કોંગ્રેસના પક્ષ પ્રમુખોની યાદી

ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (આઈએનસી) એ ભારતની પ્રજાસત્તાક પ્રણાલીની રાજકીય વ્યવસ્થામાં એક મુખ્ય પક્ષ છે. ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ એ પક્ષના ચૂંટાયેલા વડા છે, જે સામાન્ય લોકો સાથેના પક્ષના સંબંધને સંચાલિત કરવા, પાર્ટી નીતિ વિકસાવવા અને ખાસ કરીને ચૂંટણી મંચ પર વાતચીત કરવા માટે જવાબદાર છે. ઓલ ઇન્ડિયા કોંગ્રેસ સમિતિના પ્રમુખ, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ પાર્ટી (આઈએનસી) ના કોંગ્રેસ પ્રમુખ તરીકે ઓળખાય છે.

૧૮૮૫માં એ. ઓ. હ્યુમ દ્વારા કોંગ્રેસ પક્ષની સ્થાપના થઈ ત્યારથી, ૬૦ લોકોએ પ્રમુખ તરીકે સેવા આપી છે. સૌ પ્રથમ, વ્યોમેશ ચંદ્ર બેનર્જીએ ૧૮૮૫ માં ૨૮ ડિસેમ્બરથી ૩૧ ડિસેમ્બર સુધી બોમ્બે ખાતે યોજાયેલ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના પ્રથમ સત્રની અધ્યક્ષતા કરી હતી. હાલ રાહુલ ગાંધી પક્ષ પ્રમુખનો હોદ્દો સંભાળી રહ્યા છે . ભારતની સ્વતંત્રતા સમયે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (ભા.રા.કોં.) ના અધ્યક્ષ જે.બી. ક્રિપાલાની હતા. એન્ની બેસેન્ટ ભા.રા.કોં.ના પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ હતા જ્યારે સરોજિની નાયડુ કોંગ્રેસના પ્રથમ ભારતીય મહિલા અધ્યક્ષ હતા, સોનિયા ગાંધી સૌથી લાંબો સમય સુધી પ્રમુખ પદે રહ્યા છે. નેહરુ-ગાંધી પરિવારના જ છ સભ્યો કોંગ્રેસના પ્રમુખનો હોદ્દો સંભાળી ચુક્યા છે.

૧૮૮૫-૧૯૩૩ દરમિયાન, પ્રમુખપદની મુદત ફક્ત એક વર્ષની હતી. પરંપરાગત રીતે, આ પદ પક્ષના અગ્રણી સભ્યોમાંથી ચયનપ્રક્રિયા દ્વારા ભરવામાં આવે છે.

ઈન્દિરા ગાંધીએ, ૧૯૬૯ ના બીજા કોંગ્રેસ વિભાજન પછી કોંગ્રેસ પ્રમુખ અને વડા પ્રધાન તરીકે સમાન વ્યક્તિની પ્રથાને સંસ્થાગત કરી. તેના પુત્ર રાજીવ ગાંધીએ આ પ્રથા ચાલુ રાખી.

પી.વી. નરસિંહ રાવ પણ કોંગ્રેસ પ્રમુખ અને વડા પ્રધાનના હોદ્દાઓ ધરાવતા હતા. આઈ.સી.સી. પછી મતદાન થયા બાદ સીતારમ કેસરીએ આ પદ સંભાળ્યો હતો. પરંતુ જ્યારે તેમના નેતૃત્વ હેઠળ આઇસીસી ક્યારેય સત્તામાં પાછો ફર્યો ન હતો, ત્યારે તેમની સાથે મળીને બે પોસ્ટ્સ યોજાઇ નહોતી.

૨૦૦૦-૨૦૦૯ દરમિયાન, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસએ ઇતિહાસમાં પહેલીવાર વાર્ષિક સંમેલનનું આયોજન કર્યું ન હતું. ૨૦૦૪ માં, જ્યારે કોંગ્રેસ પક્ષ સત્તામાં પાછો ફર્યો ત્યારે ડો. મનમોહન સિંહ પ્રથમ પ્રધાનમંત્રી બન્યા, સોનિયા ગાંધી કોંગ્રેસ પાર્ટીના સૌથી લાંબી સેવા આપતા પ્રમુખ છે, જે ૧૯૯૮ થી ૨૦૧૭ સુધીના અઢાર વર્ષ સુધીનો કાર્યકાળ ધરાવે છે. અંતિમ અધ્યક્ષ રાહુલ ગાંધીએ ૩ જુલાઈ ૨૦૧૯ના રોજ પોતાના હોદ્દા પરથી રાજીનામું આપેલ છે તથા વર્તમાનમાં સોનિયા ગાંધી વચગાળાના અધ્યક્ષ તરીકે પદભાર સંભાળે છે.

અનુક્રમ.અધ્યક્ષનું નામચિત્રજીવનકાળઅધ્યક્ષતાનું વર્ષસંમેલન સ્થળ
વ્યોમેશચંદ્ર બેનરજી ૨૯ ડિસેમ્બર ૧૮૪૪ – ૧૯૦૬૧૮૮૫બોમ્બે
દાદાભાઈ નવરોજી ૪ સપ્ટેમ્બર ૧૮૨૫ – ૧૯૧૭૧૮૮૬કલકત્તા
બદરુદ્દીન તૈયબજી ૧૦ ઓક્ટોબર ૧૮૪૪ – ૧૯૦૬1887મદ્રાસ
જ્યોર્જ યૂલે ૧૮૨૯ – ૧૮૯૨૧૮૮૮અલ્હાબાદ
સર વિલિયમ વેડરબર્ન ૧૮૩૮–૧૯૧૮૧૮૮૯બોમ્બે
ફિરોઝશાહ મહેતા ૪ ઓગસ્ટ ૧૮૪૫ – ૧૯૧૫૧૮૯૦કલકત્તા
પી આનંદ ચાર્લૂઓગસ્ટ ૧૮૪૩ – ૧૯૦૮૧૮૯૧નાગપુર
વ્યોમેશચંદ્ર બેનરજી ૨૯ ડિસેમ્બર ૧૮૪૪ – ૧૯૦૬૧૮૯૨અલ્હાબાદ
દાદાભાઈ નવરોજી ૪ સપ્ટેમ્બર ૧૮૨૫ – ૧૯૧૭૧૮૯૩લાહોર
૧૦અલફ્રેડ વેબ ૧૮૩૪–૧૯૦૮૧૮૯૪મદ્રાસ
૧૧સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી૧૦ નવેમ્બર ૧૮૪૮ – ૧૯૨૫૧૮૯૫પૂના
૧૨મોહમ્મદ રહીમતુલ્લા સયાની ૫ એપ્રિલ ૧૮૪૭ – ૧૯૦૨૧૮૯૬કલકત્તા
૧૩શંકરન નાયર ૧૧ જુલાઈ ૧૮૫૭ – ૧૯૩૪૧૮૯૭અમરાવતી
૧૪આનંદમોહન બોઝ ૨૩ સપ્ટેમ્બર ૧૮૪૭ – ૧૯૦૬૧૮૯૮મદ્રાસ
૧૫રમેશચંદ્ર દત્ત ૧૩ ઓગસ્ટ ૧૮૪૭ – ૧૯૦૯૧૮૯૯લખનઉ
૧૬નારાયણ ગણેશ ચન્દાવરકર ૨ ડિસેમ્બર ૧૮૫૫ – ૧૯૨૩૧૯૦૦લાહોર
૧૭દિનશા ઈડલજી વાચા ૨ ઓગસ્ટ ૧૮૪૪ – ૧૯૩૬૧૯૦૧કલકત્તા
૧૮સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી૧૦ નવેમ્બર ૧૮૪૮ – ૧૯૨૫૧૯૦૨અમદાવાદ
૧૯લાલમોહન ઘોષ૧૮૪૭–૧૯૦૯૧૯૦૩મદ્રાસ
૨૦સર હેનરી કૉટન ૧૮૪૫–૧૯૧૫1904બોમ્બે
૨૧ગોપાલ કૃષ્ણ ગોખલે ૯ મે ૧૮૬૬ – ૧૯૧૫૧૯૦૫બનારસ
૨૨દાદાભાઈ નવરોજી ૪ સપ્ટેમ્બર ૧૮૨૫ – ૧૯૧૭૧૯૦૬કલકત્તા
૨૩રાસબિહારી ઘોષ
૨૩ ડિસેમ્બર ૧૮૪૫ – ૧૯૨૧૧૯૦૭સુરત
૨૪૨૩ ડિસેમ્બર ૧૮૪૫ – ૧૯૨૧૧૯૦૮મદ્રાસ
૨૫પં. મદનમોહન માલવીય ૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૬૧ – ૧૯૪૬૧૯૦૯લાહોર
૨૬વિલિયમ વેડરબર્ન ૧૮૩૮–૧૯૧૮૧૯૧૦અલ્હાબાદ
૨૭પં. વિશન નારાયણ દર ૧૮૬૪–૧૯૧૬૧૯૧૧કલકત્તા
૨૮રઘુનાથ નરસિંહા મધુલકર૧૮૫૮–૧૯૨૧૧૯૧૨પટના
૨૯નવાબ સૈયદ મુહમ્મદ બહાદુર?–૧૯૧૯૧૯૧૩કરાંચી
૩૦ભૂપેન્દ્રનાથ બોઝ૧૮૫૯–૧૯૨૪૧૯૧૪મદ્રાસ
૩૧સત્યેન્દ્ર પ્રસન્ન સિંહ માર્ચ ૧૮૬૩ – ૧૯૨૮૧૯૧૫બોમ્બે
૩૨અમ્બિકા ચરણ મજમૂદાર ૧૮૫૦–૧૯૨૨૧૯૧૬લખનઉ
૩૩એની બેસન્ટ ૧ ઓક્ટોબર ૧૮૪૭ – ૧૯૩૩૧૯૧૭કલકત્તા
૩૪પં. મદનમોહન માલવીય ૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૬૧ – ૧૯૪૬૧૯૧૮દિલ્હી
૩૫સૈયદ હસન ઇમામ ૩૧ ઓગસ્ટ ૧૮૭૧ – ૧૯૩૩૧૯૧૮બોમ્બે (વિશિષ્ટ અધિવેશન)
૩૬મોતીલાલ નહેરૂ ૬ મે ૧૮૬૧ – ૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૩૧૧૯૧૯અમૃતસર
૩૭લાલા લજપતરાય ૨૮ જાન્યુઆરી ૧૮૬૫ – ૧૭ નવેમ્બર ૧૯૨૮૧૯૨૦કલકત્તા (વિશિષ્ટ અધિવેશન)
૩૮સી. વિજયરાઘવાચારી૧૮૫૨ – ૧૯ એપ્રિલ ૧૯૪૪૧૯૨૦નાગપુર
૩૯હકીમ અજમલ ખાં (કાર્યકારી) ૧૮૬૩– ૨૯ ડિસેમ્બર ૧૯૨૭૧૯૨૧અમદાવાદ
૪૦દેશબંધુ ચિતરંજન દાસ ૫ નવેમ્બર ૧૮૭૦ – ૧૬ જૂન ૧૯૨૫૧૯૨૨ગયા
૪૧મૌલાના મોહમ્મદ અલી ૧૦ ડિસેમ્બર ૧૮૭૮ – ૪ જાન્યુઆરી ૧૯૩૧૧૯૨૩કાકીનાડા
૪૨અબુલ કલામ આઝાદ ૧૮૮૮ – ૨૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૫૮૧૯૨૩દિલ્હી (વિશિષ્ટ અધિવેશન)
૪૩મહાત્મા ગાંધી ૨ ઓક્ટૉબર ૧૮૬૯ – ૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૪૮૧૯૨૪બેલગાંવ
૪૪સરોજિની નાયડુ ૧૩ ફેબ્રુઆરી ૧૮૭૯ – ૨ માર્ચ ૧૯૪૯૧૯૨૫કાનપુર
૪૫શ્રીનિવાસ ઐયર ૧૧ સપ્ટેમ્બર ૧૮૭૪ – ૧૯ મે ૧૯૪૧૧૯૨૬ગુવાહાટી
૪૬મુક્તાર અહેમદ અંસારી ૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૮૦ – ૧૦ મે ૧૯૩૬૧૯૨૭મદ્રાસ
૪૭મોતીલાલ નહેરૂ ૬ મે ૧૮૬૧ – ૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૩૧૧૯૨૮કલકત્તા
૪૮જવાહરલાલ નહેરુ ૧૪ નવેમ્બર ૧૮૮૯ – ૨૭ મે ૧૯૬૪૧૯૨૯લાહોર
૪૯વલ્લભભાઈ પટેલ ૩૧ ઓક્તોબર ૧૮૭૫ – ૧૫ ડિસેમ્બર ૧૯૫૦૧૯૩૧કરાચી
૫૦પં. મદનમોહન માલવીય ૨૫ ડિસેમ્બર ૧૮૬૧ – ૧૯૪૬૧૯૩૨દિલ્હી
૫૧નેલી સેનગુપ્ત ૧૮૮૬ - ૧૯૭૩૧૯૩૩કલકત્તા
૫૨રાજેન્દ્ર પ્રસાદ ૩ ડિસેમ્બર ૧૮૮૪ – ૨૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૬૩૧૯૩૪ & ૧૯૩૫બોમ્બે
૫૩જવાહરલાલ નહેરુ ૧૪ નવેમ્બર ૧૮૮૯ – ૨૭ મે ૧૯૬૪૧૯૩૬લખનૌ
૫૪1937ફૈઝપુર
૫૫સુભાષચંદ્ર બોઝ ૨૩ જાન્યુઆરી ૧૮૯૭ – ૧૮ ઑગસ્ટ ૧૯૪૫૧૯૩૮હરિપુરા
૫૬સુભાષચંદ્ર બોઝ (રાજીનામું)
રાજેન્દ્ર પ્રસાદ સેશન બાદ અનુગામી તરિકે નિયુક્ત
૨૩ જાન્યુઆરી ૧૮૯૭ – ૧૮ ઑગસ્ટ ૧૯૪૫૧૯૩૯જબલપુર પાસે ત્રિપુરી
૫૭અબુલ કલામ આઝાદ ૧૮૮૮ – ૨૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૫૮૧૯૪૦ - ૪૬રામગઢ
૫૮જે. બી. કૃપલાણી ૧૮૮૮ – ૧૯ માર્ચ ૧૯૮૨૧૯૪૭મેરઠ
૫૯પટ્ટાભિ સિતારમૈયા ૨૪ ડિસેમ્બર ૧૮૮૦ – ૧૭ ડિસેમ્બર્ ૧૯૫૯૧૯૪૮ & ૪૯જયપુર
૬૦પુરુષોત્તમદાસ ટંડન
૧ ઑગસ્ટ ૧૮૮૨ – ૧ જુલાઈ ૧૯૬૧૧૯૫૦નાસિક
૬૧જવાહરલાલ નહેરુ ૧૪ નવેમ્બર ૧૮૮૯ – ૨૭ મે ૧૯૬૪૧૯૫૧ & ૫૨દિલ્હી
૬૨૧૯૫૩હૈદરાબાદ
૬૩૧૯૫૪કલકત્તા
૬૪યુ. એન. ઢેબર૨૧ સપ્ટેમ્બર ૧૯૦૫ – ૧૯૭૭૧૯૫૫અવાડી
૬૫૧૯૫૬અમૃતસર
૬૬૧૯૫૭ઈન્દોર
૬૭૧૯૫૮ગુવાહાટી
૬૮૧૯૫૯નાગપુર
૬૯ઈન્દિરા ગાંધી ૧૯ નવેમ્બર ૧૯૧૭ – ૩૧ ઓક્ટોબર ૧૯૮૪૧૯૫૯દીલ્હી (વિશેષ સત્ર)
૭૦નીલમ સંજીવ રેડ્ડી ૧૯ મે ૧૯૧૩ – ૧ જૂન ૧૯૯૬૧૯૬૦બેંગલુરુ
૭૧૧૯૬૧ભાવનગર
૭૨૧૯૬૨ & ૬૩Patna
૭૩કે. કામરાજ ૧૫ જુલાઈ ૧૯૦૩ – ૨ ઓક્ટોબર ૧૯૭૫૧૯૬૪ભૂવનેશ્વર
૭૪૧૯૬૫દુર્ગાપુર
૭૫૧૯૬૬ & ૬૭જયપુર
૭૬એસ. નિજલિંગપ્પા ૧૦ ડિસેમ્બર ૧૯૦૨ – ૯ ઓગસ્ટ ૨૦૦૦૧૯૬૮ -૧૯૬૯હૈદરાબાદ
ફરિદાબાદ
૭૭જગજીવન રામ ૫ એપ્રિલ ૧૯૦૮ – ૬ જુલાઈ ૧૯૮૬૧૯૭૦ & ૭૧મુંબઈ
૭૮શંકર દયાલ શર્મા ૧૯ ઓગસ્ટ ૧૯૧૮ – ૨૬ ડિસેમ્બર ૧૯૯૯૧૯૭૨ -૧૯૭૪કલકત્તા
૭૯દેવકાન્તા બરુઆ ૨૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૧૪ – ૧૯૯૬ચંદીગઢ
૮૦કે. બ્રહ્માનંદ રેડ્ડી ૨૮ જુલાઈ ૧૯૦૯ - ૨૦ મે ૧૯૯૪૧૯૭૭ - ૧૯૭૮દક્ષિણ દિલ્હી
૮૧ઈન્દિરા ગાંધી ૧૯ નવેમ્બર ૧૯૧૭ – ૩૧ ઓક્ટોબર ૧૯૮૪૧૯૭૮ - ૧૯૮૩દિલ્હી
૮૨૧૯૮૩ -૧૯૮૪કલકત્તા
૮૩રાજીવ ગાંધી ૨૦ ઓગસ્ટ ૧૯૪૪ – ૨૧ મે ૧૯૯૧૧૯૮૫ - ૧૯૯૧મુંબઈ
૮૪પી.વી. નરસિંહરાવ૨૮ જૂન ૧૯૨૧ – ૨૩ ડિસેમ્બર ૨૦૦૪૧૯૯૧ - ૧૯૯૬તિરૂપતિ
૮૫સીતારામ કેસરીનવેમ્બર ૧૯૧૯ – ૨૪ ઓક્ટોબર ૨૦૦૦૧૯૯૬ – ૧૯૯૭કલકત્તા
૮૬સોનિયા ગાંધી ૯ ડિસેમ્બર ૧૯૪૬૧૯૯૮ – ૨૦૧૭કલકત્તા
૮૭રાહુલ ગાંધી ૧૯ જૂન ૧૯૭૦૨૦૧૭ – ૨૦૧૯દિલ્હી
૮૮સોનિયા ગાંધી ૯ ડિસેમ્બર ૧૯૪૬૨૦૧૯ – ૨૦૨૨દિલ્હી[૨]
૮૯મલ્લિકાર્જુન ખડગે૧૯ ઓક્ટોબર ૨૦૨૨૨૦૨૨ – વર્તમાનદિલ્હી
  1. ओझा, एन. एन. (2009). संपूर्ण ईतिहास, आधुनिक भारत - भाग - २. नोईडा: क्रोनिकल बुक्स. પૃષ્ઠ ५१-५३.
  2. Phukan, Sandeep (10 August 2019). "Congress brings back Sonia Gandhi to lead for now". The Hindu (અંગ્રેજીમાં).