Гарады Беларусі

Падзел гарадоў на гарады абласнога падпарадкавання і гарады раённага падпарадкавання быў устаноўлены ў 1938 годзе Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР «Аб класіфікацыі населеных пунктаў Беларускай ССР». У ім жа быў складзены новы спіс з 11 гарадоў абласнога і 24 гарадоў раённага падпарадкавання^[1]:

1939 — у выніку падзелу Міжваеннай Польшчы паміж Трэцім Рэйхам і СССР, тэрыторыі ўсходняй часткі Польшчы, у якіх пражывалі пераважна беларусы (таксама вядомая як Заходняя Беларусь), адышлі да Савецкага Саюза^[2]. У БССР былі ўтвораны 5 новых абласцей: Баранавіцкая з цэнтрам у горадзе Баранавічы, Беластоцкая з цэнтрам у горадзе Беластоку, Брэсцкая з цэнтрам у горадзе Брэсце, Вілейская з цэнтрам у Вілейцы, а таксама Пінская з цэнтрам у горадзе Пінску^[3]. Вільня ж і прылеглыя тэрыторыі, якія таксама адышлі Савецкаму Саюзу, былі аддадзены Літве ў выніку савецка-літоўскага дагавора ад 10 кастрычніка 1939 года аб узаемадапамозе яшчэ да афіцыйнага ўключэння Заходняй Беларусі ў склад БССР^[4].

1940 — стары падзел абласцей, утвораных на тэрыторыі Заходняй Беларусі, на паветы быў скасаваны і ўстаноўлены падзел на больш дробныя раёны. Найбольш буйныя заходнебеларускія паселішчы афіцыйна атрымалі статусы гарадоў^[5]:

• Баранавіцкая вобласць: Баранавічы, Ліда (абласнога падпарадкавання); Валожын, Клецк, Ляхавічы, Навагрудак, Нясвіж, Слонім, Стоўбцы (раённага падпарадкавання)
• Беластоцкая вобласць: Беласток, Гродна, Ломжа (абласнога падпарадкавання); Аўгустаў, Бельск, Ваўкавыск, Граева, Замбраў, Кольна, Крынкі, Лапы, Саколка, Свіслач, Цехановец (раённага падпарадкавання)
• Брэсцкая вобласць: Брэст (абласнога падпарадкавання); Бяроза, Высокае, Гайнаўка, Кобрын, Косава, Пружаны, Сямятычы (раённага падпарадкавання)
• Вілейская вобласць: Вілейка (абласнога падпарадкавання); Ашмяны, Глыбокае, Дзісна, Докшыцы, Маладзечна, Паставы, Свянцяны, Смаргонь (раённага падпарадкавання)
• Пінская вобласць: Пінск (абласнога падпарадкавання); Давыд-Гарадок, Лунінец, Столін (раённага падпарадкавання)

3 жніўня Літва стала часткай СССР, частка тэрыторый БССР (Свянцянскі раён з цэнтрам у Свянцянах^[5], частка тэрыторый некаторых іншых раёнаў Вілейскай і Беластоцкай абласцей) была аддадзена Літве^[6][7].

1944 — Маладзечна аднесены да катэгорыі гарадоў абласнога падпарадкавання^[8] і стаў новым цэнтрам Вілейскай вобласці, якая была перайменавана ў Маладзечанскую^[9]. Таксама ў гэты год былі створаныя новыя Бабруйская, Гродзенская і Полацкая вобласці^[10].

1945 — пасёлак Прапойск ператвораны ў горад Слаўгарад^[11][12]; у выніку савецка-польскага дагавора ад 16 жніўня Беласток і прылеглыя тэрыторыі (з гарадамі Аўгустаў, Бельск, Граева, Замбраў, Кольна, Лапы, Ломжа, Сакулка, Цеханавец, Гайнаўка, Сямятычы) адышлі зноў да Польшчы. Беларуска-польская мяжа стала праходзіць амаль па лініі Керзона, устаноўленай яшчэ ў 1919 годзе^[13].

1946 — Мінск аднесены да катэгорыі гарадоў рэспубліканскага падпарадкавання^[14].

1955 — Талачын^[15], Масты^[16] і Мар'іна Горка ператвораныя ў гарады раённага падпарадкавання^[17].

1961 — гарадскі пасёлак Шацілкі быў аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання і перайменаваны ў Светлагорск^[18].

1962 — Шчучын аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання^[19].

1963 — Кобрын, Лунінец, Лепель, Добруш, Жлобін, Калінкавічы, Светлагорск, Ваўкавыск, Навагрудак, Слонім, Крычаў, Асіповічы^[20], Жодзіна, Салігорск^[21] і Наваполацк^[22] ператвораныя ў гарады абласнога падпарадкавання.

1966 — Івацэвічы^[23] і Чашнікі^[24] аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання.

1967 — Драгічын^[25] і Хойнікі^[26] ператвораныя ў гарады раённага падпарадкавання.

1968 — Беразіно, Любань і Смалявічы ператвораныя ў гарады раённага падпарадкавання^[27].

1970 — Новалукомль^[28], Белаазёрск^[29], Жабінка і Маларыта^[30] ператвораныя ў гарады раённага падпарадкавання.

1971 — Іванава^[31], Ельск^[32], Нароўля, Чачэрск^[33], Жыткавічы, Васілевічы^[34] і Буда-Кашалёва^[35] ператвораныя ў гарады раённага падпарадкавання.

1972 — Барань^[36] і Мёры^[37] ператвораныя ў гарады раённага падпарадкавання.

1973 — Ганцавічы ператвораны ў горад раённага падпарадкавання^[38].

1974 — Рагачоў аднесены да катэгорыі гарадоў абласнога падпарадкавання^[39]; пасёлак Скідзель атрымаў статус горада^[40].

1982 — Горкі і Дзяржынск аднесены да катэгорыі гарадоў абласнога падпарадкавання^[41].

1983 — Камянец аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання^[42].

1984 — Капыль аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання^[43].

1985 — Заслаўе аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання^[44].

1987 — Заслаўе аднесены да катэгорыі гарадоў абласнога падпарадкавання^[45].

1990 — Дзятлава^[46] і Бярозаўка^[47] аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання.

1991 — Крупкі аднесены да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання^[48].

У Рэспубліцы Беларусь крытэрыі аднясення населеных пунктаў да катэгорый устаноўлены Законам Рэспублікі Беларусь ад 5 мая 1998 г. № 154—З «Аб адміністрацыйна-тэрытарыяльным дзяленні і парадку вырашэння пытанняў адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўладкавання Рэспублікі Беларусь». Згодна з артыкулам 8 гэтага закона, гарады дзеляцца на наступныя падкатэгорыі^[49]:

• горад Мінск — сталіца Рэспублікі Беларусь;
• гарады абласнога падпарадкавання — найбольш буйныя населеныя пункты (з колькасцю насельніцтва не менш за 50 тысяч чалавек), якія з'яўляюцца адміністрацыйнымі і буйнымі эканамічнымі і культурнымі цэнтрамі з развітой вытворчай і сацыяльнай інфраструктурай;
• гарады раённага падпарадкавання — населеныя пункты з колькасцю насельніцтва не менш за 6 тысяч чалавек, якія маюць прамысловыя прадпрыемствы, сетку ўстаноў сацыяльна-культурнага і бытавога прызначэння, з перспектывамі далейшага развіцця і росту колькасці насельніцтва.

Паколькі катэгорыя гарадоў раённага падпарадкавання — катэгорыя самых маленькіх гарадоў, то парогавая колькасць насельніцтва для горада ў Рэспубліцы Беларусь — 6 тысяч чалавек. Але некаторыя гарады (Тураў, Высокае, Васілевічы, Дзісна, Косава) не адпавядаюць гэтаму крытэрыю.

Гарады могуць быць як тэрытарыяльнымі, так і адміністрацыйна-тэрытарыяльнымі адзінкамі. Калі горад з'яўляецца адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкай, то ў ім ствараюцца свае органы мясцовага кіравання (мясцовыя выканаўчыя камітэты) і самакіравання (мясцовыя Саветы дэпутатаў)^[49]. Мінск і гарады абласнога падпарадкавання з'яўляюцца адміністрацыйна-тэрытарыяльнымі адзінкамі. Мінскі гарадскі выканаўчы камітэт належыць узроўню абласных выканаўчых камітэтаў, а выканаўчыя камітэты гарадоў абласнога падпарадкавання — базаваму (нароўні з выканаўчымі камітэтамі раёнаў). Гарады раённага падпарадкавання могуць быць як адміністрацыйна-тэрытарыяльнымі, так і тэрытарыяльнымі адзінкамі^[49]. Калі горад раённага падпарадкавання з'яўляецца адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкай, то яго выканаўчы камітэт належыць першаснаму ўзроўню (нароўні з сельскімі і пасялковымі выканаўчымі камітэтамі)^[50].

Узроўні гарадскіх Саветаў дэпутатаў (першасны, базавы, абласны) тыя ж, толькі Мінскі гарадскі Савет валодае правамі не толькі абласнога, але і базавага Савета^[50].

Некаторыя, асабліва вялікія гарады (Мінск, астатнія 5 абласных цэнтраў, а таксама Бабруйск), дзеляцца на гарадскія раёны (артыкул 3 Закона № 154-З^[49]). У іх ствараюцца мясцовыя адміністрацыі, якія з'яўляюцца органамі мясцовага кіравання (артыкул 11 Закона № 617-XII^[50]). Мясцовыя адміністрацыі падкантрольныя ў сваёй дзейнасці гарадскім выканаўчым камітэтам і гарадскім Саветам дэпутатаў.

На 1 студзеня 1992 года ў Рэспубліцы Беларусь налічваліся 102 гарады, з якіх 1 горад рэспубліканскага падпарадкавання (Мінск), 36 гарадоў абласнога падпарадкавання і астатнія раённага. Але пачынаючы з 1995 года ў адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле рэспублікі пачалі адбывацца істотныя змены: з мэтай больш эфектыўнага дзяржаўнага кіравання тэрыторыямі былі аб'яднаны выканкамы многіх гарадоў раённага падпарадкавання, якія з'яўляліся раённымі цэнтрамі, і аднайменных раёнаў. Таксама гэта закранула і гарады абласнога падпарадкавання^[51].

Перайшло з абласнога ў раённае падпарадкаванне 26 гарадоў:

• 1997 — Дзяржынск, Добруш, Крычаў, Лунінец, Навагрудак^[52]
• 1998 — Вілейка, Ваўкавыск, Горкі, Калінкавічы, Асіповічы, Рагачоў^[53]
• 2002 — Жлобін, Кобрын, Рэчыца, Светлагорск, Слонім^[54]
• 2004 — Ліда^[55]
• 2005 — Лепель, Слуцк^[56], Маладзечна^[57]
• 2006 — Барысаў, Салігорск^[58], Заслаўе^[59]
• 2007 — Мазыр^[60]
• 2013 — Орша, Полацк^[61]

У гэты ж час 13 пасёлкаў гарадскога тыпу атрымалі статус гарадоў:

• 1998 — Лагойск^[62], Мядзел^[63]
• 1999 — Узда, Фаніпаль^[64]
• 2000 — Іўе^[65], Свіслач, Клічаў^[66]
• 2001 — Кіраўск^[67]
• 2004 — Тураў^[68]
• 2005 — Мікашэвічы^[69]
• 2012 — Астравец^[70]
• 2017 — Бялынічы, Круглае^[71]

На цяперашні час у Беларусі 115 населеных пунктаў маюць статус гарадоў, з іх:

• 11 гарадоў рэспубліканскага і абласнога падпарадкавання;
• 104 гарады раённага падпарадкавання.

Гарады з насельніцтвам:

	— 1 000 000 і больш			— ад 20 000 да 49 999
	— ад 500 000 да 999 999			— ад 10 000 да 19 999
	— ад 200 000 да 499 999			— ад 5 000 да 9 999
	— ад 100 000 да 199 999			— ад 2 000 да 4 999
	— ад 50 000 да 99 999			— 1 999 і менш

Асіповічы

Астравец

Ашмяны

Бабруйск

Баранавічы

Барань

Барысаў

Белаазёрск

Беразіно

Браслаў

Брэст

Буда-Кашалёва

Быхаў

Бялынічы

Бяроза

Бярозаўка

Валожын

Васілевічы

Ваўкавыск

Верхнядзвінск

Ветка

Вілейка

Віцебск

Высокае

Ганцавічы

Гарадок

Глыбокае

Гомель

Горкі

Гродна

Давыд-Гарадок

Дзісна

Дзяржынск

Дзятлава

Добруш

Докшыцы

Драгічын

Дуброўна

Ельск

Жабінка

Жлобін

Жодзіна

Жыткавічы

Заслаўе

Іванава

Івацэвічы

Іўе

Калінкавічы

Камянец

Капыль

Касцюковічы

Кіраўск

Клецк

Клімавічы

Клічаў

Кобрын

Косава

Круглае

Крупкі

Крычаў

Лагойск

Лепель

Ліда

Лунінец

Любань

Ляхавічы

Магілёў

Мазыр

Маладзечна

Маларыта

Мар’іна Горка

Масты

Мёры

Мікашэвічы

Мінск

Мсціслаў

Мядзел

Навагрудак

Наваполацк

Нароўля

Новалукомль

Нясвіж

Орша

Паставы

Петрыкаў

Пінск

Полацк

Пружаны

Рагачоў

Рэчыца

Салігорск

Светлагорск

Свіслач

Скідзель

Слаўгарад

Слонім

Слуцк

Смалявічы

Смаргонь

Старыя Дарогі

Столін

Стоўбцы

Сянно

Талачын

Тураў

Узда

Фаніпаль

Хойнікі

Чавусы

Чачэрск

Чашнікі

Чэрвень

Чэрыкаў

Шклоў

Шчучын

Гарады Беларусі

На 14 кастрычніка 2009 года (перапіс насельніцтва) ў Беларусі налічвалася 112 гарадоў, сярод якіх 1 горад рэспубліканскага падпарадкавання, 12 — абласнога і 99 — раённага^[72], у тым ліку:

На 1 студзеня 2017 было ўжо 113 гарадоў, у тым ліку 1 горад рэспубліканскага падпарадкавання, 10 — абласнога і 102 — раённага^[73].

З 18 студзеня 2017 года маюць статус гарадоў раённага падпарадкавання таксама Бялынічы і Круглае^[71].

Назвы лацініцай у спісе прыводзяцца адпаведна з афіцыйнымі правіламі транслітарацыі^[74][75].

Гарады Беларусі

Герб	Назва	Колішнія назвы	Дата заснавання (альбо дата першай згадкі)	Дата набыцця статусу горада	Раён	Вобласць	Колькасць жыхароў (2023)
	АсиповичыАсіпо́вічы трансліт.: Asipovičy руск.: Осиповичи		1872	1935[53]	АсиповицкиАсіповіцкі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&029329.&&&&&029 329
	Астраве́ц трансліт.: Astraviec руск.: Островец		1468	2012[70]	Астравецкі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&014805.&&&&&014 805
	Ашмя́ны трансліт.: Ašmiany руск.: Ошмяны		1341	— [5]	Ашмянскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&016870.&&&&&016 870
	Бабру́йск трансліт.: Babrujsk руск.: Бобруйск	Бабрусек, Бабруеск, Баброўск	1387	1795[1]	Бабруйскгорад Бабруйск (цэнтр Бабруйскага раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&0208611.&&&&&0208 611
	Бара́навічы трансліт.: Baranavičy руск.: Барановичи	Баранавічы-Развадава	1871	1919[76]	Баранавичыгорад Баранавічы (цэнтр Баранавіцкага раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&0172150.&&&&&0172 150
	Бара́нь трансліт.: Barań руск.: Барань	Старая Барань	1598	1972[36]	Аршанскі	Віцебская	&&&&&&&&&&010301.&&&&&010 301
	Бары́саў трансліт.: Barysaŭ руск.: Борисов		1102	да 1563[58]	Барысаўскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&0136409.&&&&&0136 409
	Бе́лаазё́рск трансліт.: Bielaaziorsk руск.: Белоозёрск	Ніўка, Бярозаўскі	1958	1970[29]	Бярозаўскі	Брэсцкая	&&&&&&&&&&010997.&&&&&010 997
	Беразіно́ трансліт.: Bierazino руск.: Березино	Беразень, Беразень-Ігуменская	1501	1968[27]	Бярэзінскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&011395.&&&&&011 395
	Бра́слаў трансліт.: Braslaŭ руск.: Браслав	Брачыслаўль, Браслаўль, Браслаўль-Завельскі	1065	1500[77]	Браслаўскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&09426.&&&&&09 426
	Брэст трансліт.: Brest руск.: Брест	Берасце, Брест-Литовск, Брест-над-Бугом	1019	— [76]	Брэстгорад Брэст (цэнтр Брэсцкага раёна)	Брэсцкая (цэнтр вобласці)	&&&&&&&&&0342461.&&&&&0342 461
	Бу́да-Кашалё́ва трансліт.: Buda-Kašaliova руск.: Буда-Кошелёво	Буда	1824	1971[35]	Буда- Кашалёўскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&&08618.&&&&&08 618
	Бы́хаў трансліт.: Bychaŭ руск.: Быхов		1430	— [1]	Быхаўскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&016426.&&&&&016 426
	Бялы́нічы трансліт.: Bialyničy руск.: Белыничи		XVI стагоддзе	2017[71]	Бялыніцкі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&&09749.&&&&&09 749
	Бяро́за трансліт.: Biaroza руск.: Берёза	Бяроза-Картуска	1477	— [5]	Бярозаўскі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&028397.&&&&&028 397
	Бяро́заўка трансліт.: Biarozaŭka руск.: Берёзовка		18XIX стагоддзе	1990[47]	ЛидскиЛідскі	Гродзенская	&&&&&&&&&&&09657.&&&&&09 657
	Вало́жын трансліт.: Valožyn руск.: Воложин		13XIV стагоддзе	1929[5]	Валожынскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&010064.&&&&&010 064
	Васіле́вічы трансліт.: Vasilievičy руск.: Василевичи		XVI стагоддзе	1971[34]	Рэчыцкі	Гомельская	&&&&&&&&&&&03285.&&&&&03 285
	ВаукавыскВаўкавы́ск трансліт.: Vaŭkavysk руск.: Волковыск	Ваўкавысек, Ваўкавыйск	1005	— [53]	ВаукавыскиВаўкавыскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&041991.&&&&&041 991
	Верхнядзві́нск трансліт.: Vierchniadzvinsk руск.: Верхнедвинск	Дрысь, Дрыса, Дрыза	1386	1777[1]	Верхнядзвінскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&06883.&&&&&06 883
	Ве́тка трансліт.: Vietka руск.: Ветка		1685	1925[1]	Веткаўскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&&08625.&&&&&08 625
	ВилейкаВіле́йка трансліт.: Viliejka руск.: Вилейка	Велейскае, Велейка, Вілія, Вілья	1460	— [53]	Вілейскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&026811.&&&&&026 811
	ВицебскВі́цебск трансліт.: Viciebsk руск.: Витебск	Віцепск, Відбеск, Відзебск, Віцепеск, Віцьбеск, Віцэнбеке	974	— [1]	Вицебскгорад Віцебск (цэнтр Віцебскага раёна)	Віцебская (цэнтр вобласці)	&&&&&&&&&0359148.&&&&&0359 148
	Высо́кае трансліт.: Vysokaje руск.: Высокое	Высокі Горад, Высока-Літоўск	13XIV стагоддзе	1921[5]	Камянецкі	Брэсцкая	&&&&&&&&&&&04843.&&&&&04 843
	Га́нцавічы трансліт.: Hancavičy руск.: Ганцевичи		1898	1973[38]	Ганцавіцкі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&013486.&&&&&013 486
	Гарадо́к трансліт.: Haradok руск.: Городок		12XIII стагоддзе	1777[1]	Гарадоцкі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&011570.&&&&&011 570
	Глыбо́кае трансліт.: Hlybokaje руск.: Глубокое		1414	1940[5]	Глыбоцкі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&017707.&&&&&017 707
	Го́мель трансліт.: Homieĺ руск.: Гомель	Гомій, Гомей, Гомін, Гом, Гомье, Хемль	1142	1852	Гомельгорад Гомель (цэнтр Гомельскага раёна)	Гомельская (цэнтр вобласці)	&&&&&&&&&0501802.&&&&&0501 802
	Го́ркі трансліт.: Horki руск.: Горки	Горы-Горкі	1544	1862[53]	Горацкі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&029152.&&&&&029 152
	Гро́дна трансліт.: Hrodna руск.: Гродно	Гародзен, Гародна, Гародня	1127	—	Гроднагорад Гродна (цэнтр Гродзенскага раёна)	Гродзенская (цэнтр вобласці)	&&&&&&&&&0358717.&&&&&0358 717
	Давы́д-Гарадо́к трансліт.: Davyd-Haradok руск.: Давид-Городок		1127	1940[5]	Столінскі	Брэсцкая	&&&&&&&&&&&05774.&&&&&05 774
	ДзиснаДзісна́ трансліт.: Dzisna руск.: Дисна	Копец-гарадок	1461	1569[5]	МерскиМёрскі	Віцебская	&&&&&&&&&&&01417.&&&&&01 417
	Дзяржы́нск трансліт.: Dziaržynsk руск.: Дзержинск	Койданава, Крутагор’е	10XI стагоддзе	1932[52]	Дзяржынскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&029811.&&&&&029 811
	Дзя́тлава трансліт.: Dziatlava руск.: Дятлово	Здзецел, Здзецель, Здзенцел, Здзенцель, Здзенчаль, Зецель, Зецеля, Зецял, Дзенцёл, Дзенцёлкі, Дзенцел, Зетел, Здечало	1498	1990[46]	Дзятлаўскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&&07881.&&&&&07 881
	До́бруш трансліт.: Dobruš руск.: Добруш		1335	1927[52]	Добрушскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&018137.&&&&&018 137
	До́кшыцы трансліт.: Dokšycy руск.: Докшицы		1407	1940[5]	Докшыцкі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&06759.&&&&&06 759
	Драгі́чын трансліт.: Drahičyn руск.: Дрогичин	Давечаровічы, Дарагічын, Драгічын-Палескі	1452	1967[25]	Драгічынскі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&014856.&&&&&014 856
	Дубро́ўна трансліт.: Dubroŭna руск.: Дубровно		1773	1925[1]	Дубровенскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&06909.&&&&&06 909
	Ельск трансліт.: Jeĺsk руск.: Ельск	Каралін	XVI стагоддзе	1971[32]	Ельскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&&08864.&&&&&08 864
	Жа́бінка трансліт.: Žabinka руск.: Жабинка		1871	1970[30]	Жабінкаўскі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&013299.&&&&&013 299
	Жло́бін трансліт.: Žlobin руск.: Жлобин	Злобін	XV стагоддзе	1925[54]	Жлобінскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&077049.&&&&&077 049
	Жо́дзіна трансліт.: Žodzina руск.: Жодино	Багуслаў Поле, Жодзінская Слабада	1643	1963[21]	Жодзинагорад Жодзіна	Мінская	&&&&&&&&&&064000.&&&&&064 000
	Жы́ткавічы трансліт.: Žytkavičy руск.: Житковичи	Жыдкавічы	1500	1971[34]	Жыткавіцкі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&015961.&&&&&015 961
	Засла́ўе трансліт.: Zaslaŭje руск.: Заславль	Ізяслаўль, Іжаслаўль, Жаслаўль, Заслаў	985	1985[59]	МинскиМінскі	Мінская	&&&&&&&&&&017419.&&&&&017 419
	ИванаваІва́нава трансліт.: Ivanava руск.: Иваново	Порхава, Янава, Янаў-Палескі, Янаў	1423	1971[31]	ИванаускиІванаўскі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&016272.&&&&&016 272
	ИвацэвичыІвацэ́вічы трансліт.: Ivacevičy руск.: Ивацевичи	Івачэвічы	1654	1966[23]	ИвацэвицкиІвацэвіцкі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&022487.&&&&&022 487
	ИуеІ́ўе трансліт.: Iŭje руск.: Ивье	Івь	1444	2000[65]	ИуеускиІўеўскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&&07243.&&&&&07 243
	Калі́нкавічы трансліт.: Kalinkavičy руск.: Калинковичи	Каленкавічы	1560	1925[53]	Калінкавіцкі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&037050.&&&&&037 050
	Ка́менец трансліт.: Kamieniec руск.: Каменец	Каменец, Камянец-Літоўскі	1276	1983[42]	Камянецкі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&&08316.&&&&&08 316
	Капы́ль трансліт.: Kapyĺ руск.: Копыль		1274	1984[43]	Капыльскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&010087.&&&&&010 087
	Касцюко́вічы трансліт.: Kasciukovičy руск.: Костюковичи	Касцюкова	15XVI стагоддзе	1938[1]	Касцюковіцкі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&015089.&&&&&015 089
	КираускКі́раўск трансліт.: Kiraŭsk руск.: Кировск	Старцы	18XIX стагоддзе	2001[67]	КираускиКіраўскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&&07971.&&&&&07 971
	Клецк трансліт.: Klieck руск.: Клецк	Клечаск	1127	1940[5]	Клецкі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&011350.&&&&&011 350
	КлимавичыКлі́мавічы трансліт.: Klimavičy руск.: Климовичи		1581	1777[1]	КлимавицкиКлімавіцкі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&015121.&&&&&015 121
	КличауКлі́чаў трансліт.: Kličaŭ руск.: Кличев	Клічава	1592	2000[66]	КличаускиКлічаўскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&&07321.&&&&&07 321
	Ко́брын трансліт.: Kobryn руск.: Кобрин	Кобрынь	1287	1801[54]	Кобрынскі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&052670.&&&&&052 670
	Ко́сава трансліт.: Kosava руск.: Коссово	Ко́саў	1494	1921[5]	ИвацэвицкиІвацэвіцкі	Брэсцкая	&&&&&&&&&&&01872.&&&&&01 872
	Кру́глае трансліт.: Kruhlaje руск.: Круглое		XVI стагоддзе	2017[71]	Круглянскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&&07315.&&&&&07 315
	Кру́пкі трансліт.: Krupki руск.: Крупки		1575	1991[48]	Крупскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&&08487.&&&&&08 487
	Кры́чаў трансліт.: Kryčaŭ руск.: Кричев	Кречут	1136	1931[52]	Крычаўскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&023469.&&&&&023 469
	Лаго́йск трансліт.: Lahojsk руск.: Логойск	Лагожск, Лагожаск	1078	1998[62]	Лагойскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&015515.&&&&&015 515
	Ле́пель трансліт.: Liepieĺ руск.: Лепель	Стары Лепель	1439	1563[56]	Лепельскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&017182.&&&&&017 182
	ЛидаЛі́да трансліт.: Lida руск.: Лида		1323	— [55]	ЛидскиЛідскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&0103915.&&&&&0103 915
	Лу́нінец трансліт.: Luniniec руск.: Лунинец	Малы Лулін, Лулінец, Луненец, Лунінец Малы	1449	1921[52]	Лунінецкі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&023548.&&&&&023 548
	Лю́бань трансліт.: Liubań руск.: Любань		1566	1968[27]	Любанскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&011360.&&&&&011 360
	Ля́хавічы трансліт.: Liachavičy руск.: Ляховичи		1572	1931[5]	Ляхавіцкі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&010613.&&&&&010 613
	Магілё́ў трансліт.: Mahilioŭ руск.: Могилёв		1267	—	Магилёугорад Магілёў (цэнтр Магілёўскага раёна)	Магілёўская (цэнтр вобласці)	&&&&&&&&&0353338.&&&&&0353 338
	Мазы́р трансліт.: Mazyr руск.: Мозырь	Мозр, Мозыр	1155	1577[60][78]	Мазырскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&0105321.&&&&&0105 321
	Маладзе́чна трансліт.: Maladziečna руск.: Молодечно		1388	1929[57]	Маладзечанскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&089268.&&&&&089 268
	Малары́та трансліт.: Malaryta руск.: Малорита	Малая Рыта	1566	1970[30]	Маларыцкі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&012850.&&&&&012 850
	Ма́р’іна Го́рка трансліт.: Marjina Horka руск.: Марьина Горка		15XVI стагоддзе	1955[17]	Пухавіцкі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&020242.&&&&&020 242
	Масты́ трансліт.: Masty руск.: Мосты		1486	1955[16]	Мастоўскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&014683.&&&&&014 683
	МерыМё́ры трансліт.: Miory руск.: Миоры	Мерэя, Меры, Міры, Мёры	1514	1972[37]	МерскиМёрскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&07815.&&&&&07 815
	МикашэвичыМікашэ́вічы трансліт.: Mikaševičy руск.: Микашевичи		1785	2005[69]	Лунінецкі	Брэсцкая	&&&&&&&&&&012395.&&&&&012 395
	МинскМінск трансліт.: Minsk руск.: Минск	Меньск, Менск, Міньск, Мінск-Літоўскі, Менск-Беларускі	1067	— [14][79]	горад Мінск (цэнтр Мінскага раёна)	Минскгорад Мінск (цэнтр Мінскай вобласці)	&&&&&&&&01995471.&&&&&01 995 471
	Мсцісла́ў трансліт.: Mscislaŭ руск.: Мстиславль		1135	— [1]	Мсціслаўскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&010063.&&&&&010 063
	Мя́дзел трансліт.: Miadziel руск.: Мядель	Медзела, Мяднол, Мядзюль, Мядзела, Мядзіла	1324	1998[63]	Мядзельскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&&06999.&&&&&06 999
	Навагру́дак трансліт.: Navahrudak руск.: Новогрудок	Навагорад, Наўгарадок, Новы Гарадок, Наваградак	1044	— [52]	Навагрудскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&028021.&&&&&028 021
	Навапо́лацк трансліт.: Navapolack руск.: Новополоцк	Піянерскі, Полацкі	1958	1963[22]	Наваполацкгорад Наваполацк	Віцебская	&&&&&&&&&&096320.&&&&&096 320
	Наро́ўля трансліт.: Naroŭlia руск.: Наровля		1406	1971[33]	Нараўлянскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&&08352.&&&&&08 352
	Но́валуко́мль трансліт.: Novalukomĺ руск.: Новолукомль	Лукомль, Новалукомаль	1964	1970[28]	Чашніцкі	Віцебская	&&&&&&&&&&012048.&&&&&012 048
	Нясві́ж трансліт.: Niasviž руск.: Несвиж		1223	1796[5]	Нясвіжскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&015907.&&&&&015 907
	О́рша трансліт.: Orša руск.: Орша	Рша	1067	— [61]	Аршанскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&0103658.&&&&&0103 658
	Паста́вы трансліт.: Pastavy руск.: Поставы	Пасаднік	1409	1791[5]	Пастаўскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&018772.&&&&&018 772
	Пе́трыкаў трансліт.: Pietrykaŭ руск.: Петриков		1523	1925[1]	Петрыкаўскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&010303.&&&&&010 303
	ПинскПінск трансліт.: Pinsk руск.: Пинск	Піньск, Пінеск	1097	— [76]	Пинскгорад Пінск (цэнтр Пінскага раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&0124613.&&&&&0124 613
	По́лацк трансліт.: Polack руск.: Полоцк	Полацеск, Полацьск, Плоцеке, Полцесьюбарг	862	— [61]	Полацкі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&079960.&&&&&079 960
	Пружа́ны трансліт.: Pružany руск.: Пружаны	Дабучын	1487	1589[5]	Пружанскі	Брэсцкая	&&&&&&&&&&019064.&&&&&019 064
	Рагачо́ў трансліт.: Rahačoŭ руск.: Рогачёв		1142	1772[53]	Рагачоўскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&032029.&&&&&032 029
	Рэ́чыца трансліт.: Rečyca руск.: Речица		1213	1566[54]	Рэчыцкі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&065423.&&&&&065 423
	Саліго́рск трансліт.: Salihorsk руск.: Солигорск	Новастаробінск	1959	1963[58]	Салігорскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&098590.&&&&&098 590
	Светлаго́рск трансліт.: Svietlahorsk руск.: Светлогорск	Шацілінскі Востраў, Шацілавічы, Шацілкі	1560	1961[54]	Светлагорскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&063202.&&&&&063 202
	Сві́слач трансліт.: Svislač руск.: Свислочь		1256	2000[66]	СвислацкиСвіслацкі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&&06098.&&&&&06 098
	Скі́дзель трансліт.: Skidzieĺ руск.: Скидель	Скідаль	1508	1974[40]	Гродзенскі	Гродзенская	&&&&&&&&&&&09742.&&&&&09 742
	Сла́ўгарад трансліт.: Slaŭharad руск.: Славгород	Прупой, Прапошаск, Прапойск	1136	1945[11][12]	Слаўгарадскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&&07840.&&&&&07 840
	Сло́нім трансліт.: Slonim руск.: Слоним	Услонім, Вслонім	1252	— [54]	Слонімскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&049113.&&&&&049 113
	Слуцк трансліт.: Sluck руск.: Слуцк	Случаск, Слуцак	1116	— [56]	Слуцкі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&060376.&&&&&060 376
	Смаляві́чы трансліт.: Smaliavičy руск.: Смолевичи	Смальневічы	1448	1968[27]	Смалявіцкі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&021820.&&&&&021 820
	Смарго́нь трансліт.: Smarhoń руск.: Сморгонь	Смургоні, Смаргоні	1503	1940[5]	Смаргонскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&035781.&&&&&035 781
	Стары́я Даро́гі трансліт.: Staryja Darohi руск.: Старые Дороги	Дарогі	1524	1938[1]	Старадарожскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&010468.&&&&&010 468
	Сто́лін трансліт.: Stolin руск.: Столин		1555	1921[5]	Столінскі (цэнтр раёна)	Брэсцкая	&&&&&&&&&&013550.&&&&&013 550
	СтоубцыСто́ўбцы трансліт.: Stoŭbcy руск.: Столбцы		1593[80]	да 1729[5]	СтаубцоускиСтаўбцоўскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&017640.&&&&&017 640
	Сянно́ трансліт.: Sianno руск.: Сенно	Сенна, Сеннае	1442	1772[1]	Сенненскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&07158.&&&&&07 158
	Талачы́н трансліт.: Talačyn руск.: Толочин		1433	1955[15]	Талачынскі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&09691.&&&&&09 691
	Ту́раў трансліт.: Turaŭ руск.: Туров		0980	2004[68]	Жыткавіцкі	Гомельская	&&&&&&&&&&&02766.&&&&&02 766
	Узда́ трансліт.: Uzda руск.: Узда		1450	1999[64]	Уздзенскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&010677.&&&&&010 677
	Фа́ніпаль трансліт.: Fanipaĺ руск.: Фаниполь		1856	1999[64]	Дзяржынскі	Мінская	&&&&&&&&&&017768.&&&&&017 768
	Хо́йнікі трансліт.: Chojniki руск.: Хойники	Хвойнічкі, Хвайнікі	1512	1967[26]	Хойніцкі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&013248.&&&&&013 248
	Ча́вусы трансліт.: Čavusy руск.: Чаусы	Чавусавічы	15XVI стагоддзе	1604[1]	Чавускі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&&09944.&&&&&09 944
	Чачэ́рск трансліт.: Čačersk руск.: Чечерск	Чычэрск	1159	1971[33]	Чачэрскі (цэнтр раёна)	Гомельская	&&&&&&&&&&&08885.&&&&&08 885
	Ча́шнікі трансліт.: Čašniki руск.: Чашники		1504	1966[24]	Чашніцкі (цэнтр раёна)	Віцебская	&&&&&&&&&&&07843.&&&&&07 843
	Чэ́рвень трансліт.: Červień руск.: Червень	Гумен, Ігумен	1387	1795[1]	Чэрвеньскі (цэнтр раёна)	Мінская	&&&&&&&&&&010542.&&&&&010 542
	Чэ́рыкаў трансліт.: Čerykaŭ руск.: Чериков		1604	1678[1]	Чэрыкаўскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&&07774.&&&&&07 774
	Шклоў трансліт.: Škloŭ руск.: Шклов		1535	1762[1]	Шклоўскі (цэнтр раёна)	Магілёўская	&&&&&&&&&&014989.&&&&&014 989
	Шчу́чын трансліт.: Ščučyn руск.: Щучин		1487	1962[19]	Шчучынскі (цэнтр раёна)	Гродзенская	&&&&&&&&&&015653.&&&&&015 653

Брэсцкая вобласць правіць

• 
  Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» (Брэст)
• 
  Белая Вежа (Каменец)
• 
  Помнік воінам-вызваліцелям (Баранавічы)
• 
  Палескі драматычны тэатр (Пінск)
• 
  Каталіцкая царква (Івацэвічы)
• 
  Касцёл (Мікашэвічы)

Віцебская вобласць правіць

• 
  Летні Амфітэатр (Віцебск)
• 
  Сафійскі сабор (Полацк)
• 
  Калегіум езуітаў (Орша)
• 
  Касцёл Нараджэння Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Браслаў)
• 
  Будынак пачатку ХХ ст. (Верхнядзвінск)
• 
  Помнік у гонар воінаў-вызваліцеляў (Гарадок)

Гомельская вобласць правіць

• 
  Палац Румянцавых і Паскевічаў (Гомель)
• 
  Касцёл Прасвятой Тройцы (Рэчыца)
• 
  Помнік Кірылу Тураўскаму (Тураў)
• 
  Замкавая гара (Мазыр)
• 
  Праваслаўная царква (Жлобін)

Гродзенская вобласць правіць

• 
  Барысаглебская царква (Гродна)
• 
  Руіны сярэднявечнага замка (Навагрудак)
• 
  Лідскі замак (Ліда)
• 
  Вежа з гадзіннікам (Шчучын)
• 
  Царква Перамянення Гасподняга (Смаргонь)
• 
  Мячэць (Іўе)

Магілёўская вобласць правіць

• 
  Свята-Нікольскі жаночы манастыр (Магілёў)
• 
  Белая царква (Бабруйск)
• 
  Царква Раства Прасвятой Багародзіцы (Слаўгарад)
• 
  Помнік лакаматыву, пастаўлены з нагоды 130-годдзя горада (Асіповічы)
• 
  Касцёл кармелітаў (Мсціслаў)
• 
  Помнік піянеру-герою Марату Казлову (Быхаў)

Мінская вобласць правіць

• 
  Ратуша і Архікафедральны касцёл Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі (Мінск)
• 
  Помнік стваральнікам кар'ерных самазвалаў (Жодзіна)
• 
  Свята-Міхайлаўская царква (Слуцк)
• 
  Архітэктурны, жылы і культурны комплекс роду Радзівілаў (Нясвіж)
• 
  Статуя Мар'i — сімвал горада (Мар'іна Горка)

• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі
• Сельскія населеныя пункты Беларусі
• Гербы гарадоў Беларусі
• Геаграфія Беларусі
• Нумарныя знакі ў Беларусі

• На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх
• Taponim.by — карта тапонімаў Беларусі. Пошук па шаблоне з візуалізацыяй на карце.
• Закон Рэспублікі Беларусь ад 5 мая 1998 г. № 154-З «Аб адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле і парадку рашэння пытанняў адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўладкавання Рэспублікі Беларусь»
• Дорогами Беларуси Архівавана 30 ліпеня 2013.