گویش الیکایی
گویش الیکایی یا طبری الیکایی (به مازندرانی: اَلیکایی) گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد که ریشه در زبان طبری قدیم دارد و در شهرستان‌های ساری، بهشهر، گلوگاه،هزارجریب، آمل، نوشهر،نور، چالوس، آرادان، شاهرود، گرمسار، شهمیرزاد و مجن در استان سمنان و شهرستان شمیرانات، ورامین در استان تهران گویش می‌شود.[۱] گویشوران این زبان خود را اَلیکایی و زبان خود را اَلیکایی می‌نامند. گویش الیکایی در ساختمان فعلی به گویش مرکزی مازندران شباهت دارد و برخی خصوصیات نحوی آن به گویش شمیرانی شباهت دارد و از نظر واژگان به گویش قصرانی، گویش دماوندی و گویش مرکزی مازندرانی شبیه است و در حروف اضافه با گویش شهمیرزادی و گویش مرکزی مازندران دارای شباهت است. گویش الیکایی شبیه به مازندرانی به ویژه گویش ساروی است.[۲] به اعتقاد موسویان گویش الیکایی یک رشته زبان طبری آمیخته به لهجهٔ مردم جبال است و شباهت نزدیکی با زبان مردم دماوند دارد.[۳] گویش الیکایی نام گویش مردمی با همین نام است.[۴]علی ذبیحی گویش الیکایی را گویشی از زبان مازندرانی می‌داند و به گفتهٔ وی عشایر الیکایی به زبان مازندرانی صحبت می‌کنند.[۵]گویش الیکایی در شهرستان‌های آرادان و گرمسار و مجن گویش می‌شود.[۶]به گزارش خبرگزاری صداوسیمای استان سمنان و به نقل از علیرضا شاه حسینی، گویش الیکایی برگرفته از زبان مازندرانی و طبری است.[۷]
| الیکایی | |
|---|---|
| زبان بومی در |  ایراناستان سمنان، استان مازندران، استان تهران، استان البرز |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
دستور زبان
ویرایشضمایر
ویرایشدر گویش الیکایی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۸]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، الیکایی | men/a | tu | vi | amâ | šemâ | ōšun/unâhân |
| مفعولی، الیکایی | meyre | teyre | veyre | ameyre | šemeyre | ōšunre |
| ملکی، الیکایی | mey | tey | veyne | amey | šemey | ōšune/unâhâne |
شناسه
ویرایشدر زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش الیکایی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۹] (نمونه زیر بر اساس گویش آرادان تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -baxord = خورد
- بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | ema | i | a/∅ | emi | enin | enan |
| شناسه (پس از واکه) | ma | i | a/∅ | mi | nin | nan |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -xo = می‌خورَد
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | ema/emba | eni/endi | ena/enda | emi/embi | enin | enan |
| شناسه (پس از واکه) | ma/mba | ni/ndi | na/nda | mi/mbi | nin | nan |
۳. حال التزامی:
- بن مضارع التزامی: -baxor = بخورد
| حال التزامی | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | am | i/∅ | a | im | in | an |
| شناسه (پس از واکه) | m | i/∅ | a | im | in | n |
صرف فعل
ویرایشدر جدول زیر فعل خوردن (baxordan) بر اساس گویش الیکایی آرادان در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۰](نمونه زیر براساس گویش آرادان می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | baxordema | baxordi | baxorda | baxordemi | baxordenin | baxordenan |
| گذشته کامل | baxorda-bima | baxorda-bi | baxorda-bia | baxorda-bimi | baxorda-binin | baxorda-binen |
| گذشته التزامی | baxorda-bum | baxorda-bui | baxorda-bu | baxorda-buim | baxorda-buin | baxorda-bun |
| گذشته التزامی کامل | baxorda-bi-bum | baxorda-bi-bui | baxorda-bi-bu | baxorda-bi-buim | baxorda-bi-buin | baxorda-bi-bun |
| گذشته استمراری | xordema | xordi | xorda | xordemi | xordenin | xordenan |
| گذشته در حال انجام | dayma-xordema | dayi-xordi | daya-xorda | daymi-xordemi | daynin-xordenin | daynan-xordenan |
| حال ساده/آینده | xoma | xoni | xona | xomi | xonin | xonan |
| حال در حال انجام | darma-xoma | dari-xoni | dara-xona | darmi-xomi | darnin-xonin | darnan-xonan |
| حال التزامی | baxoram | baxori | baxora | baxorim | baxorin | baxoran |
| آینده | xâma baxoram | xâni baxori | xâna baxora | xâmi baxorim | xânin baxorin | xânen baxoran |
در جدول زیر فعل رفتن (burden) بر اساس گویش الیکایی فروان شهرستان آرادان در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۱](نمونه زیر براساس گویش فروان آرادان می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | burdema | burdi | burda | burdemi | burdenin | burdenan |
| گذشته کامل | burda-bima | burda-bi | burda-bia | burda-bimi | baxorda-binin | burda-binen |
| گذشته التزامی | burda-bum | burda-bui | burda-bu | burda-buim | burda-buin | burda-bun |
| گذشته التزامی کامل | burda-bi-bum | burda-bi-bui | burda-bi-bu | burda-bi-buim | burda-bi-buin | burda-bi-bun |
| گذشته استمراری | šima | ši | šiya | šimi | šinin | šinan |
| گذشته در حال انجام | dayma-šima | dayi-ši | daye-šiya | daymi-šimi | daynin-šinin | daynan-šinan |
| حال ساده/آینده | šuma | šuni | šuna | šumi | šunin | šunan |
| حال در حال انجام | darma-šuma | dari-šuni | dara-šuna | darmi-šumi | darnin-šunin | darnan-šunan |
| حال التزامی | buram | buri | bura | burim | burin | buran |
| آینده | xâma buram | xâni buri | xâna bura | xâmi burim | xânin burin | xânen buran |
نشانه جمع
ویرایشدر گویش الیکایی از نشانه‌های [un] و [kun] برای جمع استفاده می‌شود.[۱۲]
| بچه‌ها | yâl un |
| دخترها | kijâ un |
| پسرها | rikâ kun |
صفت ملکی
ویرایشصفت ملکی در گویش الیکایی.[۱۳]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ملکی، الیکایی | mey | tey | veyne | amey | šemey | ōšune/unâhâne |
| برادرم | mey berâr |
| خانه‌ات | tey xona |
| پسرش | veyne rikâ |
| بچه‌مان | amey yâl |
| تخم مرغ‌تان | šemey čulu |
| شترشان | ōšune ešter |
| فارسی معیار | الیکایی |
|---|---|
| برادرت گرمسار هست | tey berâr garmsâr dara |
| پسرم چالوس رفت | mey rikâ čâles burda |
| بچه اش از تهران آمد | veyne yâl tehrâne jân bumma |
صرف فعل
ویرایشصرف فعل گذاشتن (bešten/bielden) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویشهای فیروزکوهی و چالوسی.[۱۴]
| زمان حال | گویش الیکایی | گویش فیروزکوهی | گویش چالوسی |
|---|---|---|---|
| اول شخص مفرد | eylemba | elembe | eleme |
| دوم شخص مفرد | eylendi | eleni | eleni |
| سوم شخص مفرد | eylenda | elene | elene |
| اول شخص جمع | eylembi | elembi | elemi/elemin |
| دوم شخص جمع | eylenin | elenni | elenni |
| سوم شخص جمع | eylenan | elenne | elenne |
صرف فعل دادن (hedâen/hâdâen) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویشهای فیروزکوهی و چالوسی.[۱۵]
| زمان حال | گویش الیکایی | گویش فیروزکوهی | گویش چالوسی |
|---|---|---|---|
| اول شخص مفرد | deyma | dembe | deme |
| دوم شخص مفرد | deyni | deni | deni |
| سوم شخص مفرد | deyna | dene | dene |
| اول شخص جمع | deymi | dembi | demi/demin |
| دوم شخص جمع | deynin | denni | denni |
| سوم شخص جمع | deynan | denne | denne |
صرف فعل رفتن (burdan/burden/buārden) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویشهای فیروزکوهی و چالوسی.[۱۶]
| زمان گذشته | گویش الیکایی | گویش فیروزکوهی | گویش چالوسی |
|---|---|---|---|
| اول شخص مفرد | burdema | burdeme | buārdeme |
| دوم شخص مفرد | burdi | burdi | buārdi |
| سوم شخص مفرد | burda | burde | buārde |
| اول شخص جمع | burdemi | burdemi | buārdemi |
| دوم شخص جمع | burdenin | burdeni | buārdeni |
| سوم شخص جمع | burdenan | burdene | buārdene |
جملات الیکایی
ویرایشدر جدول زیر برخی جملات گویش الیکایی با گویش ساروی و چالوسی مقایسه شده‌است.[۱۷]
| فارسی معیار | گویش الیکایی | گویش ساروی | گویش چالوسی |
|---|---|---|---|
| باران نیامده شولا را بر دوش گرفته‌است | vâreš nomo šoylâ re doš haite | vâreš niamo šoylâ re doš baeite | vâreš nimâ šoylâ re doš baite |
| وسط دانه گندم خط وجود دارد | gandom vasateš xat dâne | gandeme vasat xat dârne | ganneme vasat xat dârne |
| پدرش را نمی‌شناسد | dadiš nošnâsene | še piyere nešnâsene | še piyare našnâsene |
| شنیده‌است زن شکم دار (حامله) گل می‌خورد ولی چطور گل می‌خورد را نمی‌داند | bošnota eškem dâr zan gel xone âmbâ nadonda ču jur gel xone | bešnose eškem dâr zan til xerne âmâ nadonde čiti til xerne | bešnose eškem dâr zan gel xorne âmâ naone četi gel xorne |
جستارهای وابسته
ویرایش
منابع
ویرایش- ↑ گیلوری، حمزه؛ شاه‌حسینی، خالق (۱۳۹۷). فرهنگ واژگان گویش الیکایی. نشر حبله رود. ص. ۲.
- ↑ «الیکایی‌های گرمسار را بهتر بشناسید». شبکه اطلاع‌رسانی دانا. ۱۸ فروردین ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۸ فروردین ۱۳۹۵.
- ↑ موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۲۰۳۵.
- ↑ پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسهٔ گویشهای سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۵۶۵.
- ↑ حسینی، سید قاسم (۱۳۹۶). «بررسی فرایند «تکرار» در مازندرانی». زبانها و گویشهای ایرانی (ویژه نامه نامه فرهنگستان) (۷): ۱۶۶.
- ↑ گیلوری، حمزه؛ شاه‌حسینی، خالق (۱۳۹۷). فرهنگ واژگان گویش الیکایی. نشر حبله رود. ص. ۳.
- ↑ «جشنواره گویش الیکایی در آرادان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۲۱.
- ↑ پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسهٔ گویشهای سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۵۷۲.
- ↑ موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۲۰۳۵.
- ↑ موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
- ↑ موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
- ↑ پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسهٔ گویشهای سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۵۷۰.
- ↑ پازوکی، معصومه (۱۳۸۹). «تحلیل و مقایسهٔ گویشهای سمنانی، سنگسری، افتری و الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۵۷۳–۵۷۲.
- ↑ موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
- ↑ موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
- ↑ موسویان، مرضیه السادات (۱۳۸۹). «نمود فعل در گویش الیکایی» (PDF). همایش بین‌المللی گویشهای مناطق کویری ایران: ۲۰۳۶.
- ↑ شاه حسینی، علیرضا (۱۳۹۴). ادبیات عامیانه ایل الیکایی (مثل‌ها، کنایات، تشبیهات و ترانه‌ها). نشر حبله رود. ص. ۱۹–۵۱.
پیوند به بیرون
ویرایش