Berenikina kosa (sazviježđe)

U ovom sazviježđu nalazi se sjeverni galaktički pol (Ra 12h 51.42m, Dec 27° 07.8′, epoha J2000.0).

Sazviježđe nema zvijezda sjajnijih od 4. magnitude, pa je teško uočljivo iz gradova. Zvijezda β Comae Berenices je najsjajnija s prividnim sjajem od 4.26. Apsolutnim sjajem tek je nešto sjajnija od Sunca, pa dobro dočarava kako bi naše Sunce izgledalo s udaljenosti od 27 svjetlosnih godina.

Druga po sjaju je α Comae Berenices (Dijadema), čiji je sjaj 4.32. Ovo je jedina zvijezda s imenom u sazviježđu i predstavlja dragulj u Berenikinoj kruni. Dijadema je binarna zvijezda čije su komponente podjednakog sjaja, a orbitalna ravnina ovog para zvijezda nagnuta je prema doglednici samo 0.1°.

Jedina preostala zvijezda sjajnija od magnitude 4.7 jeste γ, koja sjaji magnitudom 4.36.

U sazviježđu je preko 200 promjenjivih zvijezda, no malo ih je svijetlih. FK Comae Berenices, kojoj se sjaj mijenja između 8.14m i 8.33m tokom perioda od 2.4 dana, prototip je Promjenjivih zvijezda klase FK Comae. Za ove zvijezde vjeruje se da im je promjena sjaja uzrokovana velikim hladnim mrljama na površini zvijezde.

FS Comae Berenices je polupravilna promjenjiva zvijezda čiji se sjaj mijenja između 5.3m i 6.1m u periodu od 58 dana. R Comae Berenices je Mira promjenjiva zvijezda s promjenom sjaja između 7.1m i 14.6m u periodu od 363 dana.

Iako Berenikina kosa nije veliko sazviježđe, u njemu je 8 Messierovih objekata. Sazviježđe je vrlo bogato galaksijama, prvenstveno na južnom dijelu, gdje se nalazi sjeverni dio galaktičkog skupa Virgo. U sazviježđu je i nekoliko kuglastih skupova. Kako je ovo sazviježđe maksimalno moguće udaljeno od galaktičkog ekvatora, količina svemirske prašine koja ometa pogled u ovaj dio svemira je minimalna. Velika udaljenost od galaktičkog ekvatora ujedno znači i nedostatak otvorenih skupova te difuznih i planetnih maglina. Jedini otvoreni skup u sazviježđu je otvoreni skup Berenikina kosa, koji dominira sjevernim dijelom sazviježđa.

Skup Berenikina kosa uredi

Skup Berenikina kosa nije uvršten ni u Messierov katalog ni u NGC, već u Mellote katalog otvorenih skupova, kao Mellote 111 (Mel 111). Ovaj skup velik je i raspršen, a zvijezde su sjajne između 5m i 10m. Skup je relativno blizu (279 sg), zbog čega se na našem nebu proteže preko punih 5°. Sjajna zvijezda sjeverno od skupa je γ Comae Berenices.

Galaksije uredi

U sazviježđu se nalazi velik broj galaksija, uključujući čak 7 Messierovih objekata.

Galaktički skup Virgo uredi

U ovom sazviježđu nalazi se sjeverni dio galaktičkog skupa Virgo, udaljenog oko 60 miliona svjetlosnih godina.

M88 (NGC 4501) jeste spiralna galaksija s više krakova, čija je ravnina diska odmaknuta oko 30° od doglednice.

M91 (NGC 4548) također je spiralna galaksija.

M100 je spiralna galaksija koju gledamo "odozgo". Duga je oko 7' i to je čini galaksijom s najvećim prividnim prečnikom u skupu Virgo. Njen prividni sjaj iznosi 9.4m, a udaljena je oko 56 miliona sg. Njen stvarni prečnik iznosi 120.000 sg, što znači da je M100 i po stvarnim dimenzijama među najvećim galaksijama u skupu. Fotografije ove galaksije otkrivaju svijetlu jezgru, dva izražena i niz sekundarnih krakova, te nekoliko traka prašine.

M85, lećasta galaksija na samom sjevernom rubu skupa, jedna je od najsjajnijih galaksija u skupu.

M98 (NGC 4192) je sjajna, izdužena spiralna galaksija koja nam je okrenuta svojim rubom. Ima malu jezgru i velike spiralne krakove slabog sjaja.

M99 (NGC 4254), oko 1.5° JI od M98, jeste sjajna, okrugla spiralna galaksija, okrenuta diskom prema nama.

Galaktički skup Coma uredi

Galaktički skup Coma nalazi se sjeverno od skupa Virgo. Ovaj je skup mnogo dalje od nas i nalazi se na udaljenosti od 230 do 300 miliona sg. Skup je prilično velik, sadrži oko 1.000 velikih galaksija te, najvjerovatnije, do 30.000 manjih. Fritz Zwicky istražio je ovo područje 1957. te pronašao čak 29.951 galaksiju sjajniju od magnitude 19.0m. Iako su neke od ovih galaksija vjerovatno daleko iza skupa Coma, ukupan broj galaksija u skupu mora biti vrlo velik. Zbog velike udaljenosti skupa, većina galaksija vidljiva je samo pomoću velikih teleskopa. Najsjajniji članovi skupa su NGC 4889 i NGC 4874, obje oko 13. magnitude, dok je većina ostalih galaksija slabija od 15. magnitude. NGC 4889 velika je eliptična galaksija.

Ostale galaksije uredi

M64 (NGC 4826), zbog karakteristične tamne trake prašine koja skriva dio svijetle jezgre, poznata je kao galaksija Crno oko. Relativno je blizu (oko 24 miliona sg). Nedavna istraživanja otkrila su da se međuzvjezdani plin u vanjskim dijelovima galaksije okreće u suprotnom smjeru u odnosu na unutrašnje dijelove galaksije, zbog čega se sumnja da je u posljednjih milijardu godina došlo do barem jednog sudara i spajanja neke satelitske galaksije s M64.

NGC 4565 spiralna je galaksija okrenuta svojim rubom zbog čega nosi naziv Igla. Na našem nebu dugačka je 16", što je čini najvećom (po ugaonim dimenzijama) galaksijom od svih koje su nam okrenute rubom. Vrlo je tanka i krasi je tamna traka svemirske prašine.

Kvazari uredi

Kvazar PG1247+26° jeste najsjajniji kvazar u ovom sazviježđu. Također, objekt W Comae, za koji se u početku smatralo da je promjenjiva zvijezda, zapravo oje bjekt tipa BL Lacertae. Najčešće sjaji magnitudom od oko 16.5m, no ponekad mu sjaj naraste i do 12. magnitude.

Kuglasti skupovi uredi

M53 (NGC 5024) je kuglasti skup koji je 1775. otkrio Johann Elert Bode, a u februaru 1777. nezavisno ga je otkrio i Charles Messier. Sjaj mu je magnitude 7.7m, pa je vidljiv i pomoću dvogleda. Udaljen je oko 65.000 sg, a apsolutni sjaj mu je oko 200.000 puta jači od Sunca.

Samo 1° dalje nalazi se NGC 5053, kuglasti skup koji je mnogo manje gust i s mnogo raspršenijom jezgrom. Njegov ukupni apsolutni sjaj iznosi oko 16.000 Sunca, što ga svrstava u kuglaste skupove najslabijeg sjaja. Prividni sjaj skupa je 9.9m. Otkrio ga je William Herschel 1784.

NGC 4147 je skup nešto slabijeg sjaja (10.2m), te dosta manji (4.4').

Berenikina kosa još je u vrijeme stare Grčke bila prepoznata kao asterizam. Eratosten ju je nazivao "Arijadnina kosa" i "Berenikina kosa". Ptolomej nazivao ju je "Pramen" (kose), no nije je svrstao među svojih 48 sazviježđa, već ju je zamišljao kao Lavov rep. Ovaj je asterizam dugo zamišljan kao čuperak na kraju Lavovog repa ili kao dio sazviježđa Djevica.

Tokom 16. vijeka pojavilo se nekoliko karti koje su ovaj dio neba prikazivale kao zasebno sazviježđe. Tycho Brahe, kome se najčešće pripisuju zasluge za uvođenje ovog sazviježđa, naveo je 1602. u svom zvjezdanom katalogu Berenikinu kosu kao zasebno sazviježđe. Johann Bayer u Uranometriji 1603. također crta Berenikinu kosu kao zasebno sazviježđe.

Iako se sazviježđe u atlasima pojavilo relativno kasno, ono nosi ime iz legende. Kraljica Berenika II od Egipta bila je žena Ptolomeja III Euergeta (246. p. n. e. - 221. p. n. e., kralja pod kojim je Aleksandrija postala važno kulturno središte. Oko 243. p. n. e. kralj je krenuo na opasan pohod protiv Sirijaca, koji su ubili njegovu sestru. Berenika se zaklela Afroditi da će žrtvovati svoju nadaleko poznatu dugu kosu, na koju je bila jako ponosna, ako se njen muž sigurno vrati kući. Ptolomej III se vratio, pa je Berenika odrezala svoju kosu i položila je na Afroditin oltar.

Do sljedećeg jutra kosa je nestala. Da bi udovoljio bijesnom kralju i kraljici (i spasio živote svećenika u hramu), dvorski astronom Konon objavio je da je kosa toliko oduševila Afroditu da ju je ova postavila na nebo.

Berenikina kosa je uz Štit jedino sazviježđe koje je dobilo ime prema historijskoj ličnosti.

U tabeli su sve zvijezde u sazviježđu koje imaju Bayerovu ili Flamsteedovu oznaku.

• Burnham, Robert Jr. (1966). Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System, v.2. General Publishing Company, Ltd., Toronto. ISBN 0-486-23567-X.
• The Deep Photographic Guide to the Constellations: Coma Berenices