Մեծ Լճեր
Մեծ Լճեր (անգլ.՝ Great Lakes; ֆր.՝ Grands Lacs), քաղցրահամ լճերի համակարգ Հյուսիսային Ամերիկայում, ԱՄՆ-ի և Կանադայի տարածքում (Միչիգան լիճը ամբողջությամբ գտնվում է ԱՄՆ-ի տարածքում, մյուս լճերի և դրանք միացնող կարճ գետերի միջով անցնում է սահմանը ԱՄՆ-ի և Կանադայի միջև)[1]։ Ներառում է մի շարք խոշոր և միջին ջրամբարներ, որոնք միացված են գետերով և նեղուցներով։ Մեծ Լճերի համակարգի մեջ են մտնում Վերին, Հուրոն, Միչիգան, Էրի և Օնտարիո լճերը, սակայն երբեմն համակարգի մեջ ներառում են նաև Սենտ Կլեր լիճը։ Դրանք գոյացնում են Երկրի ամենամեծ քաղցրահամ լճերի խումբը (ընդհանուր մակերեսը 244 106 կմ², ընդհանուր ծավալը՝ 22 671 կմ³), պարունակում է աշխարհի քաղցրահամ ջրի 21 %-ը (և Հյուսիսային Ամերիկայի քաղցրահամ ջրի պաշարների 84 %-ը)[2][3][4]։ Դրանց հետ կապված են մի քանի միջին լճեր, որոնցից կարևորներն են համարվում՝ Սենտ Մերիս, Մանիտու, Նիպիգոն, Նիպիսինգ լճերը։ Լճերը պատկանում են Ատլանտյան օվկիանոսի ավազանին, հոսքը կատարվում է Սուրբ Լավրենտիոս գետով։
| Մեծ Լճեր | |
|---|---|
_Brighter.jpg) | |
| Տեսակ | group of interconnected lakes? |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Մակերես | 208 610 կմ² |
| Ծավալ | 22 725 կմ³ |
| Կազմված է | Վերին լիճ, Lake Michigan–Huron?, Էրի լիճ և Օնտարիո լիճ |
| Աշխարհագրական տեղադրություն | Հյուսիսային Ամերիկա |
| Լճից հոսող գետ | Սուրբ Լավրենտիոս գետ |
 | |
 | |
Աշխարհագրություն խմբագրել
Ընդհանուր տեղեկություններ խմբագրել
Մեծ Լճերը մտնում են Երկրի քաղցրահամ ջրի ամենախոշոր կուտակումների թվի մեջ։ Այդ լճերի հետ կարող է մրցակցել միայն Բայկալը, ինչպես նաև Գրենլանդիայի և Անտարկտիդայի սառցադաշտերը։ Դրանք իրար հետ կապված են գետերով և ջրանցքներով, և այդ պատճառով ջուրը հոսում է մեկ լճից և թափվում մյուսը։ Վերին լիճը համարվում է աշխարհի ամենախոշոր քաղցրահամ լիճը, իսկ Օնտարիո լիճը Եվրոպայի Լադոգա լճից ավելի մեծ է։ Մեծ Լճերի միջին խորությունը՝ լինելով ոչ շատ մեծ, գերազանցում է Բալթիկ և Հյուսիսային ծովերի միջին խորությունը։
Ջրափնյա գծի երկարությունը (կղզիների հետ միասին) կազմում է մոտ 18 հազար կմ։ Ընդհանուր մակերեսը՝ 244 106 կմ², ավազանի մակերեսը՝ 768 հազար կմ² (ներառյալ լճերի մակերեսը), ընդհանուր ծավալը՝ 22 671 կմ³, չորս լճերի խորությունը գերազանցում է 200 մետրը և միայն Էրի լճի խորությունը կազմում է 64 մետր, իսկ Սենտ Կլեր լճի խորությունը կազմում է ընդամենը 8 մետր։ Ամենախոշոր և ամենախորը լիճը Մեծ Լճերի թվում Վերին լիճն է, իսկ ամենափոքրը՝ Սենտ Կլեր լիճն է։
Մեծ Լճերի մեջ թափվում են բազմաթիվ ոչ մեծ գետեր, հոսքը լճերից կատարվում է Սուրբ Լավրենտիոս գետի միջոցով, որը սկիզբ է առնում Օնտարիո լճից և թափվում է Ատլանտյան օվկիանոսի մեջ, ջրի միջին ծախսը ակունքի մոտ կազմում է 6637 մ³/վ[5]։
| Լիճ | Սենտ Կլեր | Օնտարիո լիճ | Էրի լիճ | Միչիգան լիճ | Հուրոն լիճ | Վերին լիճ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Մակերևույթի մակերեսը | 1 114 կմ² | 19 000 կմ² | 25 700 կմ² | 58 000 կմ² | 59 600 կմ² | 82 400 կմ² |
| Ծավալը | 3,4 կմ³ | 1640 կմ³ | 480 կմ³ | 4900 կմ³ | 3540 կմ³ | 12 000 կմ³ |
| Բարձրությունը ծովի մակարդակից | 175 մ | 75 մ | 174 մ | 176 մ | 176 մ | 186 մ |
| Միջին խորությունը | 3,4 մ | 86 մ | 19 մ | 85 մ | 59 մ | 147 մ |
| Առավելագույն խորությունը | 8 մ | 246 մ | 64 մ | 281 մ | 230 մ | 406 մ |
| Հիմնական բնակավայրերը | Դետրոյթ Ուինդսոր | Համիլտոն, Օնտարիո Քինգսթոն, Օնտարիո Օշավա, Օնտարիո Ռոչեստեր, Նյու Յորք Տորոնտո, Օնտարիո Միսսիսոգա, Օնտարիո | Բուֆֆալո, Նյու Յորք Քլիվլենդ, Օհայո Էրի, Փենսիլվանիա Թոլեդո, Օհայո | Չիկագո, Իլինոյս Գերի Ինդիանա Գրին Բեյ, Վիսկոնսին Միլուոքի, Վիսկոնսին | Սարնիա, Օնտարիո Փորտ Հուրոն, Միչիգան Բեյ Սիթի, Միչիգան | Դուլութ, Մինեսոտա Սու Սենտ Մարի, Օնտարիո Թանդեր Բեյ, Օնտարիո Մարքետ, Միչիգան |
Ռոդ Այլենդի համալսարանի երկրաբան Ջոն Քինգի կարծիքով, ջրի մակարդակը զգայուն է կլիմայի փոփոխության հանդեպ և ավելի շատ կարող է փոփոխվել 21-րդ դարում[6]։
2013 թվականի հունվարին թարմացվել է Միչիգան և Հուրոն լճերի ռեկորդային ցածր ջրի մակարդակը (սկսած կանոնավոր դիտարկումների պահից, 1918 թվական), (մինչ այդ նվազագույնը գրանցվել է 1964 թվականի մարտին), առավելագույն մակարդակից մոտ 2 մետր ցածր (1986 թվականի հոկտեմբեր)։ Դրա պատճառները մի քանիսն են՝ հողահանման աշխատանքներ, օգտակար հանածոների արդյունահանում, հողերի էրոզիա[7]։
Կղզիներ խմբագրել
Մեծ Լճերի տարածքում գտնվում են մոտ 35 000 կղզիներ[8]։ Դրանցից ամենախոշորներն են՝ Հուրոն լճում գտնվող Մանիտուլին կղզին, աշխարհի ամենամեծ կղզին, որը գտնվում է քաղցրահամ լճում։ Կղզու ներսում կա սեփական լիճ՝ Մանիտու, որի ներսում կան մի քանի կղզիներ[9]։ Մյուս խոշոր կղզին՝ Վերին լճում գտնվող Այր Ռոյալ կղզին է։
Կլիմա խմբագրել
Մեծ Լճերի կլիման չափավոր խոնավ է, նման է Միջին Բալթիկայի կլիմային։ Մեծ Լճերի շրջանին բնորոշ են եղանակային կտրուկ տատանումներ։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ մոտակայքում գտնվում են ցուրտ Հուդզոնի ծոցը հյուսիսում և շատ տաք Մեքսիկական ծոցը հարավում։ Առավել փոփոխական սեզոնը ձմեռն է, այն ձնառատ է, դիտվում է ցիկլոնների ակտիվ գործունեություն։ Մեծ Լճերի տարածք հաճախ ներթափանցում են նաև արկտիկական սառը հոսանքներ, որոնք սառնամանիքներ են առաջացնում։ Ձմռանը առաջինը սառչում է Վերին լիճը, հետո Հուրոն և Միչիգան լճերը, իսկ վերջին հերթին՝ Էրի լիճը։ Ամառը զով է, այն ինչպես և ձմեռը, փոփոխական է, հաճախակի անձրևներով և ուժեղ քամիներով։ Աշունը լավագույն սեզոնն է Մեծ Լճերի տարածքում[10]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Великие озёра — статья из Большой советской энциклопедии (3-е издание). О. А. Спенглер
- ↑ «Great Lakes – U.S. EPA». Epa.gov. 2006 թ․ հունիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 19-ին.
- ↑ «LUHNA Chapter 6: Historical Landcover Changes in the Great Lakes Region». Biology.usgs.gov. 2003 թ․ նոյեմբերի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 19-ին.
- ↑ Ghassemi, Fereidoun (2007). Inter-basin water transfer. Cambridge, Cambridge University Press. ISBN 0-521-86969-2.
- ↑ Stanley J. Bolsenga, Charles E. Herdendorf Lake Erie and Lake Saint Clair Handbook. — Wayne State University Press, 1993. — С. 67. — ISBN 978-0-8143-2470-7
- ↑ «Great Lakes Water Levels Sensitive To Climate Change» (անգլերեն). Science Daily. 2009 թ․ հունվարի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ Lakes Michigan, Huron hit record low water level
- ↑ Tom Bennett State of the Great Lakes: 1997 Annual Report. — DIANE Publishing, 1999. — ISBN 978-0-7881-4358-8
- ↑ Gary A. Dunn Insects of the Great Lakes Region. — University of Michigan Press, 1996. — ISBN 978-0-472-06515-8
- ↑ Гусаков, Петрова, 1987, с. 28—30
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ Լճեր» հոդվածին։ |