Իսրայելի իրավական համակարգ
Իսրայելի իրավական համակարգ, Իսրայելի նորմերը, ինստիտուտները և իրավունքի ոլորտները։
Իսրայելում պահպանվում է անկախ դատական համակարգի սկզբունքը, իրականացվում է իշխանությունների տարանջատումը և իշխանությունների միջև հավասարակշռությունը մեծապես պահպանվում է։ Իսրայելում չկա ֆորմալ Սահմանադրություն, և իրավական համակարգի հիմնական սկզբունքները հիմնված են հիմնական օրենքների ժողովածուի վրա, որոնց ստեղծման գործընթացը դեռևս ավարտված չէ, ինչպես նաև օրենքների մեկնաբանման վրա՝ Իսրայելի՝ որպես հրեական և ժողովրդավարական պետության հիմնարար սահմանման լույսի ներքո։ Մարդու և քաղաքացու իրավունքներն ամրագրված են Իսրայելի անկախության հռչակագրում, հիմնական և այլ օրենքներում, ինչպես նաև Գերագույն դատարանի որոշումներում։ Իսրայելում, մասնավորապես, երաշխավորված են կյանքի պաշտպանությունը, ֆիզիկական անձեռնմխելիությունը և արժանապատվությունը յուրաքանչյուր անձի, անկախ ռասայից, սեռից և դավանանքից, ինչպես նաև յուրաքանչյուր մարդու իրավունքը չմիջամտելու անձնական կյանքի և սեփականության պաշտպանության[1]։
Պետության հռչակումից հետո նրա իրավական համակարգը գտնվում էր ընդհանուր իրավունքի ազդեցության տակ, սակայն ընդհանուր իրավունքի տարրերն աստիճանաբար փոխարինվում և փոխարինվում են օրիգինալ իսրայելական իրավունքով։ Իսրայելի իրավական համակարգում հատուկ տեղ է զբաղեցնում հրեական իրավունքը։ Որոշ ոլորտներում, հիմնականում ընտանեկան իրավունքի, կիրառվում է տարբեր համայնքների կրոնական իրավունքը։ Սահմանադրական հեղափոխությունը, որը, որոշ իրավաբանների կարծիքով, անցկացվել է իսրայելական իրավունքում, չէր կարող չանդրադառնալ պետության սահմանադրական իրավունքի և իրավական համակարգի վրա։
Իսրայելական իրավունքի աղբյուրներ խմբագրել
Օսմանյան իրավունք խմբագրել
Մինչև 1917 թվականը Էրեց-Իսրայել (կամ Պաղեստին) տարածքը Օսմանյան կայսրության մաս էր կազմում։ Բացառությամբ հին հրեական իրավունքի, այդ տարածքում գործող մյուս հին իրավական համակարգերը, մինչև Օսմանյան կայսրության զավթումը, ազդեցություն չեն ունեցել Իսրայելի իրավունքի վրա։
Էրեց-Իսրայելը Օսմանյան կայսրության ինքնավար միավորը չէր, այլ կայսրության շրջաններից մեկն էր, որը տարածվել էր Եվրոպայի, Ասիայի և Աֆրիկայի հսկայական տարածքներում։ Այդ պատճառով այդ տարածքում չկար իրենց սեփական օրենսդրությունը, այլ գործում էր Օսմանյան իրավունքը։
Իրավունքի շատ ոլորտներ ընդգրկած և ժամանակակից բնութագրեր ունեցող Օսմանյան իրավական համակարգն, այնուամենայնիվ, հետ էր մնում որոշ ոլորտներում առաջավոր իրավական համակարգերից։ Նյութական քաղաքացիական իրավունքը կարգավորվում է Մաջալի (Մեժել) օրենքների համաձայն։ Բացի այդ, գործում էին Օսմանյան օրենքներ, որոնք կարգավորում էին քրեական իրավունքը, ապացուցողական իրավունքը, դատական կատարումը, դատավարական իրավունքը և իրավունքի այլ ոլորտներ։
Մինչ օրս իսրայելական իրավունքում պահպանվում են որոշ նորմեր, որոնք սկիզբ են առնում Օսմանյան օրենքներում, և որի օրինակ կարող է ծառայել հողերի դասակարգման հարցը։ Օսմանյան քաղաքացիական դատավարության մասին հրամանագրի 80-րդ և 81-րդ հոդվածները կարողացան վերապրել օրենսդրության բոլոր փոփոխությունները և դեռևս կիրառվում են Իսրայելի իրավունքում։ Այդ հոդվածները կապված են քաղաքացիական իրավունքում ապացուցման հարցերի հետ՝ փաստաթղթերի համեմատ բանավոր վկայականների և այն գործարքների նշման հետ, որոնց ապացույցը պահանջում է գրավոր փաստաթղթեր։
Բրիտանական իրավունք խմբագրել
1917 թվականին Սինայ-Պաղեստինյան արշավի ընթացքում Պաղեստին են մտել բրիտանական զորքերը։ Բոլոր դատավորները լքել են երկիրը թուրքական զորքերի հետ միասին, և բրիտանական զորքերի հրամանատար գեներալ Ալլենբին հրահանգել է սպա Օրմե Բիգլենդ Քլարկին զբաղվել դատական նոր համակարգի ստեղծմամբ։ Քլարկին ընդամենը մի քանի ամիս է անհրաժեշտ եղել նախապատրաստվելու համար, և 1918 թվականի հունիսի 24-ին դատարաններ են բացվել մի քանի քաղաքներում։ Շատ շուտով տեղի բնակիչները ուշադրություն են դարձրել այն հանգամանքին, որ նոր դատարաններում, ի տարբերություն հների, կաշառք չեն վերցրել։ Քլարկի ստեղծած համակարգը մեծապես հիմնված էր բրիտանական իրավունքի վրա, Իսկ Օրմե Բիգլենդ Քլարկը համարվում է Պաղեստինում Բրիտանական իրավունքի հիմնադիր հայրը[3]։
Էրեց-Իսրայել բրիտանական մանդատի ուժի մեջ մտնելուց հետո հրատարակվել է «1992 թվականի թագավորի հրամանագիրը խորհրդում (Պաղեստին)»[4], որում 46-րդ հոդվածում սահմանված է, որ Օսմանյան օրենքները, որոնք ուժի մեջ են մտել մինչև 1914 թվականի նոյեմբերի 1-ը (այն օրը, երբ Թուրքիան մտավ առաջին համաշխարհային պատերազմի մեջ), շարունակում են գործել այնքանով, որքանով դրանք կիրառելի են տեղական պայմաններում և չեն հակասում բրիտանական մանդատային օրենսդրությանը։
Միևնույն ժամանակ, 46-րդ հոդվածում ասվում է, որ թուրքական օրենսդրությամբ չկարգավորվող հարցերում դատարանները պետք է առաջնորդվեն անգլերեն ընդհանուր իրավունքով և արդարության դոկտրիններով[5]։ Շատ ժամանակ չի անցել, երբ դատարանները, հիմնվելով 46-րդ հոդվածի վրա, սկսեցին դիմել անգլերենի իրավունքի զարգացած ոլորտներին։ Դրան զուգահեռ Պաղեստինի գերագույն հանձնակատարը սկսել է նոր հրամանագրեր հրապարակել, ինչպիսիք են մուրհակների (շրջանառու փաստաթղթերի) մասին հրամանագիրը[6]) և քաղաքացիական իրավախախտումների մասին հրամանագիրը, որոնք իրենց հերթին կարգուկանոն են մտցրել քաղաքացիական իրավունքի մեջ։
Այդ ժամանակահատվածում ձևավորվել են ապագա Իսրայելի իրավական համակարգի բազմաթիվ բնորոշ հատկանիշներ։ Այդ մասին են վկայում քրեական դատավարությունում ատենակալների դատարանի բացակայությունը, պարտադիր ուժ ունեցող նախադեպը և իրավունքի այդ համակարգի բազմաթիվ այլ առանձնահատկություններ։ Երդվյալ ատենակալների ինստիտուտը, որը բրիտանական իրավական համակարգի նախկին մասն է, բացակայել է, քանի որ բրիտանացիները ձեռնպահ են մնացել դատարանների ստեղծումից, որոնց կազմի մեջ կմտնեին երդվյալ ատենակալները, որոնք գաղութների բնիկ բնակիչներ են։ Ընդհանուր առմամբ, Իսրայելում այսօր գոյություն ունեցող ընդհանուր իրավասության դատարանների և մասնագիտացված դատարանների կառուցվածքը նույնպես ձևավորվել է մանդատի շրջանում։ Երդվյալ ատենակալների ինստիտուտը, որը բրիտանական իրավական համակարգի նախկին մասն է, բացակայել է, քանի որ բրիտանացիները ձեռնպահ են մնացել դատարանների ստեղծումից, որոնց կազմի մեջ կմտնեին երդվյալ ատենակալները, որոնք գաղութների բնիկ բնակիչներ են։
Պետության հիմնում խմբագրել
Իսրայելի պետության հռչակման հետ կապված անհրաժեշտություն է առաջացել կարգի բերել նրա իրավական համակարգը։ Պաղեստինի նկատմամբ բրիտանական մանդատի ավարտի նախօրեին ժողովրդական խորհուրդ է ստեղծվել[7] որպես Իսրայելի ապագա իշխանության ինստիտուտների հիմքը։ Խորհուրդը չի ընտրվել, նրան նշանակել են ազգային կոմիտեն և հրեական գործակալությունը, որպեսզի նա ներկայացնի իշուվի բոլոր քաղաքական ուժերը։ 1948 թվականի մայիսի 14-ին ժողովրդական խորհուրդը հռչակեց պետության ստեղծումը և սկսեց կոչվել ժամանակավոր Պետական խորհուրդ[7]։ Պետության հռչակումից հետո ձևավորվել է նոր իրավաբանական անձ, որը կոչվում է Իսրայել պետություն, և ոչ մի պարտավորություններ այն չեն կապել նախորդ իշխանության հետ։
Երիտասարդ պետությունն առանց ուժ ունեցող իրավունքի չթողնելու համար պետության հռչակման հետ միաժամանակ հրապարակվեց մի հրաման, որը դրեց նոր պետության իրավունքի հիմքերը։ Դեկրետի համաձայն՝ ժամանակավոր Պետական խորհուրդը դարձել է օրենսդիր մարմին, իսկ պետության հռչակումից առաջ գործող իրավունքը մնացել է ուժի մեջ, թեև դրանում որոշակի փոփոխություններ են կատարվել։ Այսպիսով, հրամանագիրը հայտարարել Է բրիտանական իրավունքի փոխառության մասին, սակայն նա նաև հայտարարել է, որ այդ իրավունքը բարեփոխվելու է օրենսդիր մարմնի կողմից ընդունված օրենքների միջոցով։
1948 թվականի մայիսի 19-ին հրամանագիրը փոխարինվել է իշխանության և դատական իշխանության համակարգի մասին որոշմամբ[8][9], որը հրատարակվել է ժամանակավոր Պետական խորհրդի կողմից։
 | 1948 թվականի մայիսի 14-ից հետո, եթե այն չի հակասում սույն որոշմանը կամ ժամանակավոր Պետական խորհրդի կողմից ընդունված այլ օրենքներին և ենթակա է փոփոխությունների, որոնք բխում են Իսրայել պետության և նրա իշխանության մարմինների ստեղծման փաստից։ |  |
Ավելի ուշ՝ 1949 թվականի հունվարի 25-ին, անցկացվել են հիմնադիր ժողովի ընտրություններ։ Նորընտիր հիմնադիր ժողովն ընդունեց անցումային շրջանի մասին օրենքը[10], ըստ որի՝ Իսրայելի խորհրդարանը կոչվելու է Կնեսետ, իսկ հիմնադիր ժողովը լինելու է առաջին գումարման Կնեսետը։
Իրավունքի գործող աղբյուրներ խմբագրել
Իսրայելի պետության հիմնադրման օրվանից Քնեսեթը օրենքներ է ընդունել, որոնք գրեթե ամբողջությամբ փոխարինել են իրավունքի բոլոր ոլորտներում բրիտանական օրենսդրությունը (բացառություններին են դասվում ապացույցների, քաղաքացիական իրավախախտումների (դելիկտների) և մուրհակների մասին հրամանագրերը, բայց և նրանց տրվել են ժամանակակից իսրայելական ձևակերպումներ եբրայերենով)։ Լրացուցիչ գործադիրի մարմինների կողմից, գլխավորապես նախարարությունների կողմից, հրատարակվել են բազմաթիվ ենթաօրենսդրական ակտեր։ Այսպիսով, ներկայումս պետության իրավական ոլորտների մեծ մասում գործում է նորմատիվ իրավական ակտերի ինքնատիպ և անկախ համակարգ։ Իսրայելի դատարանը մի շարք նախադեպային որոշումներ է ընդունել, որոնք բնութագրում են ոչ միայն Իսրայելի նոր օրենսդրությունը, այլև մանդատային և օտտոմանական օրենսդրության դեռևս պահպանված տարրերը[11]։ Եթե պետության կազմավորումից հետո առաջին տարիներին դատարաններն առաջնորդվել են անգլիական նախադեպերով, ապա նման պրակտիկան այժմ գրեթե դադարել է, և արտասահմանյան իրավունքի համակարգերի (օրինակ՝ անգլիական կամ ամերիկյան) հղումները կատարվում են հիմա միայն համեմատական վերլուծության համար և պարտադիր բնույթ չեն կրում։
1980 թվականին ընդունված իրավունքի հիմունքների մասին օրենքը կարևոր տեղ է տվել հրեական իրավունքին՝ պարտադիր ուժ ունեցող իրավունքի այլ աղբյուրների շարքում։
Իսրայելի իրավունքի աղբյուր են դարձել միջազգային պայմանագրերի որոշ դրույթներ, որոնց կողմերից մեկը Իսրայելն է, ինչպես նաև միջազգային իրավունքի այլ աղբյուրների դրույթները։
Այսպիսով, ամփոփելով ասվածը, կարելի է նշել իսրայելական իրավունքի հետևյալ աղբյուրները՝ Կնեսետի օրենքները, ենթաօրենսդրական ակտերը, դատական նախադեպերը, մանդատային և Օսմանյան իրավունքի տարրերը, հրեական իրավունքը, տարբեր համայնքների կրոնական իրավունքի տարրերը և Իսրայելի կողմից ճանաչված միջազգային իրավունքի դրույթները։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Базовый документ, составляющий часть докладов государств-участников: Израиль». ООН. 2008 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 14-ին.
- ↑ Некоторые авторы полагают, что западное право берет своё начало от Десяти Заповедей. См., например, «Moses Bringing the Law from Sinai (C. 1270 B.C.) by Lee Lawrie». The History of Law, compiled by Hartley Burr Alexander, Illustrated by Lee Lawrie. сайт The Virtual Museum of the Art of Lee Lawrie. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 30-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - ↑ Dan Izenberg. (22.09.2008). «Founding father». The Jerusalem Post. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 30-ին.
См. также перевод статьи на русский: «Забытый отец-основатель» // Газета «Новости недели». — 30 октября 2008. - ↑ Указ короля в Совете 1922 года Արխիվացված 2014-09-16 Wayback Machine (англ.).
- ↑ См. статью «Equity» в Википедии на английском.
- ↑ См. статью «Negotiable instrument» в Википедии на английском.
- ↑ 7,0 7,1 См. Moetzet HaAm в статье «Provisional State Council» в Википедии на английском.
- ↑ Постановление о системе власти и судебной власти 1948 года (ивр.).
- ↑ «Постановление о системе власти и судебной власти 1948 года (եբրայերեն)». Վերցված է 20 сентября 2019-ին.
- ↑ Закон о переходном периоде 1949 года (ивр.).
- ↑ Так, например, начиная с семидесятых годов, Верховный суд добавил к основным положениям о халатности, определённым в Указе о гражданских правонарушениях (мандатном законе 1928 года, основанном на одноимённом кипрском законе), целый ряд судебных решений и тем самым создал современную израильскую надстройку, состоящую из «специфической обязанности соблюдать осторожность» и «общей обязанности соблюдать осторожность».