Ордэн Святога Аляксандра Неўскага
Імператарскі Ордэн Святога Дабравернага Князя Аляксандра Неўскага (руск.: Императорский О́рден Святого Благоверного Князя Алекса́ндра Не́вского, ордэн Святога Аляксандра Неўскага (руск.: орден Святого Александра Невского)) — дзяржаўная ўзнагарода Расійскай імперыі з 1725 да 1917 года. Заснаваны Кацярынай I і стаў трэцім расійскім ордэнам пасля ордэна Св. Андрэя Першазванага і жаночага ордэна Св. Вялікамучаніцы Кацярыны.
| Ордэн Святога Аляксандра Неўскага | |
|---|---|
 Ордэн Св. Аляксандра Неўскага | |
| Дата заснавання | 21 мая (1 чэрвеня) 1725 |
| Заснавальнік | Кацярына I |
| Статус | Уручаецца, як Ордэн Аляксандра Неўскага Расійскай Федэрацыі |
| Дэвіз | «За працы і Айчыну» |
| Колькасць ступеняў | 1 |
| Знакі ордэна | |
| Знак ордэна | Залаты крыж, пакрыты чырвонай эмаллю, з двухгаловымі арламі паміж канцоў крыжа. |
| Зорка | Сярэбраная васьміпрамянёвая зорка. |
| Стужка | чырвоная |
| Ордэнскія адзенні | няма |
| Ордэнская стужка | |
 | |
| Адпаведнасць табелю аб рангах | |
| ступень | класы па табелю |
| 1 | I—III |
| Гл. таксама | |
- Эта артыкул пра ордэн Расійскай імперыі. Інфармацыя пра ордэн СССР прыведзена ў артыкуле Ордэн Аляксандра Неўскага, СССР, а пра ордэн Расійскай Федэрацыі — у артыкуле Ордэн Аляксандра Неўскага, Расія.
Знак ордэна ўяўляў сабой чатырохканцовы прамы крыж з канцамі, якія пашыраюцца да канцоў, і характэрнымі двухгаловымі арламі, размешчанымі паміж канцамі крыжа. У цэнтры крыжа размяшчаўся круглы медальён з выявай коннай фігуры Аляксандра Неўскага. Таксама да знакаў ордэна адносілася сярэбраная васьміпрамянёвая зорка з дэвізам ордэна «ЗА ПРАЦЫ І АЙЧЫНУ» (руск.: ЗА ТРУДЫ И ОТЕЧЕСТВО)[1].
Гісторыя ордэна правіць
Ордэн Святога Аляксандра Неўскага быў задуманы Пятром I для ўзнагароджання за ваенныя заслугі. Аднак заснаваны ўжо пасля яго смерці 21 мая (1 чэрвеня) 1725 года Кацярынай I ордэн стаў выкарыстоўвацца і для ўзнагароджання грамадзянскіх асоб.
Упершыню кавалерамі ордэна сталі 18 чалавек у дзень вяселля дачкі Кацярыны і Пятра I, царэўны Ганны і герцага Шлезвіг-Гольштэйн-Готарпскага Карла-Фрыдрыха. Мяркуючы па спісе ўзнагароджаных асоб, ордэн прызначаўся для ўзнагароджання не самых вышэйшых ваенных і дзяржаўных чыноў, якія адпавядаюць прыкладна генерал-лейтэнанту ці генерал-маёру. Аднак ужо 30 жніўня (10 верасня) 1725 года, у гадавіну перанясення з Уладзіміра мошчаў святога дабравернага вялікага князя Аляксандра Неўскага, імператрыца Кацярына I узнагародзіла ордэнам сябе, а таксама яшчэ 21 чалавека з вышэйшай знаці, у тым ліку польскаму каралю і вялікаму князю літоўскаму Аўгусту II і каралю Даніі Фрэдэрыку IV. У спіс не трапіў ніводны генерал-маёр. Ордэн зацвердзіўся як узнагарода для чыноў ад генерал-лейтэнанта і вышэй.
Да валадарання Кацярыны II ордэнам Святога Аляксандра Неўскага ўзнагародзілі каля 300 чалавек. Імператрыца Кацярына II выдала яшчэ 250 ордэнаў. За Паўлам I у 1797 годзе ордэн упершыню атрымаў афіцыйны статут і апісанне: «Крыж чырвоны, які мае ў прамежках двухгаловых арлоў, а ў сярэдзіне выяву Святога Аляксандра на кані. На іншым баку ў белым полі яго вензель з Княжацкаю Каронаю. Зорка сярэбраная, у сярэдзіне якой у сярэбраным полі вензельнае імя Святога Аляксандра Неўскага пад Княжацкаю Каронаю.»[2]. У 1860-я гады, па тагачаснай модзе, знак ордэна нярэдка пакрывалі чорнай эмаллю. У Паўлаўскі час засноўваецца асобая камісія з шасці кавалераў ордэна Аляксандра Неўскага, якая займалася дабрачыннай дзейнасцю на разавыя ўнёскі ў 200 рублёў ад новых узнагароджаных. Пры Аляксандру I унёскі павялічыліся.
У перыяд войнаў з Напалеонам 1812—1814 гадоў ордэн Святога Аляксандра Неўскага выдаваўся 48 раз, з іх 14 ордэнаў з дыяментамі. За Барадзінскую бітву Аляксандр I дараваў 4 ордэны вядомым генералам Д. С. Дахтурову, М. А. Міларадавічу, А. І. Астэрману-Талстому і М. М. Раеўскаму.
Вядома 3674 факты ўзнагароджання за час існавання ордэна[3], найбольш шчодра ўзнагарода раздавалася ў 1916 годзе (105 фактаў узнагароджання). Капітульным храмам ордэна з'яўляўся Траецкі сабор Аляксандра-Неўскай Лаўры. Як дзяржаўная ўзнагарода ордэн быў скасаваны ў 1917 годзе.
Ордэн захаваны ў эміграцыі домам Раманавых як дынастычная ўзнагарода[4]. Пра ўзнагароджанне ордэнам пасля 1917 гады гл. артыкул Падараванні тытулаў і ордэнаў Расійскай імперыі пасля 1917 года.
29 ліпеня 1942 года ў СССР быў заснаваны новы ордэн Аляксандра Неўскага для ўзнагароджання каманднага саставу Чырвонай Арміі.
Пасля распаду Савецкага Саюза ордэн быў захаваны ў сістэме дзяржаўных узнагарод Расійскай Федэрацыі Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета Расійскай Федэрацыі ад 2 сакавіка 1992 года № 2424-1 «Аб дзяржаўных узнагародах Расійскай Федэрацыі»[5] і Пастановай Вярхоўнага Савета Расійскай Федэрацыі ад 20 сакавіка 1992 года № 2557-I «Аб зацвярджэнні Указу Прэзідыума Вярхоўнага Савета Расійскай Федэрацыі „Аб дзяржаўных узнагародах Расійскай Федэрацыі“»[6]. Аднак, да 2010 года расійскі ордэн не меў статуту і афіцыйнага апісання, узнагароджанне ордэнам дзяржавай не адбывалася.
Указам Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі Д. Мядзведзева ад 7 верасня 2010 года № 1099 «Аб мерах па ўдасканаленні дзяржаўнай узнагароднай сістэмы Расійскай Федэрацыі» зацверджана, што ордэн Аляксандра Неўскага ізноў уваходзіць у дзяржаўную ўзнагародную сістэму Расійскай Федэрацыі, а таксама зацверджаны яго статут і апісанне[7]. Знак ордэна Аляксандра Неўскага Расійскай Федэрацыі капіруе дызайн дарэвалюцыйнага ордэна.
Ордэн Аляксандра Неўскага з'яўляецца адзінай узнагародай, якая існавала (з пэўнымі зменамі) ва ўзнагародных сістэмах Расійскай імперыі, Савецкага Саюза і Расійскай Федэрацыі.
Зорка да ордэна Св. Аляксандра Неўскага 1820-я
Зорка да ордэна Св. Аляксандра Неўскага
Знак у выглядзе крыжа да ордэна Св. Аляксандра Неўскага. Асабовая (злева) і адваротная бакі знака.
Знак ордэна Св. Аляксандра Неўскага 1865 г. з чорнай эмаллю.
Гл. таксама правіць
Зноскі
- ↑ Ордэн Святога Дабравернага князя Аляксандра Неўскага (руск.)(недаступная спасылка). medalirus.ru. Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2013. Праверана 29 снежня 2012.
- ↑ Лозовский Е.В.. Орден Святого Александра (руск.)(недаступная спасылка). medalirus.ru. Архівавана з першакрыніцы 8 студзеня 2014. Праверана 29 снежня 2012.
- ↑ Поўны спіс кавалераў ордэна святога Аляксандра Неўскага выдадзены ў выглядзе слоўніка // aquaviva.ru(недаступная спасылка)
- ↑ Брытанскі энцыклапедычны даведнік Burke’s Peerage, World Orders of Knighthood & Merit (ISBN 0-9711966-7-2). Імператарскі Ордэн Св. Дабравернага Князя Аляксандра Неўскага прадстаўлены на стар. 715—718 (том I), у раздзеле дзеючых дынастычных ордэнаў Расійскага Імператарскага Дому
- ↑ Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета Расійскай Федэрацыі ад 2 сакавіка 1992 года № 2424-1 «Аб дзяржаўных узнагародах Расійскай Федэрацыі» // bestpravo.com Архівавана 27 мая 2020.
- ↑ Пастанова Вярхоўнага Савета Расійскай Федэрацыі ад 20 сакавіка 1992 года № 2557-I «Аб зацвярджэнні Указу Прэзідыума Вярхоўнага Савета Расійскай Федэрацыі „Аб дзяржаўных узнагародах Расійскай Федэрацыі“» // sbornik-zakonov.ru
- ↑ Указ Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі Д. Мядзведзева ад 7 верасня 2010 года № 1099 «Аб мерах па ўдасканаленні дзяржаўнай узнагароднай сістэмы Расійскай Федэрацыі» // rg.ru (15 верасня 2010 года)
Літаратура правіць
- С. Р. Серков. Первые ордена России // Военно-исторический журнал. — 1990. — № 1. — С. 93-95.
- Орден святого Александра Невского, С. Шишков, «Награды России. 1698—1917 гг.», Т. 1, стр 198—261
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ордэн Святога Аляксандра Неўскага- А. А. Селязнёў «Імператарскі ордэн Св. Дабравернага князя Аляксандра Неўскага»
- Гісторыя ордэна святога Аляксандра Неўскага
- Ордэн Св. Аляксандра Неўскага, артыкул на сайце За Веру і Пэўнасць
- Ордэн святога Аляксандра Неўскага, артыкул на сайце Руская народная лінія
- Кавалеры ордэна Святога вялікага князя Аляксандра Неўскага ў 1725—1796 гадах Архівавана 25 лютага 2014.
