Սպանդանոց (Րաֆֆի)

Շիրվանզադեն իր հուշերում ակնարկում է, որ Արծրունուն վերաբերող դիպվածի պատճառով պատմվածքը «Մշակում» չի հրապարակվել։ «Սպանդանոցը» պետք է մտներ «Փունջի» երրորդ հատորի մեջ, բայց վերջինս չտպագրվելու հետևանքով մնացել է անտիպ։«Սպանդանոցը» առաջին անգամ տպագրվում է հեղինակի այրու՝ Աննա Րաֆֆիի նախաձեռնությամբ։ 1890, «Հանդես գրականական և պատմականի» մեջ, ապա «Վիպակներ և պատկերներ» ժողովածուի առաջին հատորում^[1]։

Պատմվածքը երկու պանդուխտ եղբայրների մասին է։ Ավագ եղբայըը խնամք էր տանում հայրենիքում ապրող իր ծնողների և եղբոր ուսման համար, ով հիվանդացել էր։ Ավագ եղբայրը շատ էր մտահոգվում կրտսեր եղբոր առողջությամբ, ով հեռու լինելով հայրենի օջախից, հեռու ծնողի հոգատարությունից՝ տանջվում էր հիվանդությունից։ Առավոտյան եղբայրը սպասում էր բժշկի այցելությանը, ով ուշանում էր, և եղբայրը իրեն է մեղադրում, որ գումարը նախապես չի վճարել և այդ է ուշացման պատճառը։ Նա բժշկին է տալիս իր վերջին տասը ռուբլանոց թղթադրամը և հրավիրում հիվանդ եղբոր մոտ։ Այդ ժամանակ նրանց այցի էր եկել նաև իրենց ծանոթներից մի հայ բժիշկ։ Երկու բժիշկներն էլ խորհուրդ են տալիս հիվանդին տեղափոխել հիվանդանոց։ Հիվանդը՝ լսելով հիվանդանոց տարվելու լուրը՝ սարսափում է, քանի որ շատ էր լսել բժիշկների տգիտության մասին։ Սխալ բուժումը պատճառ է հանդիսանում նրա թուլանալու, միջանցքում ընկնելուն։ Նա այդ պահին զրկված էր բժիշկների խնամատարությունից և իր մոտ էր միայն մեկ այլ հիվանդ՝ Մարտիրոսը, որին էլ հայտնում է իր սպասվող մահվան մասին և խնդրում փոխանցել եղբորը, որ մորը չհայտնի իր մահվան լուրը և ավանդում է հոգին։

Առավոտյան տեսակցության եկած եղբորը հայտնում են, որ հիվանդի հետ ամեն ինչ լավ է և տեսակցության կարող է գալ կիրակի, այնինչ եղբոր դին արդեն դիահերձարանում էր։ Կիրակի այցելության գնացած եղբորը ցույց են տալիս երիտասարդ եղբոր սառած, այլանդակված մարմինը։ Երբ հնչում է երիտասարդի արդար բողոքը, թե դա հիվանդանոց չէ, այլ՝ սպանդանոց, նրան մխիթարում են, որ փոքր ինչ ուշանալու դեպքում նրան այլևս վիճակված չէր լինելու վերջին հրաժեշտը տալու։ Ուշաթափ լինելու պատճառով նա այդպես էլ չի լսում բժշկի այդ խոսքերը^[2]։

Սպանդանոցը առաջին անգամ հրատարակվել է Րաֆֆու «Երկերի ժողովածուի» եռահատոր հրատարակության առաջին հատորում (Երևան, 1949, էջ 483)^[1]։

1891 թվականին Դավիթ Տեր-Դավթյանի թարգմանությամբ «Սով», «Անբախտ Հռիփսիմեն» պատմվածքների հետ «Սպանդանոցը» հրապարակվում է հեղինակի «Մի քանի պատմվածքներ» վերնագրով Վրացերեն ժողովածուի մեջ (Թիֆլիս, 1891, էջ 53)։Արտատպվել է «Հանդես գրակականական և պատմական» գրքի չորրորդ հատորում (Մոսկվա, 1890, էջ 1)^[1]։