Daartiende iew

• 1204: De Twiehieregheid vaan Mestreech weurt bij ak geregeld. Dit is ouch 't ajdste documint boe-in Mestreech es stad weurt umsjreve.
• 1204: De Veerde Kruustoch löp oet op e conflik tösse westeleke en oosteleke christene. Westerse edele stiechte 't Latijns Keizerriek vaan Constantinopel. 't Euverbliefsel vaan 't Byzantijns Riek kump bekind te stoon es 't Keizerriek vaan Nicaea.
• 1204: De Franse pakke nao e laank belag 't oonnumbaar geach Château Gaillard vaan de Ingelse. Normandië, sinds 1066 in personeel unie mèt Ingeland, kump aon de Franse kroen.
• 1206: Alle Mongoolse stamme weure in ei riek vereineg door Dzjengis Khan.
• 1209: Op initiatief vaan paus Innocentius III beginne de Albigenzische Kruustochte tege de Kathare. De Franse keuning nump 't militair veurtouw.
• 1212: Kinderkruustoch.
• 1215: Jan Zoonderland weurt mèt 't opstèlle vaan de Magna Carta gedwoonge de mach te deile mèt zien vazalle. 't Charter lègk de basis veur 't Ingels Hoegerhoes.
• ca. 1225: 't K'iche'keuninkriek, de lèste mechtege Mayastaot, weurt gestiech in Q'umarkaj.
• 1229: Nao de Zèsde Kruustoch kump Jeruzalem weer in han vaan de christene en weurt 't keuninkriek Jeruzalem weer herstèld.
• 1229: Mèt de Vrei vaan Paries indege de Albigenzische Kruustochte. 't Katharisme is zoe good wie oetgereujd, de Zuid-Franse domeine stoon gooddeils oonder controle vaan Paries.
• 1230: De Carmina Burana, 'n Middellatiense en Middelhoegduitse blomlezing, woort gebundeld. De bundel besteit oet wèrke vaan de 11de bis 13de iew.
• 1230: 't Keuninkriek Granada weurt gestiech. Deze lèsten islamitische staot op 't Iberisch Sjiereiland zal nog tot 1492 bestoon.
• 1231: Remund krijg stadsrechte.
• 1240: De Mongole loupe de Kievse Roes oonder de veuj.
• 1240: Dafydd ap Llywelyn nump es ierste d'n titel prins vaan Wales aon.
• 1243: Zittert krijg stadsrechte.
• 1244: 't Ajjoebiedesultanaot belègk, vereuvert en plundert Jeruzalem.
• 1248: Wöllem II vaan Holland weurt gekoze tot roems-keuning. Heer weurt zoedoende d'n insegste Nederlandsen edele dee oets 't Heileg Roems Riek beheers.
• 1258: Mongoolse horde oonder Hulagu Khan plundere Bagdad en maken 'n ind aon 't Abbasidekalifaot.
• 1261: 't Keizerriek vaan Nicaea löp 't Latijns Keizerriek oonder de voot en herstèlt 't Byzantijns Riek. 't Geslach vaan de Paleologe zal 't riek tot aon 't ind es keizers regere.
• 1262: Op aondringe vaan Gissur Þorvaldsson kump 't door börgeroorlog versjäörd Iesland oonder de Noorse kroen.
• 1263: De Nuistad, daan mesjiens bekind es Elsene, krijg stadsrechte.
• 1270: Yekuno Amlak weurt mèt 'ne coup keizer vaan Ethiopië. Zien Salomonsdynastie zal 't land zeve iewe laank regere.
• 1271: Kublai Khan eis 't mandaot vaan d'n hiemel op en kroent ziech tot keizer vaan China: begin Yuandynastie; Peking (Khanbaliq) veur 't iers hoofstad vaan China.
• 1276: De Mongole pakke de Song-hoofstad Lin'an.
• 1276: Zöstere krijg stadsrechte.
• 1279: In de slaag bij Yamen weurt 't leger vaan Zhao Bing verslage: definitief ind Songdynastie.
• 1282: Floris V vaan Holland annexeert Wes-Friesland.
• 1283: Prins Daniël, naokoumeling vaan de Kievse voorste, stiech 't Groetvoorstedom Moskou, d'n ierste veurluiper vaan de Russische staot.
• 1283: Prins Dafydd ap Gruffydd, de lèsten inheimse prins vaan Wales, weurt door de Ingelse geëxecuteerd.
• 1288: Hertog Jan vaan Braobant versleit de bisjop vaan Kölle in de slaag bij Woeringe. Heidoor kump 't Hertogdom Limbörg in personeel unie mèt Braobant.
• 1291: 't Mamelukkesultanaot pak Acre en maak daomèt definitief 'n ind aon de kruusveerdersstaote in de Levant.
• 1291: De drei kantons Uri, Schwyz en Unterwalden slete 't Eidgenoetsjap, de basis veur de latere Zwitserse staot.
• 1293: Raden Widjaja stiech 't Riek vaan Madjapahit. Dit Oos-Javaans riek zal groete deile vaan 't huieg Indonesië goon beheerse.
• 1294: Mofert krijg stadsrechte.
• 1296: Graof Floris V vaan Holland weurt in Muiden door zien vazalle vermaord.
• 1299: Mèt Jan I störf 't Hollands Hoes in manneleke lien oet. Jan II vaan Avesnes volg häöm op; Holland kump in personeel unie mèt Henegouwe.

• 1202: In 't Wiskundebook Liber abaci lègk Fibonacci de Hindoe-Arabische ciefers oet en publiceert heer zien reeks vaan Fibonacci.
• 1208: Saxo Grammaticus sjrijf zien Gesta Danorum.
• ca. 1250: Roger Bacon sjrijf zien Summa grammatica.
• 1264: In Europa en China weurt 'ne groete komeet gezeen (de komeet vaan 1264).
• 1267: In e werk vaan Roger Bacon weurt veur 't iers door 'nen Europeaon euver böskroet gesproke. Europa heet de oetvinding via de Mongole liere kinne.
• 1271: Marco Polo begint aon zien reis, die häöm tot in China en Mongolië zal bringe: Europese oontdèkking vaan China.
• 1274: Thomas vaan Aquino lègk de lèste hand aon Summa theologica, e lieveg bookwerk boe-in gans 't middeliews wereldbeeld weurt oetgelag en oonderbouwd mèt alle daan besjikbaar bronne.
• ca. 1280: 't Handsjrif Anonymus IV, collegedictaot vaan 'nen Ingelse student in Paries, weurt gesjreve. 't Is vaan groet belaank veur de musicologische kinnes vaan de Notre-Damesjaol.

De Roems-Kathelieke Kèrk stoont op 't huugdepunt vaan häör mach. Väöl vaan häör acties stoonte daan ouch in 't teike vaan wereldleke politiek.

• 1208: De pauseleke legaot Pierre de Castelnau weurt door de Kathare vermaord.
• 1209: De orde vaan de Franciscaone weurt gestiech.
• 1215: 't Veerde Lateraans Concilie kump bijein. Hei weurt 't dogma vaan de transsubstantiatie oonfeilbaar verklaord en opgerope tot de Vijfde Kruustoch.
• 1216: De orde vaan de Dominicaone weurt gestiech.
• 1236: Ahmad al-Badawi verhuis nao Egypte en stiech dao de Badawiyyah, 'n soefische orde.
• 1240: Lowie IX vaan Fraankriek liet 't Dispuut vaan Paries organisere, tösse joedse en christeleke gelierde. De koumende jaore zal de joedse religie streng weure vervolg.
• 1245: 't Ierste Concilie vaan Lyon kump bijein. Neve diverse intern conflikte weurt op dit concilie ouch keizer Frederik II vaan 't Heileg Roems Riek geëxcommuniceerd.
• 1263: Keuning Jacobus I vaan Aragon liet in 't Dispuut vaan Barcelona joede en christene mètein euver Zjezeke discutere. De joede mage in Barcelona blieve.
• 1274: 't Twiede Concilie vaan Lyon kump bijein. Me erkint de Dominicaone en Franciscaone en reup op tot e verboond mèt de Mongole en 'ne nuie kruustoch.

• 1218: In Remund weurt 'n cisterciënzerabdij gestiech boe ouch de Munsterkèrk bij huurt.
• 1248: Oonder graof Wöllem II begint de bouw vaan de Ridderzaol in D'n Haag.
• ca. 1250: 'ne Zekere Wöllem dee Madocke maakde sjrijf Vanden vos Reynaerde.
• ca. 1270: De Poëtischen Edda weurt gesjreve.
• 1298: De Aw Brögk in Mestreech kump veerdeg; ze vervingk 'n väöl awwer Romeinse brögk.

Voorste, militaire en politici bewirk

• Alfons X vaan Castilië (Alfons de Wijze)
• Paus Bonifatius VIII
• Boudewijn I vaan Constantinopel
• Boudewijn II vaan Constantinopel
• Dzjengis Khan
• Eduard I vaan Ingeland
• Filips III vaan Fraankriek (Filips de Stoute)
• Filips IV vaan Fraankriek (Filips de Sjoene)
• Floris V vaan Holland
• Frederik II vaan 't Heileg Roems Riek
• Paus Gregorius IX
• Hendrik III vaan Ingeland
• Paus Innocentius III
• Paus Innocentius IV
• Jan I vaan Braobant
• Jan vaan Ingeland (Jan Zoonderland)
• Kublai Khan
• Lowie IX vaan Fraankriek (Lowie d'n Heilege)
• Michael VIII vaan 't Byzantijns Riek (Michael Palaiologos)

Wetensjappers en filosofe bewirk

• Fibonacci
• Marco Polo
• Nahmanides
• Ramon Llull
• Roger Bacon
• Thomas vaan Aquino

Religieuze bewirk

Zuug ouch 'voorste' en 'filosofe'.

• H. Franciscus vaan Assisi
• Roemi

Kunstenere bewirk

Väöl kunstenere bleve in dezen tied nog anoniem. Vaan sommige wèt me evels wel de naom, dèks genóg door 't werk van hun lierlinge.

• Jacopone da Todi
• Jehan Bretel
• Moniot d'Arras
• Neidhardt von Reuenthal
• Perotinus
• Raimon de Miraval
• Roemi
• Snorri Sturluson
• Walther von der Vogelweide