधमध्येही फायदा होतो.  रासायनिक विश्लेषणावरून बियांमध्ये असा अंदाज आहे की त्यापासून तयार होणारा लगदा आणि न पचलेली भुसा, दोन्ही पोटात जमा झालेला मल बाहेर काढतात.