Latinigado

Latinigado esas termino en linguistiko signifikanta konvertado (transformado) di texto de ne-latina skribosistemo ad latina.

Exter evidenta skopo di latinigado, ank grave es adaptar formo di lo ad skopo-linguo. Precipue lo bezonas estar maxim lektebla da uzanti di specifika latina linguo.

En kazo di IDO krizala punto en latinigado es neuzado di nelektebla enca linguo du-signi zh e kh (per chanjo ad j i h), e korekta uzado y kom vokalo (en kazo di bezono: per chanjo ad i).

Metodi di latinigado redaktar

Metodi di latinigado povas koncernar un ek:

transliterigado por reprezentar skribita texto
transskribado por reprezentar vorti parolita
kombino di li amba supre.

Traiti di latinigado redaktar

On esas multe di latinigala sistemi karakterizata per traiti quale:

adfontala (ne-latina) linguo
deskopala (latina) linguo
simpleso
reversebleso

Latinigado dil alfabeto Kirila redaktar

Ol koncernas lingui dil ex-Sovietana en Balkanana landi. Existas konvinko inter Idisti ke problemo dil Kirila alfabeto es la nura pri latinigado. Sendube ol es falsa. Lingui qua bezonas (e esas) latinigar esas deki, centi o mili – depende quale on vidar la temo: landala lingui oficala o ank lingui etniala. Kopiado dil latinigado de angla versiono di ol, ordinare, ne es apta, malgre ke ofte versiono Idala esus tote sama.

On bezonas dividar oficala lingui dica grupo ad tri parti:

la Rusa, la Mongoliana, la Kirgiziana e la Tajikistanana (la Kazakstanana havas ank sua propra latin-equivalanto)
la Bielorusa e la Ukrainana
Bulgara linguo (kom nura en Balkan – la Serbiana havas ank equivalanta la Latina, e la Macedoniana linguo: unesme es tre simila ad la Bulgara, e duesme ank havas tendenco por havar latino-equivalanto)

Transskibado del grupo Rusa redaktar

la Rusa – funde di ol on transskribas Idale la Mongoliana e la Kirgiziana.

BGN/PCGN (1947): Transliteration system (United States Board on Geographic Names & Permanent Committee on Geographical Names for British Official Use).[32]
GOST 16876-71 (1971), GOST 7.79
Latinigado UN por geografiala nomi (1987) – funde di GOST 16876-71.
ISO 9 (1995) – transliterigado da International Organization for Standardization
ALA-LC (1997)
Volapuk (le 1990) – slangala nomo (sen rilato ad linguo Volapük), fakte ne transliterigado

IDO-transkribala tabelo por la Rusa (modifika normo BGN/PCGN):

Transskribo de Rusa linguo ad IDO
Rusa litero	Remarki	Transskribo ad IDO	Exempli
Rusa litero	Remarki	Transskribo ad IDO	espelo di vorto en rusa alfabeto	transskribo ad IDO
а		a	мама, Анна	mama, Anna
б		b	бас, дуб	bas, dub
в		v	вино, Вера, вы	vino, Vera, vi
г	kom g; dezinenci -ого e -его qui esas pronuncata quale -ovo e -yevo, on transskribas ank kom g	g	гитара, сдвиг, ничего, его	gitara, sdvig, nichego, yego
д		d	дар, под	dar, pod
е	e; ye nur en komenco di vorto, pos vokali e pos signi ъ/ь	e o ye	ель, Елена, затишье, шершень, цель, белый, сено, весна	yel, Yelena, zatishye, shershen, cel, beli, seno, vesna
ё		yo	ёлка, ёрш, ёж, полёт, жёлтый, шёлк, орёл, Семён	yolka, yorsh, yoj, polyot, jyolti, shyolk, oryol, Semyon
ж		j	жарко, пляж	jarko, plaj
з		z	зуб, Зинаида	zub, Zinaida
и	kom idala i; dezinenci ий on transskribas kom i, e ий ene di vorto – kom iy; pos ь kom yi	i o yi	лиса, чиж, воробьи, соловьи, шина, цитата	lisa, chij, vorobyi, solovyi, shina, citata
й	kom y, ecepte se la litero esas inter vokalo e konsonanto – lore i	y o i	район, рай, тайга	rayon, rai, taiga
к	kom k, ecepte se pos к es с, lore on transskribas kom idala x	k o x	курица, Курск, клякса	kurica, Kursk, klyaxa
л		l	ключ, ладья, плов, залп,	klyuch, ladya, plov, zapp
м		m	мимо, мама	mimo, mama
н		n	нитка, нарзан	nitka, narzan
о	egale o acentita (о́ – pronuncata quale o) e o ne acentita (pronuncita quale a)	o	молоко (=молоко́), она	moloko, ona
п		p	папа, пёс	papa, pyos
р		r	рак, лира	rak, lira
с		s	сосуд, лес	sosud, les
т		t	топот, тесто	topot, testo
у		u	урна, куда	urna, kuda
ф		f'	филин, фанфары	filin, fanfari
х		h	худой, хитрый	hudoi, hitri
ц		c	цифра, цыган	cifra, cigan
ч		ch	час, речь	chas, rech
ш		sh	тушёнка, наотмашь, парашют	tushonka, naotmash, parashyut
щ		shch	роща, помощь	roshcha, pomoshch
ъ	esas omisata dum transskribo		подъём, объём	podyom, obyom
ы	en la transkribo funkcio ca litero esas sama quale и e es transskribata kom idala i; dezinenci ый on transskribas kom i, e ый ene di vorto – kom iy	i	быт, сытый, Тыйглаш	bit, siti, Tiyglash
ь	esas omisata dum transskribo		быть, тетрадь, тень, боль, мышь, ладья	bit, tetrad, ten, bol, mish, ladya
э		e	эталон, эхо	etalon, eho
ю		yu	юг, пью, адъютант, любовь, лютня, сюда, тюльпан	yug, pyu, adyutant, lyubov, lyutnya, syuda, tyulpan
я	kom ya, ecepte se я es parto di dezinenco ия lore on transskribas kom a	ya o a	январь, рьяный, пуля, слякоть, пряжа, пять, Анастасия, Ксения, Карелия	yanvar, ryani, pulya, slyakot, pryaja, pyat, Anastasia, Xenia, Karelia

la Mongoliana fundis dil Rusa, ma havas sua du propra signi: Өө – transkribe Öö e Үү – transskribe Üü, ed ank altra interpreto signo Ь (moliga signo qua en transskribo dil Rusa es omisita) – transskribe i.

la Kirgiziana fundis dil Rusa, ma havas sua tri propra signi: Өө – transkribe Öö, Үү – transskribe Üü, e Ңң – transskribe ng.

la Ukrainana, la Bielorusiana e la Bulgara redaktar

Sistemi di latinigado di la Ukraina:

ALA-LC[39]
ISO 9
Ukrainana Nacionala transliterigado
sistemi Ukrainana Nacionala e BGN/PCGN

IDO-transkribala tabelo por la Ukrainana, la Bielorusiana e la Bulgara: (nur kom propozo dal idisti de 2008 – kun posa mikra modifiko)

Kirile	Latine	linugo, loko	apostilo
’	-	l' Ukrainana
а	a
б	b
в	v
г	g	la Bulgara
г	h	l' Ukrainana, la Bielorusa
ґ	g	l' Ukrainana
д	d
е	ye	la Bielorusa, en la komenco dil vorto, pos vokali, pos ь, ъ
е	e	la Bielorusa, en altra kazi
е	e	l' Ukrainana, la Bulgara
ё	o	la Bielorusa, pos ж, ч, ш, щ
ё	io	la Bielorusa, en altra kazi
є	ye	l' Ukrainana, en la komenco dil vorto, pos vokali, pos ь
є	ie	en altra kazi
ж	j
з	z
и	yi	la Bulgara, pos ь, ъ
и	i	la Bulgara, en altra kazi
и	i	l' Ukrainana
ий	iy	l' Ukrainana
і	i	l' Ukrainana, la Bielorusa
ї	yi	l' Ukrainana, en la komenco dil vorto
ї	i	l' Ukrainana, en altra kazi
й	y		i esus maxim internaciona (FGH), ma ol esas nur vokalo en Ido, do y (A) uzesez por ca konsonanto
к	k
кс	x
л	l
м	m
н	n
о	o
п	p
р	r
с	s
т	t
у	u
ў	w	la Bielorusa
ф	f
х	kh h
ц	c
ч	ch
щ	shch	l' Ukrainana, la Bielorusa
щ	sht	la Bulgara
ъ	a	la Bulgara
ь	-
ы	i	la Bielorusa	y esus plene internaciona, ma ol esas nur konsonanto en Ido, dum ke la sono bezonata esas vokalo, do i uzesez

э	e	la Bielorusa
ю	yu	en la komenco dil vorto, pos vokali, pos ь
ю	iu	en altra kazi
я	ya	en la komenco dil vorto, pos vokali, pos ь
я	ia	en altra kazi

Latinigado di ne-Kirila lingui redaktar

Yen sistemi por kelk lingui:

Arabiana linguo redaktar

Araba alfabeto uzesas por skribar la Arabiana, la Persiana, Urdu-linguo, Pashto-linguo e Sindhi-linguo. Existas kelk sistemi di latinigo dil linguo:

DMG (1936) – da Deutsche Morgenländische Gesellschaft
BS 4280 (1968) – da British Standard Institution,
SATTS (le 1970)
UNGEGN (1972)
DIN 31635 (1982) – da Deutsches Institut für Normung
ISO 233 (1984) – transliterigado
Qalam (1985) – mixita sistemo
ISO 233-2 (1993) – simpligita transliterigado
Buckwalter transliteration (le 1990)
ALA-LC (1997)

Armeniana linguo redaktar

Hübschmann-Meillet (1913)
BGN/PCGN (1981)
ISO 9985 (1996)
ALA-LC (1997)

Persiana linguo redaktar

DMG (1969)
ALA-LC (1997)
BGN/PCGN (1958)
EI (1960)
EI (2012)
UN (1967)
UN (2012)

Gruziana linguo redaktar

Nacionala sistemo (2002)
BGN/PCGN (1981-2009)
ISO 9984 (1996)
ALA-LC (1997)
Neoficala sistemo (populara en sociala reti)

Transliterala tabelo:

Gruziana litero	Nacionala sistemo (2002)	BGN/PCGN (1981—2009)	ISO 9984 (1996)	ALA-LC (1997)	Neoficala sistemo
ა	a	a	a	a	a
ბ	b	b	b	b	b
გ	g	g	g	g	g
დ	d	d	d	d	d
ე	e	e	e	e	e
ვ	v	v	v	v	v
ზ	z	z	z	z	z
ჱ		ey	ē	ē	é
თ	t	tʼ	t̕	tʻ	T o t
ი	i	i	i	i	i
კ	k	k	k	k	k
ლ	l	l	l	l	l
მ	m	m	m	m	m
ნ	n	n	n	n	n
ჲ		j	y	y
ო	o	o	o	o	o
პ	p	p	p	p	p
ჟ	zh	zh	ž	ž	J, zh o j
რ	r	r	r	r	r
ს	s	s	s	s	s
ტ	tʼ	t	t	t	t
ჳ			w	w
უ	u	u	u	u	u
ფ	p	pʼ	p̕	pʻ	p o f
ქ	k	kʼ	k̕	kʻ	q o k
ღ	gh	gh	ḡ	ġ	g, gh o R
ყ	qʼ	q	q	q	y
შ	sh	sh	š	š	sh o S
ჩ	ch	chʼ	č̕	čʻ	ch o C
ც	ts	tsʼ	c̕	cʻ	c o ts
ძ	dz	j	ż	dz o Z
წ	tsʼ	ts	c	c	w, c o ts
ჭ	chʼ	ch	č	č	W, ch o tch
ხ	kh	kh	x	x	x o kh
ჴ		qʼ	ẖ	x̣
ჯ	j	j	ǰ	j	j
ჰ	h	h	h	h	h
ჵ			ō	ō

Exempli:

familionomo di ex-prezidantulo di Gruzia მიხეილ სააკაშვილი: Angle Mikheil Saakashvili, Germane Micheil Saakaschwili, Nederlandane e Suediane Micheil Saakasjvili, Polone Micheil Saakaszwili. Idale: Miheil Saakashvili.
familionomo di ex-prezidantino di Gruzia ნინო ბურჯანაძე: Angle Nino Burjanadze, Germane Nino Burdschanadse, Nederlandane Nino Boerdzjanadze, Suediane Nino Burdzjanadze, Polone Nino Burdżanadze. Idale: Nino Burjanadze.

Greka linguo redaktar

Exempli:

familionomo di chef-ministro di Grekia Κυριάκος Μητσοτάκης: Angle, Germane, Nederlandane, Suediane: Kyriakos Mitsotakis, Germane Kyriakos Mitsotakis, Polone, Esperante Kiriakos Mitsotakis. Idale: Kiriakos Mitsotakis.
familionomo di Grekiana militisto Γεώργιος Κονδύλης: Angle, Germane, Nederlandane: Georgios Kondylis, Polone Jeorjos Kondilis, Hispane Georgios Kondilis. Idale: Georgios Kondilis.

Hebrea linguo redaktar

ANSI Z39.25 (1975)
UNGEGN (1977)
ISO 259 (1984) – transliterigado
ISO 259-2 (1994) – simpligita transliterigado
ISO/DIS 259-3 – fonemala transskribado.
ALA-LC

Exempli:

familionomo di prezidanto di Israel יצחק הרצוג: Angle Isaac Herzog, Germane Jitzchak Herzog, Nederlandane: Yitzhak Herzog, Polone Jicchak Herzog, Hispane Isaac Herzog.

Chiniana linguo redaktar

Hanyu Pinyin (1958) – tonala transskribado, fakte normala
ALA-LC – simila ad Wade–Giles, en 2000 transformis ad Hanyu Pinyin
EFEO – da École française d'Extrême-Orient en 19ma yarcento, uzata precipue en Francia
Latinxua Sin Wenz (1926) – sentonala precedanto di Hanyu Pinyin uzita en Soviet-Uniono e regiono autonoma Xinjiang Weiwuer en le 1930
Lessing-Othmer – uzata precipue en Germania
Latinigo Postal (1906)
Wade–Giles (1892) – transliterigado
Yale (1942) – da Usa.
Latinigo Legge – da James Legge, Skotiana misionero
ISO 7098 (1991) – funde di Hanyu Pinyin
Gwoyeu Romatzyh, Mandarin Phonetic Symbols II, Tongyong Pinyin – uzata en Taiwan

Maxim populara esas Hanyu Pinyin modifikita (sen diakrita signi pri toni), quo povas duktar ad absurdala latinigado. Exemple existas du Chiniana provinci: Shǎnxī e Shānxī, qui sen diakrita signi havas un formo: Shanxi. Angle dua formo es latinigita kom Shaanxi, pro ke vokalo ā es plu longa kam ǎ. Ma nur enca kazo, en altra kazi ā iras ad a. Pro to nura aceptebla latinigado del Chiniana en Ido seblas pura (kun diakrita signi) Hanyu Pinyin kom normo internacionala.

Japoniana linguo redaktar

Hepburn (1867) – fonemala transskribado por Angla-Usana : phonetic transcription to Anglo-American praktiki
Nihon-shiki (1885) – transliterigado
Kunrei-shiki (1937) – fonemala transskribado, ank adoptita kom ISO 3602.
JSL (1987) – fonemala transskribado
ALA-LC – simila ad modifikita Hepburn
Wāpuro – transliterigado

Koreana linguo redaktar

McCune–Reischauer (MR) (1937) – unesma transskribo aceptita, poke midifikita MR esis oficala sistemo fo Koreana in yari 1984-2000, pos sekvanta modifiki es nuntempe en Sud-Korea; uzis diakrita signi, apostrofi e tremai
Yale (1942)
RR (2000) – (Angle Revised Romanization of Korean) adjuntis reguli por transskribo e transliterigado
ISO/TR 11941 (1996) – fakte du normi: DPRK por Nord-Korea e ROK por Sud-Korea
Latinigado Lukoff (1945–47) – por la parolita Koreana en kursolibri

Tai-linguo redaktar

Royal Thai General System of Transcription
ISO 11940 (1998) – transliterigado
ISO 11940-2 (2007) – transskribado
ALA-LC