گویش‌های تاتی‌گونه
گویش‌های تاتی‌گونه یا گویش‌های تاتُید (Tatoid) گویش‌هایی از زبان تاتی می‌باشند که تحت تأثیر زبان‌های کاسپین و زبان فارسی قرار دارند و شامل گویش الموتی و گویش رودباری می‌شود و در شهرستان الموت و رودبار گویش می‌شود.[۱][۲][۳][۴]
| تاتی‌گونه | |
|---|---|
| تاتی | |
| زبان بومی در | ایران استان تهران، استان گیلان،و استان قزوین |
| منطقه | البرز جنوبی |
| گویش‌ها | رودباری الموتی |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
تقسیم‌بندی
ویرایشاز نظر دانلد استیلو گویش رودباری دسته‌بندی جدیدی را با عنوان تاتی مانندها «tatoid» تشکیل می‌دهند. گویش‌های تاتی مانند در اصل زبان تاتی بودند که به دلیل تأثیرات شدید زبان‌های کاسپین و زبان فارسی تمام ویژگی‌های زبان تاتی را از دست داده‌اند.استیلو زبان‌های تاتی مانند را به سه دسته تقسیم نموده‌است:[۵]
- الموت.
- گویش گازرخان و گوران.
- گویش رودبار: جمشید آباد، رستم‌آباد، شهران، توتکابن، جوبن، رودبار و لاکه.
به اعتقاد حبیب برجیان گویش‌های تاتی گونه مرز انتقال زبان‌های کاسپین، تاتی و فارسی می‌باشد و در ساختار با گویش‌های فارسی-مازندرانی همچون تجریشی و لواسانی متفاوت است و بسیاری از ویژگی‌های نحوی آن به زبان تاتی قزوین شباهت دارد.[۶]
مردمان تات زبان رودبار در دو منطقه عمارلو و خورگام زندگی می‌کنند. مرکز بخش عمارلو جیرنده است و علاوه بر آن روستاهای انبوه، کلیشم، خرم‌کوه، ویه، ناوه، لایه، نوده فاراب، یکنم، ایینه‌ده، پاکده، داماش، بیورزین، پارودبار، اسکابن، کرماک به زبان تاتی تکلم می‌کنند. در بخش خورگام مرکز بخش یعنی بره‌سر و روستاهای ناش، اسطلخ‌کوه، چیچال، لیاول علیا، چلوانسرا، قوشه لانه، سه پستانک، گرزنه چاک، کشکش به زبان تاتی تکلم می‌کنند.
دستور زبان تاتی الموتی
ویرایشضمایر
ویرایشدر گویش الموتی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۷]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، الموتی | men | tu | u | mâ | šomâ | ošân/ušân |
| مفعولی، الموتی | mene | tore | ure | mâre | šomâre | ošâne |
| ملکی، الموتی | mini | tiyey | uyey | mâyey | šomâyey | ošâney/ušâney |
شناسه
ویرایشدر زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش الموتی سه دسته شناسه داریم: گذشته، گذشته نقلی و حال.[۸] (نمونه زیر بر اساس گویش الموت تنظیم شده‌است)
| شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه ماضی مطلق و استمراری | om/yam/m | i/yey/yi | a/u/∅ | im/yeym/yim | in/yeyn/yin | en/on/yan/n |
| شناسه ماضی نقلی | yama | yeya | ya | yeyma | yeyna | yana |
| شناسه مضارع | om/am/m | i/y/ey | a/d/∅ | im/ym/eym | in/yn/eyn | en/an/n |
صرف فعل
ویرایشدر جدول زیر فعل گرفتن (beyten) بر اساس گویش الموتی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۹](نمونه زیر براساس گویش الموت می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | beytom | beyti | beyt | beytim | beytin | beyten |
| گذشته کامل | beyte biyam | beyte biyey | beyte ba | beyte biyeym | beyte biyeyn | beyte biyen |
| گذشته التزامی | beyte bom | beyte bi | beyte bu | beyte bim | beyte bin | beyte bon |
| گذشته استمراری | mitom | miti | mit | mitim | mitin | miten |
| گذشته در حال انجام | dabiyam beyrom | dabiyey beyri | dabiya beyra | dabiyeym beyrim | dabiyeyn beyrin | dabiyan beyren |
| گذشته نقلی | beytiyama | beytiyeya | beytiya | beytiyeyma | beytiyeyna | beytiyana |
| حال ساده/آینده | mirom | miri | mira | mirim | mirin | miren |
| حال در حال انجام | darom beyrom | dari beyri | dara beyra | darim beyrim | darin beyrin | daren beyren |
| حال التزامی | beyrom | beyri | beyra | beyrim | beyrin | beyren |
| آینده | mexâm beyrom | mexây beyri | mexâ beyra | mexâym beyrim | mexâyn beyrin | mexân beyren |
منابع
ویرایش- ↑ Yousefi, Saeedreza (2020). "A Critical Review of the Chapter Five of The Languages and Linguistics of Western Asia: An Areal Perspective Entitled: "The Caspian Region and South Azerbaijan: Caspian and Tatic"". A Critical Review of The History of Translation in Iran.
- ↑ Stilo, Donald L (2018). "The Caspian region and south Azerbaijan: Caspian and Tatic". The Languages and Linguistics of Western Asia. De Gruyter Mouton.
- ↑ Stilo, Donald L (2018). "The Caspian region and south Azerbaijan: Caspian and Tatic". The Languages and Linguistics of Western Asia. Germany: De Gruyter Mouton. ISBN 978-3-11-042608-3.
- ↑ Haig, Geoffrey (2018). The Languages and Linguistics of Western Asia: An Areal Perspective. The world of Linguistics Series. Vol. 6. Germany: De Gruyter Mouton. ISBN 978-3-11-042608-3.
- ↑ یوسفی، سعیدرضا (۱۴۰۰). «نقد و بررسی فصل پنجم از کتاب جامع زبان‌ها و زبان‌شناسی آسیای غربی: رویکردی منطقه‌ای با عنوان «منطقهٔ کاسپین و جنوب آذربایجان: کاسپین و تاتی»» (PDF). پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. ۲۱ (۱): ۳۹۴.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica (به انگلیسی): 198.
- ↑ دقیقی، فرنوش (۱۳۹۱). «بررسی روستای گویش روچ علیا (بالا روچ) در الموت». دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی: ۱۰۲.
- ↑ دقیقی، فرنوش (۱۳۹۱). «بررسی روستای گویش روچ علیا (بالا روچ) در الموت». دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی: ۱۰۷.
- ↑ دقیقی، فرنوش (۱۳۹۱). «بررسی روستای گویش روچ علیا (بالا روچ) در الموت». دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی: ۴۳۱.