Кантони во Швајцарија

Вале

Тичино

Граубинден
(Гризон)

Женева

Во

Нешател

Јура

Берн

Тургау

Цирих

Аргау

Луцерн

Золотурн

Базел-краина

Шафхаузен

Ури

Швиц

Гларус

Санкт Гален

АИ

АР

Обвалден

Нидвалден

Цуг

Фрибур

Базел-град

Франција

Италија

Лихт.

Австрија

Германија

Швајцарија е поделена на 26 кантони — сојузни единици што ја сочинуваат државата. Од Вестфалскиот мир (1648), па сè до основањето на сојузна Швајцарија (1848), секој кантон бил наполно суверена држава^[1] со своја царина, војска и валута. Најнов кантон е Јура, кој се одделил од Берн во 1979 г.^[2]

Поимот „кантон“ (германски: Kantone, француски: cantons, италијански: cantoni, реторомански: chantuns) е од француско потекло и значи „агол“ или „околија“.^[3]

Историја уреди

Во XVI век, стариот Швајцарски сојуз (Eidgenossenschaft) се состоел од 13 суверени држави: шест краински (или шумски) и седум градски. Иако сите технички биле дел од Светото Римско Царство, независноста де факто ја стекнале во 1497 г. кога извојувале победа над царот Максимилијан.^[4] Шесте шумски кантони биле демократски републики, додека пак седумте градски кантони олигархиски републики под власта на благородниците.

Устав уреди

Секој кантон има свој устав, законодавство, влада и судство.^[5] Највеќето законодавни домови се еднодомни парламенти, со по 58 до 200 пратеници. Неколку од нив се народни собори (Landsgemeinden). Кантонските влади имаат по 5 до 7 члена, зависно од кантонот.^[6]

Според Сојузниот устав на Швајцарија, кантоните се суверени за сето она што не е во надлежност на централната власт.^[5] Меѓу самостојните надлежности спаѓаат и здравството, социјалата, редот и мирот и образованието, како и даночењето. Уставите на поединечните кантони го уредуваат степенот на самоуправа што го уживаат општините, кој се разликува од случај до случај, но секогаш подразбира право на даночење и носење на општински закони. Според големината, кантоните се движат од 37 км² до 7.105 км², а според населението, од 15.471 до 1.244.400 жители.

Список уреди

Крат.	Кантон	Изворно име	Создаден	Админ. центар	Население (2009)	Површина (км²)	Густина (жит/км²)	Општини^[7]	Службени јазици
AR	Апенцел Аусероден	Appenzell Ausserrhoden	1513 ^[8]	Херизау^[1]	53.313	&10000000000000243000000243	220	20	германски
AI	Апенцел Инероден	Appenzell Innerrhoden	1513^[8]	Апенцел	15.789	&10000000000000172000000172	87	6	германски
AG	Аргау	Aargau	1803	Арау	627.893	&100000000000000014039991,404	388	220	германски
BS	Базел-град	Basel-Stadt	1501^[9]	Базел	194.090	&1000000000000003700000037	5.072	3	германски
BL	Базел-краина	Basel-Landschaft	1501/1833^[10]	Листал	277.973	&10000000000000518000000518	502	86	германски
BE	Берн	Bern	1353	Берн	985.046	&100000000000000059600005,960	158	383	германски, француски
VS	Вале	Valais	1815	Сион	317.022	&100000000000000052240005,224	53	143	француски, германски
VD	Во	Vaud	1803	Лозана	725.944	&100000000000000032120003,212	188	339	француски
GL	Гларус	Glarus	1352	Гларус	39.217	&10000000000000685000000685	51	3	германски
GR	Граубинден	Graubünden	1803	Кур	193.388	&100000000000000071050007,105	26	180	германски, реторомански, италијански
GE	Женева	Genève	1815	Женева	472.530	&10000000000000282000000282	1.442	45	француски
SO	Золотурн	Solothurn	1481	Золотурн	259.836	&10000000000000790000000790	308	122	германски
JU	Јура	Jura	1979^[11]	Делемон	70.542	&10000000000000839000000839	82	64	француски
LU	Луцерн	Luzern	1332	Луцерн	381.966	&100000000000000014940001,494	233	87	германски
NE	Нешател	Neuchâtel	1815/1857^[12]	Нешател	173.183	&10000000000000802000000802	206	53	француски
NW	Нидвалден	Nidwalden	1291^[13]^[14]	Штанс	41.311	&10000000000000276000000276	138	11	германски
OW	Обвалден	Obwalden	1291^[13] или 1315^[15]	Зарнен	35.878	&10000000000000491000000491	66	7	германски
SG	Санкт Гален	St. Gallen	1803	Санкт Гален	486.981	&100000000000000020310002,031	222	85	германски
TI	Тичино	Ticino	1803	Белинцона	336.943	&100000000000000028119992,812	110	157	италијански
TG	Тургау	Thurgau	1803	Фрауенфелд^[2]	254.528	&10000000000000992000000992	229	80	германски
UR	Ури	Uri	1291^[13]	Алтдорф	35.382	&100000000000000010769991,077	33	20	германски
FR	Фрибур	Fribourg	1481	Фрибур	284.668	&100000000000000016710001,671	141	167	француски, германски
ZH	Цирих	Zürich	1351	Цирих	1.406.083	&100000000000000017290001,729	701	171	германски
ZG	Цуг	Zug	1352	Цуг	116.559	&10000000000000239000000239	416	11	германски
SH	Шафхаузен	Schaffhausen	1501	Шафхаузен	77.139	&10000000000000298000000298	246	27	германски
SZ	Швиц	Schwyz	1291^[13]	Швиц	147.904	&10000000000000908000000908	143	30	германски
CH	Швајцарија			Берн	7.968.705	&1000000000000004129099941,291	174	2.596	германски, француски, италијански, реторомански

Поврзано уреди

Белешки уреди

^ Владата и парламентот се во Херизау, но судството е во Троген
^ Парламентот Фрауенфелд и Вајнфелден

Наводи уреди

Bernhard Ehrenzeller, Philipp Mastronardi, Rainer J. Schweizer, Klaus A. Vallender (eds.) (2002). Die schweizerische Bundesverfassung, Kommentar. ISBN 3-905455-70-6.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link) CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link) Cited as Ehrenzeller.
Häfelin, Ulrich; Haller, Walter; Keller, Helen (2008). Schweizerisches Bundesstaatsrecht (7. изд.). Zürich: Schulthess. ISBN 978-3-7255-5472-0.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link) Cited as Häfelin.

↑ „Cantons, In the Old Confederation until 1798“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.
↑ „Jura (Canton)“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.
↑ „кантон“ — Лексикон на македонскиот јазик
↑ „Швајцарија“. Енциклопедија „Британика“. 26. 1911. стр. 251. Посетено на 2008-11-11.
↑ ^5,0 ^5,1 „Cantons, In the Federal State since 1848“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.
↑ Влада на Швајцарија со врски до секоја кантонска влада Архивирано на 19 декември 2008 г., посет. 11 ноември 2008 г (англиски)
↑ Сојузна статистичка служба (2008). „Службен список на општини во Швајцарија“ (Microsoft Excel). Архивирано од изворникот 2008-06-11. Посетено на 11 ноември 2008. (германски)
↑ ^8,0 ^8,1 дел од Апенцел сè до 1597/1999 г.
↑ како Базел до 1833/1999 г.
↑ дел од Базел сè до 1833/1999 г.
↑ се отцепил од Берн
↑ полагал право прускиот крал Фридрих Вилхелм III сè до Нешателската криза во 1856–1857 г.
↑ ^13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 основачки шумски кантон, основано во 1307, 1304 или 1291 г.
↑ како Унтервалден
↑ Може да се смета за основан во 1315 г. како дел од Унтервалден

Надворешни врски уреди

„Кантони во Швајцарија“ на Ризницата ^?

Кантони во Швајцарија — swissworld.org
Сложувалка — составете ги кантоните на карта

[1] „Cantons, In the Old Confederation until 1798“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.

[2] „Jura (Canton)“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.

[3] „кантон“ — Лексикон на македонскиот јазик

[EB-4] „Швајцарија“. Енциклопедија „Британика“. 26. 1911. стр. 251. Посетено на 2008-11-11.

[HDS_Modern-5] 5,0 ^5,1 „Cantons, In the Federal State since 1848“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.

[6] Влада на Швајцарија со врски до секоја кантонска влада Архивирано на 19 декември 2008 г., посет. 11 ноември 2008 г (англиски)

[7] Сојузна статистичка служба (2008). „Службен список на општини во Швајцарија“ (Microsoft Excel). Архивирано од изворникот 2008-06-11. Посетено на 11 ноември 2008. (германски)

[Appenzell-8] 8,0 ^8,1 дел од Апенцел сè до 1597/1999 г.

[9] како Базел до 1833/1999 г.

[10] дел од Базел сè до 1833/1999 г.

[11] се отцепил од Берн

[12] полагал право прускиот крал Фридрих Вилхелм III сè до Нешателската криза во 1856–1857 г.

[founding-13] 13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 основачки шумски кантон, основано во 1307, 1304 или 1291 г.

[14] како Унтервалден

[15] Може да се смета за основан во 1315 г. како дел од Унтервалден

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[2]