Փառատոն

Փառատոն համայնքի կողմից սովորաբար նշվող մի իրադարձություն, որը հիմնվում է այդ համայնքի և իր կրոնի և մշակույթի որոշ բնույթի վրա։ Այն հաճախ նշվում է որպես տեղական կամ ազգային տոն, մելա կամ իսլամական տոներ։ Բացի կրոնից և ֆոլկլորից նշանակալի ծագումը նաև գյուղատնտեսությունն է։ Սնունդը այնպիսի կենսական ռեսուրս է, որ բոլոր փառատոները կապված են բերքահավաքի հետ։ Լավ բերքի համար նախատեսված կրոնական հիշատակությունը և գոհունակությունը խառնվում են աշնանը տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ, ինչպիսիք են Հելոուինը հյուսիսային կիսագնդում և Զատիկը՝ հարավայինում։

Շքերթ՝ ի պատիվ Իսիդային, Եգիպտական Navigium Isidis փառատոնի նկարազարդումը Ֆրեդերիկ Արթուր Բրիդգմանի կողմից (1902)

Փառատոները հաճախ նախատեսված են հատուկ համայնքային նպատակներ իրագործելու համար, հատկապես հիշատակությանը և գոհունակությանը առնչվող։ Տոնակատարությունները ներկայացնում են կրոնական, սոցիալական կամ աշխարհագրական խմբերի պատկանելության զգացում, որոնք նպաստում են խմբի միասնությանը։ Նրանք կարող են նաև տրամադրել զվարճանք, որը հատկապես կարևոր է տեղական համայնքների համար մինչև զանգվածային արտադրության ժամանցի արարողությունը։ Փառատոները, որոնք կենտրոնացված են մշակութային կամ էթնիկ թեմաների վրա, նաև ձգտում են տեղեկացնել համայնքի անդամներին իրենց ավանդույթների վերաբերյալ․ պատմությունները և փորձը փոխանակող մեծերի ներգրավումը միասնության միջոց է հանդիսանում ընտանիքների միջև։

Հին Հունաստանում և Հռոմում փառատոները, ինչպիսիք են Saturnalia- ն, սերտորեն կապված են հասարակական կազմակերպությունների և քաղաքական գործընթացների, ինչպես նաև կրոնի հետ^[1]^[2]^[3]։ Ժամանակակից ժամանակներում փառատոներին կարող էին մասնակցել օտարերկրացիները, ինչպիսիք են զբոսաշրջիկները, ովքեր գրավում են ավելի շատ էքսցենտրիկ կամ պատմական։ Ֆիլիպինները մեծ թվով փառատոներ ունեցող ժամանակակից հասարակության օրինակներից են, քանի որ տարվա յուրաքանչյուր օրը առնվազն մեկ կոնկրետ տոն է։ Երկրում ավելի քան 42,000 հիմնական և երկրորդական փառատոներ կան, որոնց մեծ մասը բնորոշ է բարանգայի (գյուղական) մակարդակին^[4]։

Ստուգաբանությու խմբագրել

«Փառատոն» բառը ի սկզբանե օգտագործվել է որպես ածական ուշ տասնչորսերորդ դարից, որը ծագել է լատիներենից և հին ֆրանսերենից^[5]։ Միջին անգլերենում «փառատոնային դայ»-ը կրոնական տոն էր^[6]։ Առաջին անգամ որպես գոյական այն օգտագործվել է 1589 թվականին (որպես «Festifall»)^[5] Տոնը առաջին անգամ օգտագործվել է որպես գոյական 1200 թվականին^[7],։ և առաջին անգամ որպես բայ օգտագործվել է 1300 թվականին^[8]։ «Խնջույք» տերմինը օգտագործվում է նաև ընդհանուր աշխարհիկ լեզվով, որպես խոշոր կամ մանրակրկիտ կերակուրի հոմանիշ։ Երբ օգտագործվում է որպես փառատոնի իմաստով, հաճախ վերաբերում է կրոնական փառատոնին, այլ ոչ թե ֆիլմերի կամ արվեստի փառատոների։ Ֆիլիպիններում կամ իսպանական շատ այլ գաղութներում իսպաներեն բառը fiesta օգտագործվել է որպես համայնքային տոն ի պատիվ հովանավոր սրբի։ ^[փա՞ստ]

Ավանդույթներ խմբագրել

Շատ փառատոներ կրոնական ծագում ունեն և մշակութային և կրոնական նշանակությունը ներխուժում են ավանդական գործողություններում։ Ամենակարևոր կրոնական փառատոները, ինչպիսիք են Սուրբ Ծնունդը, Ռոշ Հաշանան, Դիվալին և Կուրբան Բայրամը, ծառայում են տարին նշելու համար։ Մյուսները, ինչպիսիք են բերքահավաքի փառատոները, նշում են սեզոնային փոփոխությունը։ Պատմական նշանակության միջոցառումները, ինչպիսիք են կարևոր ռազմական հաղթանակները կամ ազգային կառույցները, նույնպես խթանում են փառատոնին։ Հին օրինակ է Հին Եգիպտոսի փարավոնի Ռամսեսս III-ի կողմից հիմնած փառատոնը, որտեղ տշվում էր իր հաղթանակը լիբիացիների նկատմամբ^[9]։ Շատ երկրներում արքայական տոները նշում են դինաստիկական իրադարձությունները, ինչպես գյուղատնտեսական տոները բերքահավաքի մասին։ Փառատոները հաճախ նշվում են տարեկան։ Աշխարհում կան փառատոների բազմաթիվ տեսակներ և երկրների մեծ մասը տոնում են կարևոր իրադարձությունները կամ ավանդույթները ավանդական մշակութային միջոցառումներով և միջոցներով։ Հատկապես ամենաշատը պատրաստվում են հատուկ պատրաստված սննդի սպառման մեջ (ցույց տալով կապը «տոնակատարության» հետ) և մարդկանց համախմբում է։ Փառատոները նաև խիստ կապված են ազգային տոների հետ։ Ազգային փառատոների ցուցակը հրապարակվում է, որպեսզի մասնակցությունը դառնա ավելի հեշտ^[10]։

Փառատոների տեսակներ խմբագրել

Կրոնական փառատոներ խմբագրել

Շատ կրոնների շարքում տոնը տոնակատարությունների շարք է Աստվածների կամ Աստծո պատվին^[11]։ Տոնը և փառատոնը պատմականորեն փոխարինելի են։ Շատ կրոններ ունեն փառատոներ, որոնք տարեկան կրկնվում են և որոշները, ինչպիսիք են Փեսախը, Զատիկը և Կուրբան Բայրանը շարժական տոներ են, այսինքն, նրանք, որոնք որոշվում են կամ լուսնային կամ գյուղատնտեսական ցիկլերով, կամ ժամանակի օգտագործման օրացույցով։ Սեդի փառատոնը, օրինակ, տոնում է եգիպտացի փարավոնի իշխանության երեսուներորդ տարին և ապա ամեն երեք (կամ որոշ դեպքերում չորս) տարին դրանից հետո^[12]։

Քրիստոնեական եկեղեցական օրացույցում կան երկու հիմնական տոներ, որը հայտնի է որպես Տիրոջ ծննդյան տոնը (Սուրբ Ծնունդ) և Հարության տոնը (Զատիկ)։ Կաթոլիկ, Ուղափառ և Անգլիկան եկեղեցական օրացույցում ամբողջ տարվա ընթացքում կան մեծ թվով փոքր տոներ՝ հիշատակելով սրբերին, սրբազան իրադարձություններ և վարդապետություններ։ Ֆիլիպիններում տարվա ամեն օր ունի առնվազն մեկ հատուկ կրոնական փառատոն, կամ կաթոլիկ, իսլամական, կամ բնիկ ծագումով։^[փա՞ստ]

Բուդդայականություն կրոնական փառատոները, ինչպիսիք են Էսալա Պերահերան, տեղի են ունենում Շրի Լանկայում և Թաիլանդում^[13]։ Հինդուիստիկան փառատոները, ինչպիսիք են Հոլին, շատ հին են։ Սիկհեր համայնքը տոնում է Վայսախիի փառատոնը նշելով նոր տարին և Խալսի ծնունդը^[14]։

Կրոնական փառատոներ

Մաքրության պատրաստություն Փեսախի համար (1320)

Ռադայի տոնակատարությունը Հոլի փառատոնում, Կանգրայում, Հնդկաստան (1788)

Սուրբ Ծննդյան պատարագ at the Սուրբ Ծննդյան տաճարում, Բեթղեհեմում, Պաղեստին (1979)

Մավրիտանացիների և քրիստոնյաների փառատոն Վիլյենայում, Իսպանիա

Կրիշնայի զարդարանքը Կրիշնաշտամի ֆիլմից, Հնդկաստան

Արվեստի փառատոներ խմբագրել

Ընդհանուր գեղարվեստական փառատոների բազմաթիվ սերունդների թվում են նաև փառատոների ավելի կոնկրետ տեսակներ, այդ թվում մտավոր կամ ստեղծագործական նվաճումների ցուցադրություններ, ինչպիսիք են գիտական փառատոները, գրական փառատոները և երաժշտական փառատոներ^[15]։ Ենթակատեգորիայի մեջ են մտնում երգիծական փառատոները, ռոք փառատոները, ջազ փառատոները և բուսկերս (buskers-փողոցային) փառատոները, պոեզիայի փառատոները^[16], թատերական փառատոները և հեքիաթների փառատոները, և վերամիավորման փառատոները, ինչպիսիք են Վերածննդի տոնավաճառները։ Ֆիլիպիններում, բացի ամբողջ տարվա ընթացքում ցրված բազմաթիվ արվեստի փառատոներից, փետրվար ամիսը հայտնի է որպես ազգային արվեստի ամիս, ամբողջ արշիպելագոնում բոլոր արվեստի փառատոների գագաթնակետը^[17]։

Կինոփառատոները ներառում են մի քանի ֆիլմերի ցուցադրություններ և սովորաբար տեղի են ունենում տարեկան։ Որաշ շատ նշանակալից կինոփառատոներից են Բեռլինի միջազգային կինոփառատոնը, Վենետիկի կինոփառատոնը և Կաննի կինոփառատոնը։

Արվեստի փառատոներ

Պուշկինիպոեզիայի փառատոն, Ռուսաստան

Հեռուստատեսություն Մարտինեզ հյուրանոցում Կաննի կինոփառատոնի ընթացքում, Ֆրանսիա (2006)

Վուդստոք ռոք փառատոնի բացման արարողությունը, ԱՄՆ (1969)

Սննդի և խմիչքի փառատոներ խմբագրել

Սննդի փառատոնը այն միջոցառումն է, որը տոնում է սնունդն ու խմիչքը։ Սրանք հաճախ նշում են հատուկ շրջանի արտադրողների արտադրանքը։ Որաշ սննդի փառատոներ կենտրոնացած են հատուկ սննդի կետի վրա, ինչպիսիք են Գետնանուշի ազգային փառատոնը (The National Peanut Festival) Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, կամ Գոլվեյի Միջազգային Օյսթեր փառատոնը (The Galway International Oyster Festival) Իռլանդիայում։ Նաև կան հատուկ խմիչքների փառատոներ, ինչպիսիք են գարեջրի փառատոնը՝ Օկտոբերֆեստը, Գերմանիայում։ Շատ երկրներ անցկացնում են փառատոներ գինին տոնելու համար։ Մեկ օրինակն է Beaujolais nouveau- ի ժամանման համաշխարհային տոնակատարությունը, որը ներգրավվաած է նոր գինին ամբողջ աշխարհում առաքելու համար յուրաքանչյուր տարվա նոյեմբերի երրորդ հինգշաբթի օրը^[18]^[19]։ Եվ Beaujolais nouveau-ն և ճապոնական բրնձի գինին՝ սակեն, կապված են բերքահավաքի հետ։ Ֆիլիպիններում կան առնվազն երկու հարյուր փառատոներ, որոնք նվիրված են սննդին և խմիչքին։^[փա՞ստ]

Սննդի և խմիչքի փառատոներ

Սոուետո գինու փառատոն, Հարավային Աֆրիկա (2009)

Հոլի Նեպալ (2011)

Տոմատինա, Իսպանիա (2010)

Գարեջրով ձիու կառքը Հոֆբրոյսհաուս գարեջրատնից Օկտոբերֆեստից, Գերմանիա (2013)

Սեզոնային և բերքի փառատոներ խմբագրել

Սեզոնային փառատոները, ինչպիսիք են Բելտենան (Beltane), որոշվում են արեգակնային և լուսնային օրացույցերով և սեզոնների ցիկլով, հատկապես իրենց ազդեծության պատճառով սննդի մատակարարման վրա, որի արդյունքում կան շատ լայն տարածում ունեցող հին և ժամանակակից բերքի փառատոներ։ Հին եգիպտացիները ապավինում էին Նեղոս գետի սեզոնային հեղեղին, ոռոգման ձևին, որը պարարտ հող էր բերում բերքի համար^[20]։ Ալպերում, աշնանը անասունների վերադարձը լեռնային արոտավայրերից մինչև հովտում գտնվող ախոռները նշվում էր որպես Ալմաբրիբ։ Հայտնի ձմեռային փառատոնը՝ Չինաստանի նոր տարին, սահմանվում է լուսնային օրացույցով և նշվում է ձմեռային արևադարձից հետո երկրորդ նոր լուսնի օրը։ Հուլիսի 4-ից 7-ը նշվում է Arunachal Pradesh- ի Ստորին Սուբանսիրի շրջանում ապրող Apatatians- ի շքեղ փառատոնը, աղոթելով բուսական մշակաբույսի բերքի համար^[21]։

Ամառային կամ Սուրբ Հովհաննեսի տոնը սեզոնային փառատոնի օրինակ է՝ կապված քրիստոնեական սրբերի տոնի հետ, ինչպես նաև հյուսիսային կիսագնդի ամառային արևադարձի ժամանակի տոնակատարությանը, որտեղ այն առանձնապես կարևոր է Շվեդիայում։ Ձմեռային կարնավալները նաև հնարավորություն են տալիս օգտագործել ձյուն և սառույց պահանջող ստեղծագործական կամ սպորտային միջոցառումներ տոնելու համար։ Ֆիլիպիններում տարվա յուրաքանչյուր օր կա առնվազն մշակաբույսերի, ձկների, խեցգետնիների, կաթի և այլ տեղական ապրանքների բերքահավաքին նվիրված մեկ փառատոն։^[փա՞ստ]

Սեզոնային և բերքի փառատոներ

Տաճարի փառատոն Հնդկաստանում

Մոնսորո դղյակ Ժամանակակից արվեստի թանգարան Չինական լապտերների Փառատոն, Լուարայի Հովտում

Ամառային պար՝ Անդերս Ցորն, Շվեդիա (1897)

Տանաբատա ամառային փառատոն Սենդայում, Ճապոնիա

Մեծ շքերթ Սիդնեյի արքայական արևելյան ցուցադրում, Ավստրալիա (2009)

Հելոուինի դդումները ցույց են տալիս սերտ հարաբերությունները բերքի և կրոնական փառատոների միջև

Փառատոների ուսումնասիրություն խմբագրել

Տոնական էկոլոգիա – ուսումնասիրում է սիմվոլիզմի և բույսերի, սնկերի և կենդանիների միջև եղած հարաբերությունները՝ կապված մշակութային միջոցառումների հետ, ինչպիսիք են փառատոները, շքերթները և հատուկ առիթները։
Հիթոլոգիա– կրոնական փառատոների ուսումնասիրություն։ Այն սկզբնապես օգտագործվում էր միայն քրիստոնեական փառատոների առնչությամբ^[22], բայց այն ընդգրկում է բոլոր կրոնները, մասնավորապես Հին Հունաստանինը^[23]։ Տեսեք որոշ թեմատիկ համընկնման համար կրոնական սիմվոլիզմով կերակուրների ցանկը։

Տես նաև խմբագրել

Տոնավաճառ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Robertson, Noel (1992). Festivals and legends: the formation of Greek cities in the light of public ritual (Repr. ed.). Toronto: University of Toronto Press. ISBN 0802059880.
↑ Brandt, edited by J. Rasmus; Iddeng, Jon W. (2012). Greek and Roman festivals : content, meaning, and practice (1st ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-969609-3. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)
↑ Pickard-Cambridge, Sir Arthur (1953). The dramatic festivals of Athens (2nd ed.). Oxford: At the Clarendon Press. ISBN 0198142587.
↑ Picard, David; Robinson, Mike (2006). «Remaking Worlds: Festivals, Tourism and Change». In David Picard and Mike Robinson (ed.). Festivals, Tourism and Social Change. Channel View Publications. էջեր 1–3. ISBN 978-1-84541-267-8.
↑ ^5,0 ^5,1 "festival, adj. and n.". OED Online. March 2014. Oxford University Press. Accessed April 16, 2014.
↑ festival (adj.) at the Middle English Dictionary. Accessed April 16, 2014.
↑ "feast, n.". OED Online. March 2014. Oxford University Press. Accessed April 16, 2014.
↑ "feast, v.". OED Online. March 2014. Oxford University Press. Accessed April 16, 2014.
↑ Berrett, LaMar C.; Ogden D. Kelly (1996). Discovering the world of the Bible (3rd ed., rev. ed.). Provo, Utah: Grandin Book Co. էջ 289. ISBN 0-910523-52-5.
↑ See for example: List of festivals in Australia; Bangladesh; Canada; China; Colombia; Costa Rica; Fiji; India; Indonesia; Iran; Japan; Laos; Morocco; Nepal; Pakistan; Philippines; Romania; Tunisia; Turkey; United Kingdom; United States; Vietnam.
↑ Ancient Egyptian festivals could be either religious or political.Bleeker, C. J. (1967 [1968]). Egyptian festivals. Enactments of religious renewal. Leiden, The Netherlands: E. J. Brill.
↑ «Heb-Sed (Egyptian feast)». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 16-ին.
↑ Gerson, Ruth (1996). Traditional festivals in Thailand. Kuala Lumpur; New York: Oxford University Press. ISBN 9676531111.
↑ Roy, Christian (2005). «Sikh Vaisakhi: Anniversary of the Pure». Traditional Festivals, Vol. 2 [M – Z]: A Multicultural Encyclopedia. ABC-CLIO. էջ 480. ISBN 978-1-57607-089-5.
↑ See List of music festivals.
↑ Some such as such as Cúirt International Festival of Literature started as a poetry festival and then broadened in scope.
↑ Kasilag, Giselle P. (1999 թ․ փետրվար). «Performances, exhibits around the country mark National Arts Month». BusinessWorld (SanJuan, Philippines): 1. ISSN 0116-3930 – via Nexis Uni.
↑ Hyslop, Leah (2013 թ․ նոյեմբերի 21). «Beaujolais Nouveau day: 10 facts about the wine». The Telegraph.
↑ Haine, W. Scott (2006). Culture and Customs of France. Greenwood Publishing Group. էջ 103. ISBN 978-0-313-32892-3.
↑ Bunson, Margaret (2009). «Nile festivals». Encyclopedia of Ancient Egypt. Infobase Publishing. էջ 278. ISBN 978-1-4381-0997-8.
↑ «Press release – Dree festival». Directorate of Information, Govt of Arunachal Pradesh. 2004 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 13-ին.
↑ Herbermann, Charles, ed. (1913). «Heortology» . Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
↑ Robert Parker: Athenian Religion

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ֆեստիվար Հայկական Փառատոների Ասոցիացիա Արխիվացված 2018-07-19 Wayback Machine
Ian Yeoman, ed. (2004). Festival and events management: an international arts and culture perspective (1st ed., repr. ed.). Amsterdam: Elsevier Butterworth-Heinemann. ISBN 9780750658720.

[Robertson-1] Robertson, Noel (1992). Festivals and legends: the formation of Greek cities in the light of public ritual (Repr. ed.). Toronto: University of Toronto Press. ISBN 0802059880.

[Brandt-2] Brandt, edited by J. Rasmus; Iddeng, Jon W. (2012). Greek and Roman festivals : content, meaning, and practice (1st ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-969609-3. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)

[Pickard-Cambridge-3] Pickard-Cambridge, Sir Arthur (1953). The dramatic festivals of Athens (2nd ed.). Oxford: At the Clarendon Press. ISBN 0198142587.

[Picard-4] Picard, David; Robinson, Mike (2006). «Remaking Worlds: Festivals, Tourism and Change». In David Picard and Mike Robinson (ed.). Festivals, Tourism and Social Change. Channel View Publications. էջեր 1–3. ISBN 978-1-84541-267-8.

[oed1-5] 5,0 ^5,1 "festival, adj. and n.". OED Online. March 2014. Oxford University Press. Accessed April 16, 2014.

[6] stival (adj.) at the Middle English Dictionary. Accessed April 16, 2014.

[7] "feast, n.". OED Online. March 2014. Oxford University Press. Accessed April 16, 2014.

[8] "feast, v.". OED Online. March 2014. Oxford University Press. Accessed April 16, 2014.

[Berrett-9] Berrett, LaMar C.; Ogden D. Kelly (1996). Discovering the world of the Bible (3rd ed., rev. ed.). Provo, Utah: Grandin Book Co. էջ 289. ISBN 0-910523-52-5.

[10] See for example: List of festivals in Australia; Bangladesh; Canada; China; Colombia; Costa Rica; Fiji; India; Indonesia; Iran; Japan; Laos; Morocco; Nepal; Pakistan; Philippines; Romania; Tunisia; Turkey; United Kingdom; United States; Vietnam.

[Bleeker-11] Ancient Egyptian festivals could be either religious or political.Bleeker, C. J. (1967 [1968]). Egyptian festivals. Enactments of religious renewal. Leiden, The Netherlands: E. J. Brill.

[12] «Heb-Sed (Egyptian feast)». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 16-ին.

[Gerson-13] Gerson, Ruth (1996). Traditional festivals in Thailand. Kuala Lumpur; New York: Oxford University Press. ISBN 9676531111.

[Roy2005-14] Roy, Christian (2005). «Sikh Vaisakhi: Anniversary of the Pure». Traditional Festivals, Vol. 2 [M – Z]: A Multicultural Encyclopedia. ABC-CLIO. էջ 480. ISBN 978-1-57607-089-5.

[:0-15] See List of music festivals.

[:1-16] Some such as such as Cúirt International Festival of Literature started as a poetry festival and then broadened in scope.

[17] Kasilag, Giselle P. (1999 թ․ փետրվար). «Performances, exhibits around the country mark National Arts Month». BusinessWorld (SanJuan, Philippines): 1. ISSN 0116-3930 – via Nexis Uni.

[18] Hyslop, Leah (2013 թ․ նոյեմբերի 21). «Beaujolais Nouveau day: 10 facts about the wine». The Telegraph.

[Haine2006-19] Haine, W. Scott (2006). Culture and Customs of France. Greenwood Publishing Group. էջ 103. ISBN 978-0-313-32892-3.

[Bunson-20] Bunson, Margaret (2009). «Nile festivals». Encyclopedia of Ancient Egypt. Infobase Publishing. էջ 278. ISBN 978-1-4381-0997-8.

[GoAP_PR-21] «Press release – Dree festival». Directorate of Information, Govt of Arunachal Pradesh. 2004 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 13-ին.

[22] Herbermann, Charles, ed. (1913). «Heortology» . Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.

[23] Robert Parker: Athenian Religion

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]