Ulduzlararası

Xəbərdarlıq: Yazının davamı əsərin məzmunu haqqında məlumat ehtiva edir.

XXI əsrin ortalarında bitki məhsullarının azlığı və toz fırtınaları bəşəriyyətin sağ qalmasını təhdid edir. Qarğıdalı qalmış son canlı məhsuldur. Dünya isə gənc nəsillərə Apollonun aydakı missiyaları kimi fikirlərin tədris edildiyi post-həqiqət cəmiyyətinə çevrilib.

Dul mühəndis və keçmiş NASA pilotu Cozef Kuper indi fermerdir. O qaynatası Donald, 15 yaşlı oğlu Tom və 10 yaşındakı qızı Mörfi ilə birgə yaşayır. Mörfi öz yataq otağında qəribə toz fiqurları gördükdə, o, bunları ruhun etdiyini düşünür. Kuper nəhayət qəliblərin cazibə qüvvəsinin dəyişməsindən təsirləndiyini və bunun hansısa bir coğrafi koordinatın ikili bir kodu olduğunu aşkar edir. Kuper həmin koordinatlara getdikdə köhnə rəisi professor Con Brendin rəhbərliyində olan gizli NASA araşdırma mərkəzi tapır. Professor Brend qravitasiya anomaliyalarının başqa yerlərdə də baş verdiyini deyir.

48 il əvvəl naməlum varlıqlar, "Gargantua" adlı qara dəliyin yaxınlığında yerləşən və potensial olaraq yaşamaq mümkün olan 12 planet ilə uzaq bir qalaktikanın yolunu açan bir soxulcan dəliyini Saturn planetinin yaxınlığında yerləşdirdilər. On iki könüllü, fərdi şəkildə planetlərin araşdırılması üçün soxulcan dəliyindən keçdi. Astronavtlar Miller, Edmunds və Mann müsbət nəticələr vermişdir. Məlumatlara əsasən, Professor Brend bəşəriyyətin sağ qalmasını təmin etmək üçün iki plan hazırladı: A planı kütləvi bir çıxartma hərəkətini təşviq etmək üçün qravitasiya qüvvəsi nəzəriyyəsinin inkişaf etdirilməsini nəzərdə tutur. B planı isə, 5.000 dondurulmuş insan embriosunu yaşayan bir planetə köçürmək üçün "Endurance" kosmik gəmisinin istifadəsini nəzərdə tutur.

Kuper "Endurance" kosmik gəmisinin pilotu seçilir. Komandaya alimlər Dr. Amelia Brend (professor Brendin qızı), Dr. Romili, Dr. Doyl və robot TARS və CASE daxildir. Kuper getməmişdən qabaq, narahat olan Mörfiyə qayıtdığı zaman, zamanları müqayisə etmək üçün qol saatını verir. Soxulcan dəliyindən keçdikdən sonra Romili təklikləri araşdırmağa başlayır. Kuper, Doyl və Amelia isə okean dünyası olan Millerin planetinə enmək üçün eniş gəmisinə minirlər. Millerin gəmisinin dağıntılarını tapdıqdan sonra, böyük bir su dalğası Doylu öldürür və eniş gəmisinin mühərriklərini ısladır. Buna görədə eniş gəmisinin qalxışı gecikir. Qara dəliyin yaxın olması səbəbiylə, zaman ciddi formada genişlənir. Nəticədə Romili "Endurance" gəmisində olduğu üçün zaman genişlənməsi ona təsir etmir və onun üçün 23 il keçir. Amma Kuper və Doyl üçün bu bir neçə saat olur.

"Edmunds" planetinin bir qədər yaxşı telemetriyası olduğu üçün Men müsbət məlumat verir. Kuper Menin planetinə getmək üçün son qalan yanacaqlarını istifadə etməyə qərar verir. Menin planetində, "Endurance" komandası onu kristal yuxudan oyadır. Artıq alim olan Mörfi professor Brendin öldüyünü deyir. Qara dəlikdə əlçatmaz olan məlumat tələb edən A planının heç bir zaman tətbiqinin mümkün olmadığı aşkara çıxır. B planı həmişə professor Brendin tək seçimi olub. Mörfi, Amelia və Kuperi dünyada qalan insanları öz talelərinə tərk etməklə günahlandırır.

Menin donmuş planeti yaşamaq üçün əlverişsizdir. O xilas olmaq üçün saxta məlumatlar göndərib. Men Kuperi öldürməyə cəhd edir və bir gəmi ilə "Endurance" kosmik gəmisinə qaçır. Romili Menin quraşdırdığı bomba tələsinə düşərək ölür. Amelia və Kuper başqa bir gəmi ilə "Endurance" gəmisinə gedən Menə çatmağa çalışırlar. Men manual yerləşdirməni səhv etdiyi üçün partlayış baş verir və ölür. "Endurance" gəmisinə isə böyük ziyan dəyir. Çətin bir yerləşmə manevrindən sonra, Kuper "Endurance" gəmisinə nəzarəti bərpa edir.

"Edmunds" planetinə getmək üçün kifayət qədər yanacaq olmadığından, onlar qara dəliyə yaxınlaşaraq onun cazibə qüvvəsini istifadə edirlər. Amma bu yaxınlaşmada zaman genişlənməsi 51 il artır. Bu prosesdə Kuper və TARS çəki atmaq üçün və "Endurance" gəmisinin "Edmunds" planetinə çatması üçün özlərini gəmidən atırlar. "Gargantua" qara dəliyinin üfüqündə sürüşürlər, öz gəmilərindən kənara çölə çıxırlar. Tesseraktın içinə enirlər, hansı ki, gələcək insanlar tərəfindən inşa edildiyi ehtimal olunur. Kuper fərqli zaman dilimlərindədünyada Mörfinin köhnə otağının kitablarını görür və cazibə qüvvəsi ilə azca qarşılıqlı təsir edir. Kuper özünün Mörfinin xəyal etdiyi ruh olduğunu anlayır və TARS-ın qara dəlikdən topladığı kvant məlumatlarını göndərmək üçün Morze əlifbasını istifadə edərək verdiyi qol saatının əqrəbini idarə edir. Kuper və TARS tesseraktdan çıxarılır. Cooper, Saturn ətrafındakı bir kosmik həyatda oyanır. İndi isə yaşlı Mörfi ilə qovuşur. Kuperin göndərdiyi kvant məlumatlarını istifadə edən gənc Mörfi, A planı üçün cazibə-itələmə nəzəriyyəsini həll edir və bəşəriyyəti xilas edir. Artıq qoca Mörfinin ölümü yaxınlaşır. O ailəsi ilə birlikdədir. Mörfi Kuperi Ameliaya qayıtmağa çağırır. Kuper və TARS "Edmunds" planetində Amelia və CASE-ə qatılmaq üçün kosmik gəmidən istifadə edirlər. Amelia illər əvvəl ölsə də, "Edmunds" planetinə olan səyahətdə həyatda qalır.

Xəbərdarlığın sonu.

Heyət redaktə

İnkişaf və maliyyələşdirmə redaktə

"Ulduzlararası" üçün təqdimat Kontakt filmində işbirliyi etmiş Linda Obst və Kip Torn tərəfindən hazırlanmışdır.^[17][18] İkili Tornun işinə əsaslanaraq "kainatın ən ekzotik hadisələri birdən insanlara çatmağa başlayır" mövzusunda ssenari yazır. Stiven Spilberqin filmə marağı artır.^[19] 2006-cı ilin iyun ayında, Spilberq və Paramount Pictures Obst və Torn tərəfindən yazılmış səkkiz səhifədən ibarət bir ssenariyə əsaslanan elmi fantastika filmi planlarını açıqladığı zaman, filmin inkişafına başlanılır. Obst istehsal üçün heyətə qatılır.^[20][21] 2007-ci ilin mart ayında Conatan Nolan ssenarini yazmaq üçün işə götürüldü.^[22]

Spilberq, 2009-cu ildə DreamWorks istehsal studiyasını Paramountdan Walt Disney Studiosa köçürdükdən sonra, Paramount "Ulduzlararası" üçün yeni bir rejissora ehtiyac duyur. Conatan Nolan 2012-ci ildə layihəyə qatılan qardaşı Kristoferi rejissorluğa məsləhət gördü.^[23] Kristofer Nolan Torn ilə tanış oldu, daha sonra kosmos zamanı barədə müzakirə aparmaq üçün heyətə əlavə etdi.^[24] 2013-cü ilin yanvar ayında Paramount və Warner Bros. Kristofer Nolanın "Ulduzlarası" filmində rejissorluq aparmaq istəyənlərlə danışıqlar apardığını bildirdi.^[25] Nolan, insanın kosmik uçuşunun məqsədini təşviq etmək istədiyini söylədi və qardaşının ssenarisi ilə özününkünü birləşdirməyə çalışdı.^[26][27] Növbəti mart ayına qədər Nolan, Syncopy və Lynda Obst Productions markası altında istehsal ediləcək olan "Ulduzlararası" filmində rejissorluq edəcək.^[28] The Hollywood Reporter, Nolanın 20 milyon dollar, yəni ümumi gəlirin 20 faizini qazandığını deyib.^[29] Nolan filmi araşdırmaq üçün NASA-ya və SpaceX-dəki xüsusi kosmik proqramı ziyarət etdi.^[24]

Warner Bros. ənənəvi rəqabətlərə baxmayaraq, Nolanın Paramountdakı "Ulduzlararası" filminin istehsalından pay istədi. Paramount Növbəti film olan Cümə, ayın 13-ü filmini birgə maliyyələşdirmək üçün razılaşdı. Warner Bros şirkətidə bunla razılaşdı.^[30] 2013-cü ilin avqust ayında Legendary Pictures, filmin istehsalının təxminən 25%-ni maliyyələşdirmək üçün Warner Bros ilə müqavilə bağladı. Warner Bros. ilə 8 illik istehsal şərikliyini yeniləməmiş olsa da, "Legendary" Betmen Supermenə qarşı: Ədalətin şəfəqi filminə qarşılıq olaraq "Ulduzlararası" filminin maliyyələşdirilməsini qəbul etdi.^[31]

Yazılması və aktyor seçimi redaktə

Ssenarist Conatan Nolan ssenari üzərində dörd il işləmişdir.^[17] Elmi tərəfləri öyrənmək üçün Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda nisbilik öyrənmişdir.^[32] Conatan, "Space Shuttle" programının sona çatmadığını və NASA-nın Marsla bağlı bir missiya üçün maliyyə quruluşu olmadığını düşünərək, VALL-İ və Avatar kimi apokaliptik mövzularda olan elmi fantastika filmlərindən ilham almışdı. "Entertainment Weekly" jurnalına Cef Censen müsahibə vermişdir:

Hekayə, yorğunluqdan əziyyət çəkən, lakin ümidsizliyə bənzəyən bir xalqdan bəhs edir.[23]

Qardaşı Kristofer digər elmi fantastika yazıları üzərində işləmişdi, lakin "Ulduzlararası" ssenarisini qəbul etmək qərarına gəldi:

Artıq kifayət qədər tamaşaçıya çatmışıq, ümid edirəm onları itirmərik.[24][33]

Mövzu 1930-cu illərdə böyük böhran dövründə Birləşmiş Ştatlarda baş verən toz tufanından ilhamlandı.^[17] O, ssenaridə komandanın kosmosa səyahət etdiyi hissəni yenidən nəzərdən keçirdi.^[17] 2012-ci ildəki "The Dust Bowl" adlı filmdən ilhamlandıqdan sonra, Kristofer direktor Ken Burns və prodüser Dayton Duncan ilə əlaqə saxladı və onlardan bəzi səhnələrin "Ulduzlararası"-da istifadəsinə icazə istədi.^[34]

Kristopher Nolan "tamaşaçının hekayəni başa düşməsi" üçün baş rolu yaxşı canlandıra biləcək bir aktyor axtardı.^[35] Metyu Makkonaxini dostu Aron Rayderin Palçıq filmində seyr etdi və onun rol alması ilə bağlı maraqlanmağa başladı.^[17][35] Nolan "Doğru Dedektif" filmi çəkilərkən Makkonaxi ilə görüşdü.^[36] Enn Heteuey Nolanın evinə dəvət olundu, burada "Ulduzlararası" üçün ssenari yazdı.^[37] 2013-cü ilin əvvəlində hər iki aktyor baş rollarda çəkildi.^[38] Şimali İrlandiyada Xanım Culi filmi üzərində işləyərkən Cesika Çesteyn ilə əlaqəyə keçdi və ona bir ssenari verdi.^[37] Met Damon 2013-cü ilin avqustunda dəstəkləyici rol oynayaraq İslandiyadakı səhnələri tamamladı.^[39]

Əsas çəkilişlər redaktə

Nolan "Ulduzlararası" üçün anamorfik formatda 35 mm çapında və IMAX 70 mm-lik çəkilişlər etdi.^[40] Kinematoqraf Xoyte van Xoytema "Ulduzlararası" üçün işə alındı. Nolanın əvvəlki filmlərində kinematoqraf olan Uolli Pfister isə Təkamül filmi üzərində işləyirdi.^[41] Nolanın əvvəlki filmlərinə görə "Ulduzlararası" üçün daha çox IMAX kamerası istifadə edilmişdir. Kompüter tərəfindən yaradılan təsvirin (CGI) istifadəsini minimuma endirmək üçün rejissor kosmik gəmiyə oxşar tikililərdən istifadə etdi.^[35] Van Xoytema, IMAX kamerasını daxili görünüşləri çəkmək üçün yenilədi.^[17] Filmdəki səhnələrin çox hissəsi bir Learjetin burnuna quraşdırılmış IMAX kamera ilə çəkilmişdir.^[42]

Layihələrinin detallarını gizlətməyi ilə tanınan Nolan, "Ulduzlararası" üçün tam gizlilik təmin etməyə çalışdı. Wall Street jurnalının jurnalisti Ben Fritz:

Məşhur rejissor, “Ulduzlararası”-nın ssenarisinin qorunmasını, satış rekordları qıran “Qara Cəngavər” trilogiyasında olduğu kimi, həddindən artıq uzatmışdır.[43]

Bir təhlükəsizlik tədbiri olaraq, "Ulduzlararası" "Floranın məktubu" adı altında çəkilmişdir.^[44] Flora Nolanın prodüser Emma Tomas ilə birlikdə dörd uşağından biridir.^[24]

Filmin əsas çəkilişlərinin dörd ay davam etməsi planlaşdırıldı.^[39] Çəkiliş, 6 avqust 2013-cü il tarixində Kanadanın Alberta əyalətində başlamışdır.^[31] Əyalətin Nanton, Lanqvyu, Letbric, Fort Makleod, Okotoks şəhərlərində çəkilişlər edilmişdir. Okotoks şəhərində Seamen stadionunda və Old Taun plazada çəkilişlər olmuşdur.^[44] Bir qarğıdalı tarlası səhnəsi üçün prodüser Natan Krouli 1930-cu illərdə Toz Tufanı dövründə baş verən fırtınada bənzər olması üçün^[23] və həmin fırtınanın məhv etməsi üçün 200 hektar əraziyə qarğıdalı əkdirdi.^[24] Toz fırtınası və Makkonaxinin xarakterini əhatə edən əlavə səhnələr, Fort Macleodda hava vasitəsilə sellüloziya əsaslı sintetik tozu üfürmək üçün böyük fanlar istifadə edilərək nəhəng toz buludları yaradılaraq çəkildi.^[45] Vilayətdə çəkiliş 9 sentyabr 2013-cü ilə qədər davam etdi və 130 ekipaj üzvünün çoxu yerli idi.^[44] Çəkilişlər İslandiyadada olmuşdur. Hansı ki, Nolan əvvəl burada Betmen: Başlanğıc filmlərinin çəkilişini etmişdir.^[46] Çəkiliş yeri, iki planeti təmsil etmək üçün seçilib: biri buzda, digəri isə suda.^[17] Ekipaj, ölkəyə təxminən 4500 kq çəkili kosmik gəmiləri daşıyıb.^[24] Onlar iki həftə çəkiliş apardılar.^[39] Filmdə təxminən 350 adam, o cümlədən 130 nəfər yerli heyət işləmişdir. Çəkiliş yerlərinə Svinafelsjokul buzlaqı və Klaustur qəsəbəsi daxildir.^[47][48] İslandiyada su səhnəsi çəkilərkən, Heteuey hipotermiyə məruz qalırdı, çünki onun quru kostyumları düzgün şəkildə təmin edilməmişdi.^[24]

İslandiya proqramı başa çatdıqdan sonra ekipaj 54 gün çəkiliş üçün Los-Ancelesə köçdü. Filmin çəkilişləri Westin Bonaventure Hotel və Suites, Los Angeles Convention Center, Culver City-dəki Sony Pictures səsyazma kompleksi və Kaliforniyanın Altadena şəhərində xüsusi bir yaşayış yerini əhatə etmişdir.^[49] Əsas çəkilişlər 2013-cü ilin dekabr ayında başa çatmışdır.^[50] İstehsalat Paramount Pictures, Warner Bros. və Legendary Pictures tərəfindən bölüşdürüləndən təxminən 10 milyon dollar az, 165 milyon dollar idi.^[24]

İstehsalat dizaynı redaktə

Endurance kosmik gəmisi

Beynəlxalq Kosmos Stansiyası

Ulduzlararası üçün üç kosmik gəmi – Ranger, Endurance və Lander hazırlanmışdır. Rangerin funksiyası Space Shuttle-a oxşardır və planetar atmosferdən çıxış edə bilir. Ekipajın ana gəmisi olan "Endurance", 12 kapsuldan ibarət dördüncü bir quruluşa malikdir: dördüncüsü, planetar kolonizasiya aparatı, dörd mühərrik və dörd kokpit, tibbi laboratoriya və yaşayış yerinin daimi funksiyaları. İstehsalat dizayneri Nathan Crowley Endurance gəmisinin Beynəlxalq Kosmos Stansiyasına əsaslandığını söylədi:

Bu, müxtəlif texnologiya növlərinin real qarışığıdır. Analoji şeylərə və rəqəmsal əşyalara ehtiyacınız var, sizə ehtiyat sistemləri və əlverişli açarlar lazımdır. Həqiqətən yerdəki bir dənizaltı kimi. Hər bir kvadrat istifadə edilir, hər şeyin bir məqsədi var

Son olaraq, Lander, kapsulaları planetar səthlərə kolonizasiya qurğuları ilə nəql edir. Krouli onu "ağır bir rus vertolyotu" ilə müqayisə etdi.^[17]

Filmdə iki robot, CASE və TARS, həmçinin sökülmüş üçüncü robot, KIPP var. Nolan, robotları antropomorfik etməkdən çəkinmək istədi və 1,5 m-lik dördbucaqlı dizaynı seçdi. Rejissor dedi:

Çox mürəkkəb dizayn fəlsəfəsi var. Riyaziyyata əsaslanır. Dörd əsas blokunuz var və onlar üç şəkildə birləşdirilə bilər. Beləliklə, təqib etdiyiniz üç kombinasiya var. Amma bundan sonra içərisində daha bir üç hissəyə bölünür. Və bütün yerlərdə xəttləri görürük – bunlar daha da bölüşdürə bilər. Beləliklə, bir barmağı əsasən aça bilərsiniz, amma hamısı mütənasibdir.

Aktyor Bill İrvin robotları səsləndirirdi və fiziki olaraq idarə etirdi, ancaq onun təsviri rəqəmsal olaraq filmdən silindi və aktyor Coş Stüardın səsləri CASE üçün səsləndirildi.^[17] İnsan kosmik yaşayış sahələri 1976-cı ildə fizik Gerard O'Neillin təklif etdiyi silindrlərə bənzəyir.^[51]

Səs dizaynı və musiqi redaktə

Əsas məqalə: Ulduzlararası (saundtrek)

Qreq Landeyker və Qeri Rizzo audio səsləndirici ilə vəzifəsində olan səsli mühəndislərdir, səs redaktoru Riçard Kinq bu prosesə nəzarət edir.^[52] Kristofer Nolan səsi qarışdırmaq üçün teatr avadanlıqlarından maksimal dərəcədə istifadə etdi^[53] və astronavt kostyum əlcəkləri ilə basılan düymələrin səsi üzərində fokuslanma kimi səs kəmərinin layihələndirilməsinə diqqətlə yanaşdı.^[23] Studiyanın veb saytında deyilir ki, film "əsas kanallarda, həmçinin sabvufer kanalında aşağı tezlikli tezliklərin gücünü artırmaq üçün qarışdırılır".^[54] Nolan qəsdən, bəzi dialoqların ətrafdakı səs-küy və ya musiqi tərəfindən boğulması kimi görünməsini məqsəd qoydu. Bu bəzi teatrların bu təsirin qəsdən edildiyini və onların avadanlıqlarında bir səhv olmadığını vurğulayan bildirişlərə səbəb oldu.^[55]

Nolanın Betmen film trilogiyası və Başlanğıc adlı filmlərində iştirak edən bəstəkar Hans Zimmer, Ulduzlararası filmindədə iştirak etdi. Nolan filmin musiqisini yazmaq üçün Zimmerə bir ssenari ya da hər hansı bir detal məlumat verməməyi seçdi, lakin əvəzinə bəstəkara bir uşağını işə buraxan atanın hekayəsini izah edən bir səhifə verdi. Bunun sayəsində Zimmer "Ulduzlararası" filminin musiqisinin ilk mərhələlərini yaratdı. Zimmer və Nolan daha sonra Harrison & Harrison şirkətinin hesab üçün əsas vasitə ola biləcəyinə qərar verdi.^[56][57] Zimmer Ulduzlararası üçün 45 seans keçirdi. Bu Başlanğıcdan 3 dəfə çoxdur. Saundtrek 18 noyabr 2014-cü ildə nümayiş olundu.^[23]

Vizual effektlər redaktə

Başlanğıcda işləyən vizual effekt şirkəti Double Negative, "Ulduzlararası" üçün geri gətirildi.^[58] Vizual efektli supervayzer Paul Franklinə görə, filmdə təsirlərin sayı Nolanın "The Dark Knight Rises (2012) və ya Inception"-dən daha çox olmamışdır. Lakin, Ulduzlararası üçün, ilk növbədə effektləri yaratdılar ki, rəqəmsal proyektorları, aktyorları yaşıl ekranlar qarşısında göstərməkdən başqa, onları arxada göstərməsini təmin etsin.^[17] Nəhayət, filmdə 5600 × 4000 hündürlükdə 850 vizual effekt çəkisi var idi: rəqəmsal proyektorlardan istifadə edərəkyaradılan 150 kamera, post-istehsalda isə 700 ədəd yaradılmışdır. Onlardan 620-i IMAX-da təqdim olundu, qalanları anamorfik idi.^[59]

The Ranger, Endurance, and Lander kosmik gəmiləri Nathan Krouli tərəfindən "New Deal Studios" şirkəti ilə miniatür effektlər istifadə edilərək yaradılmışdır. 3D çap və əl heykəlləri, müxtəlif ölçülü modellər böyük ölçüləri səbəbiylə ekipaja "maxatures" ləqəbi qazandırdı; Endurance modulunun 1/15 ölçülü miniatürü 7.6 m-dən çoxdur, zəngin bir hissəsinin pirotexnik modeli isə 1/5-ci miqyasda inşa edilmişdir. Ranger və Lander miniatürləri müvafiq olaraq 14 m və 15 m-dən çox idi və Van Hoytema üçün IMAX kameralarını birbaşa kosmos vasitəsinə yerləşdirmək üçün kifayət qədər böyük idi və NASA IMAX sənədli filmlərinin görünüşünü təqlid etdi. Daha sonra modellər bir hərəkət idarəetmə sistemi üzərində altı bucaqlı bir gimbala əlavə olundu ki, bu da bir operatorun daha kiçik bir hərəkət idarəetmə qurğusunda VistaVision kameraları istifadə edərək, arxa plan plitələrinə çəkilmiş hərəkətləri idarə etməyə imkan verdi.^[60] New Deal Studios miniatürləri 150 xüsusi effektli çəkilişdə istifadə edilmişdir.^[59]

Rejissor "Metropolis", "2001-ci il: Kosmik odissey", "Ülgücün üzəri ilə qaçan",^[61] "Ulduz müharibələri" və "Yadplanetli" adlı elmi-fantastika filmlərinin əsas fikirlərindən təsirləndi.^[62] Andrey Tarkovskinin "Güzgü" filmi, "rəmz, toz və su ilə əlaqəsi olan elementar şeylərdən" təsirlənmişdir. Nolana görə isə,^[63] "Ulduzlararası" "Sierra Madrenin xəzinəsi" filmindən insan təbiətindən bəhs etməsinə görə fərqlənirdi.^[64] O, Steven Spilberqin "Çənələr" və "Üçüncü növdən qarşılaşmalar" kimi ailə dostu olmağı bacaran filmlər kimi, həm də "məhdudlaşdırıcı və həyəcanlandıran" filmlər çəkməyə çalışdı. İstehsaldan qabaq "Doğru şeylər" filmini araşdırdı,^[17] burdan "Ulduzlararası" astronavtlarının lövhələrinin əks olunmalarını nümunə götürdü. Daha çox ilham üçün rejissor köhnə astronavt Marşa İvinsi film setinə dəvət etdi.^[24] Nolan və komandası kosmik missiyaların vizual istinadları üçün IMAX NASA sənədli filmlərini araşdırdı və kosmosda qapalı yerlərdə IMAX kameralarının istifadəsini təqlid etdi.^[65] Klark Kentin Polad adam filmindəki yetişdiriciliyi Miduestdə təsərrüfat quruluşunun ilhamı idi.^[33] Filmlərdən başqa, Nolan Lüdviq Mies van der Rohenin memarlığından ilham almışdır.^[24]

Soxulcan dəliyi və qara dəlik konsepsiyalarına gəldikdə, Kip Torn işıq şüalarının izlərini bir soxulcan dəliyindən və ya qara dəlikdən keçərkən izləyə biləcək tənliklər üzərində işlədiyini ifadə etdi: "Bu gördüyünüz Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə əsaslanır. "^[66] Bu prosesin əvvəlində Torn iki qayda qoydu: "Birincisi, heç bir şey müəyyən fiziki qanunları pozmayacaqdır. İkincisi, bütün yabanı spekulasiyalar ssenaristin məhsuldar ağılından deyil, elmdən yayılacaq". Nolan, filmi çəkmək üçün yol tapa bilmədiyi müddətcə bu şərtləri qəbul etdi.^[21] Bir nöqtədə, Torn Nolanla imtinadan əvvəl işıqdan daha sürətli səyahət edən bir xarakter haqqında müzakirə üçün iki həftə keçirdi.^[67] Torna görə, ən yüksək bədii azadlıq dərəcəsi olan elementlər, onlar ziyarət etdiyi planetlərdən biri olan buz buludlarıdır.^[21]

Astrobioloq David Qrinspun, erkən səhnələrdə təsvir edilən yer üzündə baş verən dəhşətli "böhran" vəziyyətini tənqid edərək, atmosferin oksigen məzmununu azaltmağın milyonlar illər çəkəcəyini bildirmişdi. Həmçinin cazibə qüvvəsinin buz buludlarını aşağı çəkəcəyini demişdi.^[68] Astrofizik Neil de Qras Tson, "Ulduzlararası" filminin sona çatmasının arxasında elmi tədqiq edərək, keçmişlə qarşılıqlı münasibət qurmağın mümkün olduğunu demişdir: "Biz qara dəlikdə olanları həqiqətən bilmirik, onu götürün və onunla birlikdə çalışın."^[69] Teorik fizik Miçio Kaku, filmi elmi dəqiqliyi üçün təriflədi və Ulduzlararasının "elm fantastika filmlərinin gələcək illər üçün qızıl standartını təyin edə biləcəyini" söylədi. Eynilə, əvvəlki NASA proqram mühəndisi Timoti Reyes: "Torn və Nolanın qara və soxulcan dəliklərinin və çəkisinin istifadəsi ilə əlaqədar hesabatı çox yaxşıdır"^[70]

Soxulcan dəlikləri və qara dəliklər redaktə

Soxulcan dəlikləri və dönən supermassiv qara dəlik yaratmaq üçün, Torn və Franklin 30 nəfərlik Double Negative adlı bir qrupla əməkdaşlıq edərək, mühəndislərə dərindən qaynaqlanan nəzəri tənliklər verərək, bu tənliklərə əsaslanan CGI proqramı yaratdı. Bəzi fərdi çərçivələr 800 terabaytlıq məlumatın həcmini göstərmək üçün 100 saat davam etdi.^[18] Görülən vizual effektlər Torna qara dəlikləri əhatə edən qravitasiya və genişləndirici disklərdən ibarət yeni bir fikir verir və nəticədə üç elmi məqalənin dərc olunmasına səbəb olur.^[71][72][73]

Kristofer Nolan başlanğıcda, qara dəliklərin elmi cəhətdən düzgün təsvir edilməsini auditoriyaya görmə qabiliyyətinə çatmayacağını və təsiri qrupun görünüşünü qeyri-real şəkildə dəyişdirməsini tələb etdi. Nəticədə bitmiş məhsul buraxıldı.^[74] Nolan, ardıcıl kamera perspektivlərini qoruduğu müddətcə bitmiş təsirin başa düşüləcəyini tapa bildi.^[75]

Space.com saytına görə, soxulcan dəliyinin görünüşünün elmi cəhətdən doğru olduğu düşünülür. Yerdəki iki ölçülü bir çuxurdan daha çox, hədəf qalaktikanın təhrif edilmiş bir görünüşünü göstərən bir sahə kimi təsvir edilir.^[76] Torn, qara dəliklərin böyümə diskini "anemiya və aşağı temperaturda – günəş səthinin temperaturu haqqında" olaraq təsvir etdi və bu nəzərəçarpan işığı yaymağa imkan verdi, lakin yaxın astronavtlar və planetləri təhdid etmək üçün kifayət qədər qamma radiasiya və X-şüaları yox idi.^[77] Futura-Scienses Penrouz prosesinin düzgün təsvirini yüksək qiymətləndirdi.^[78]

"Ulduzlararası" üçün treyler 2011-ci il dekabrın 13-də başlamışdır.^[79] Teatr treyleri 5 may 2014-cü ildə, Vaşinqtonda, Lockheed Martin IMAX Teatrında başlamışdır və bu ayın sonuna kimi onlayn olaraq təqdim edilmişdir. 19 mayda bitən həftə üçün, YouTube-da 19.5 milyondan çox izlənərək ən çox izlənilmiş film treyleri olmuşdur.^[80]

Kristofer Nolan və Makkonaxi, 2014-cü ilin iyul ayında San Diego Comic-Conda ilk dəfə çıxış edərək, "Ulduzlararası" filmini təşviq etdi. Eyni ay Paramount Pictures istifadəçilərin Apollo 11-in aya enişi ilə əlaqəli ulduz xəritəsi olan bir veb-sayt hazırladı.^[81]

2014-cü ilin oktyabrında Paramount Pictures Google ilə çoxsaylı platformalar arasında "Ulduzlararası"-nı təşviq etmək üçün əməkdaşlıq etdi.^[82] Filmin veb-saytı filmdəki rəyləri toplayan və mobil tətbiqetmə ilə əlaqəli olan bir Google domenində yerləşdirilən rəqəmsal mərkəz kimi yenidən açıldı.^[83] Oyunçuların günəş sistemi modelləri qura biləcəyi və kosmik səyahət üçün uçuş simulyatoru istifadə edə biləcəyi bir oyun nümayiş etdirildi.^[84] Paramount-Google tərəfdaşlığı, 2015-ci ildə istifadəyə verilən, bir istifadəçi tərəfindən hazırlanmış məzmun ilə tərtib edilmiş virtual vaxt kapsulunu da əhatə etmişdir.^[85] Google Təhsil, filmləri məktəblərdə riyaziyyat və elm dərs planlarını təşviq etmək üçün əsas kimi istifadə etmişdir.^[82][86]

Paramount, Oculus Rift texnologiyasından istifadə edərək "Endurance" kosmik gəmisinin virtual görünüşünü təmin etdi. Nyu-York, Hyuston, Los-Anceles və Vaşinqtonda oktyabrın 6-dan noyabrın 19-dək yığıncaqlar keçirildi.^[87][88] 11 noyabrda yayımçı Running Press, Mark Kotta Vaz tərəfindən filmin hazırlanması barədə yazılmış "Ulduzlararası: Vaxt və Yerdən kənarda" adlı kitabı nəşr etdi.^[89] W. W. Norton & Company, Torn tərəfindən hazırlanan "Ulduzlararası elmi" adlı kitabı buraxdı;^[90] Titan Books Qreqori Kizin yazdığı rəsmi novelizasiyanı yayımladı.^[91] Wired jurnalı, Kristofer Nolan tərəfindən yazılmış və Sin Qordon Mörfi tərəfindən tərtib edilmiş, onlayn komiks olan Absolute Zero-nu nəşr etdi.^[92]

Kinoteatrlarda redaktə

"Ulduzlararası"-nın açıqlamasından əvvəl, Paramount Pictures CEO-su Bred Qrey, Manhettenin Linkoln Meydanında yerləşən IMAX teatrında 19 oktyabr 2014-cü ildə xüsusi bir nümayiş keçirdi.^[93] Paramount, 22 oktyabr tarixində Kaliforniyanın Elm Mərkəzində ilk baxışdan sənayenin bəzi sənətçilərinə və oyunçularına "Ulduzlararası"-nı göstərdi.^[94] Ertəsi gün film, "Screen Actors Guild"-in 900-dən çox üzvü üçün Los-Ancelesdəki TCL Çin teatrında nümayiş etdirildi.^[95] Film oktyabrın 26-da Los-Ancelesdəki TCL Çin Teatrında,^[96] Avropada, oktyabrın 29-da Londonun Odeon Leysester Meydanında premyerası baş tutdu.^[97][98]

"Ulduzlararası" 4 noyabr tarixində müxtəlif 70 mm IMAX film, 70 mm film və 35 mm kinoteatrlarda buraxıldı və noyabrın 5-də Şimali Amerikada (ABŞ və Kanadada) yayımlandı.^[99] Film, noyabrın 5-də, Birləşmiş Krallıqda, 7 noyabrda Belçikada, Fransada və İsveçrədə, növbəti günlərdə isə əlavə ərazilərdə nümayiş olundu.^[100] Şimali Amerikadakı məhdudiyyətə görə "Ulduzlararası" ən azı 41 70 mm IMAX teatrı da daxil olmaqla, bu formatları dəstəkləyən 249 teatrda göstərilməsi planlaşdırıldı. Formatı göstərmək üçün Los-Ancelesdəki TCL Çin Teatrında 70 mm IMAX proyektoru quraşdırıldı. Filmin geniş yayımı rəqəmsal olaraq göstərilən teatrlara yayıldı.^[101] Paramount Pictures filmi Şimali Amerikada yayımladı, Warner Bros isə qalan bölgələrdə yayımladı.^[40] Film IMAX kinoteatrlarında ən böyük qlobal versiya olan 770-dən çox IMAX ekranlarında nümayiş edildi.^{[102][103][104]}

"Ulduzlararası", film çəkilişlərini dayandırmaq və onları rəqəmsal formatda yaymaq Paramount Pictures-in hədəfinə istisna idi.^[105] The Hollywood Reporter jurnalının jurnalisti Pamela McClintock sözlərinə görə, "Ulduzlararası" layihəsi ardıcıllığı üçün təşəbbüs Kristofer Nolan, Cey Cey Abrams, Kventin Tarantino, Cad Apatou, Pol Tomas Anderson və digər kino istehsalçıları tərəfindən dəstəklənən təhlükə altına düşmüş formatı qoruyacaq.^[101][106] McClintock, teatr səhmdarlarının bunu "geri" olaraq gördüyünü bildirdi, çünki ABŞ-də təxminən bütün teatrlar rəqəmsal proyeksiyaya çevrilmişdi.^[107]

Ev üçün buraxılış redaktə

"Ulduzlararası" 2015-ci il martın 31-də həm Birləşmiş Krallıqda, həm də ABŞda evdə nümayiş olundu.^[108][109] Bu satış iki həftə ərzində ev video-satış qrafikini üstələyirdi.^[110][111] "Ulduzlararası" Torrentdə təxminən 46,7 milyon yükləmə ilə 2015-ci ilin ən pirat filmi oldu.^[112] 19 dekabr 2017-də Ultra HD Blu-ray üçün buraxıldı.^[113]

Bilet satışı redaktə

"Ulduzlararası" 165 milyon dollarlıq istehsal büdcəsinə qarşı ABŞ və Kanadada 188 milyon dollar və digər ölkələrdə 487,1 milyon dollar, ümumi olaraq isə 677,5 milyon dollar qazandı.^[114] Bütün xərcləri hesablayandan sonra, "Deadline Hollywood" filmin 47,2 milyon dollar qazandığını təxmin etdi.^[115] Ölkə daxilində təxminən 22 milyon bilet satıldı.^[116]

Film, "Aclıq Oyunları: Alovu tutmaq" filminin 17.1 milyon dollarlıq rekordunu aşaraq 574 IMAX teatrında 20.5 milyon dollarla IMAX açılış rekordunu qeyd etdi.^[117] 2014-cü ilin 132,6 milyon dollarlıq dünya çapında açılışa imza atdı və 2014-cü ilin ən gəlirli filmi oldu.^[118][119] "Ulduzlararası" IMAX bilet satışından dünya üzrə 100 milyon dollardan artıq gəlir əldə edən dördüncü filmdir.^{[120][121][122]} "Ulduzlararası", İngiltərədə, İrlandiyada və Maltada 6 noyabr 2014 tarixində yayımlandı və həftəsonu açılışında Qara cəngavərin yüksəlişi (14.36 milyon funt), Qravitasiya (£ 6,24 milyon) və Başlanğıc (£ 5.91 milyon) filmlərindən sonra 4-cü olaraq 5.37 milyon funt (8.6 milyon dollar) qazandı.^[123] Film, eyni gündə 35 bazarda, o cümlədən Almaniya, Rusiya, Avstraliya və Braziliya kimi əsas bazarlarda cəmi 8,7 milyon dollar qazandı.^[124] Bazar günü, 62 bazarda 14.800-dən çox ekranda 11.1 milyon müraciətdən 82.9 milyon dollar qazanmışdır.^[125] 206 IMAX ekranından təxminən 7.3 milyon dollar qazanıb, ortalama hesabla hər kinoteatra 35.400 tamaşaçı düşür.^[126] Cənubi Koreyada (14,4 milyon dollar), Rusiyada (8,9 milyon dollar) və Fransada (5,3 milyon dollar) birinci oldu.^[127] Digər güclü açılışlar Almaniyada (4.6 milyon dollar), Hindistanda (4.3 milyon dollar), İtaliyada (3.7 milyon dollar), Avstraliyada (3.7 milyon dollar), İspaniyada (2.7 milyon dollar), Meksikada (3.1 milyon dollar) və Braziliyada (1.9 milyon dollar) keçirilmişdir.^[128] "Ulduzlararası" Çində çərşənbə günü açılışında 5.4 milyon dollar qazanaraq, Nolanın Qara cəngavərin yüksəlişi filminin 4.61 milyon dollar açılış rekordunu aşaraq Çindəki ən böyük açılışını etdi.^[129][130] Bazar payının 55%-ni təşkil edən açılış həftəsində 41,7 milyon dollar qazandı.^[131][132] Nolanın Çindəki ən böyük açılışı və Warner Brosun ən böyük 2D açılışı və 2014-cü ildə Hobbit: Beş Ordunun Döyüşü (49.5 milyon dollar) və 2013-ün Sakit okeanı ölkələri (45.2 milyon dollar) filmlərindən sonra studiyanın ən yaxşı üçüncü açılışıdır.^{[133][134][135][136]}

"Aclıq Oyunları: Makinqcey" üçüncü həftəsonunu keçməzdən əvvəl ardıcıl iki həftə Şimali Amerika xaricindəki bilet satışını üstələdi.^[133] Filmin yayımlanmasından 31 gün sonra, film yalnız Cənubi Koreyada ən yaxşı müvəffəqiyyətli 13-cü film və 3-cü ən uğurlu xarici filmi oldu.^[137] Film, 12 dekabrda Çində kinoteatrlarda bağlandı, ümumi gəliri 122,6 milyon dollar olmuşdur.^[138][139] Şimali Amerika və Çin xaricindəki ən böyük bazarlar Cənubi Koreya (73,4 milyon dollar), Böyük Britaniya, İrlandiya, Malta (31,3 milyon dollar), Rusiya və Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) (19 milyon dollar) idi.^[140] Ulduzlararası və Qəhrəmanlar şəhəri eyni həftəsonu (7–9 noyabr, 2014) ABŞ və Kanadada açıldı. Hər ikisinində 55 milyon dollardan 60 milyon dollara qədər qazanacaqları təxmin edilir.^[141] Şimali Amerikada film, açılış həftəsonu üst səviyyə 2-ci olan, 1-ci sıraya girə bilməyən yeddinci ən çox qazanan filmdir.^[142] Filmin noyabrın 4-də saat 20:00-da ABŞ-dəki seçkilər səbəbi ilə ABŞ və Kandada əvvəlcədən seçilmiş teatrlarda göstərilməsi məhdudlaşdırıldı.^[143] 249 teatrdan (42-sı IMAX) 1,35 milyon dollar qazanaraq, bilet satışlarında 1-ci oldu; IMAX, ümumi qazancın 62%-ni təşkil etdi.^[144] Kinoteatrların 240-ı filmi 35 mm, 70 mm və IMAX 70 mm film formatlarında verdi.^[145] Gecə nümayişlərindən təxminən 4,9 milyon dollara qarşı 3,6 milyon dollar qazanıb.^{[146][147][148]} Film noyabrın 7-də yayımlandı və Qəhrəmanlar şəhəri (15,8 milyon dollar) filmindən 17 milyon dollar qazanaraq, açılış günündə satışı üstələdi.^[149] Açılışda film 3,561 kinoteatrdan 47,5 milyon dollar qazandı.^[a] Disneyin Qəhrəmanlar şəhəri (56,2 milyon dollar) filmi ilə apardığı rəqabətdən sonra ikinci olmuşdur.^[151] IMAX, açılışın 13,2 milyon dollarını (28%), digər böyük formatlı ekranlar isə 5,3 milyon dollarını (10,5%) təşkil edib.^[152][153] İkinci həftənin sonunda film, köhnə rəqib Qəhrəmanlar şəhəri və yeni gələn Lal və Axmaq (2014) filmlərindən sonra 3-cü oldu və 97,8 milyon dollara qarşı 39,1 milyon dollar qazandı.^[154][155] IMAX kinoteatrlarında ikinci həftənin sonunda 368 ekrandan 7.4 milyon dollar qazandı.^[156][157] Üçüncü həftədə, film 15.1 milyon dollar qazanmış və Aclıq Oyunları: Makinqcey və Qəhrəmanlar şəhəri filmlərindən sonra 3-cü olmuşdur.^[158]

Tənqidçilərin mövqeyi redaktə

Film qiymətləndirmə saytı Rotten Tomatoes-də, film 7/10 qiyməti alaraq, 340 qiymətləndirmə əsasında 71% təsdiq reytinqinə malikdir. Veb-saytın tənqidi konsensusunda deyilir ki, "Ulduzlararası, intellektual həddi bir dərəcəyə qədər aşa bilsədə, yazıçı-rejissor Kristofer Nolandan gözləməyin həyəcan verici, düşündürücü və vizual olaraq film istehsalçılarının daha çox hissəsini təmsil edir."^[159] Metacriticdə, filmin 46 tənqidçisi 100-dən 74 xal aldı və "əsasən əlverişli tənqidləri" topladı.^[160]

Variety saytındakı baş kino tənqidçisi Skot Fundas, Ulduzlararası "Nolanın etdiyi hər hansı bir şeyin vizual və konseptual olaraq cəsarətli" olduğunu və Nolanın əvvəlki filmlərindən daha şəxsi olduğunu düşündüyünü söylədi.^[161] USA Today qəzetindən Klaudia Puiq, "darıxdırıcı" dialoqları və "kosmik gəminin içərisində yorucu yamaqları" tənqid edərkən vizual görünüş və güclü temaları təriflədi.^[162] At the Movies-dən Devid Stratton, filmin effektlərini və 70 mm IMAX təqdimatını qiymətləndirərək, "dialoqun bəzi hissələri yüksək səslə səsləndirildiyi üçün eşidilməzdir" deyərək tənqid edib. Əksinə, Marqaret Pomeranz, filmin elmi konsepsiyaları arasında insan dramını itirdiyini hiss etdiyi üçün filmi 3/5 olaraq qiymətləndirdi.^[163] The Guardian qəzetinin jurnalisti Henri Barnes filmi 3/5 olaraq qiymətləndirdi və onu "görkəmli bir tamaşa, ancaq kiçik bir drama, bir neçə simvol və çox nadir fəsad təlimi" adlandırdı.^[164]

Los Angeles Times-dan Oliver Qetel: "film tənqidçilərinin böyük əksəriyyəti razılaşır ki, "Ulduzlararası" bəzən gülməli və süni olmasına baxmayaraq, əyləncəli, emosional və düşüncəli bir elmi fəlsəfə filmidir".^[166] Empire jurnalından Ceyms Dier filmə tam beş ulduz verdi. Filmi "Bütün elmlə bükülmüş bir ruh ilə yer və zamanın zərif əyilmə operası" kimi izah edən "ağıllı, yumşaq və gözəl" kimi təsvir etdi.^[167] Time Out London jurnalından Deyv Kelhoun, filmin "Gerçək və yuxu kimi bir toxunuşla cəsarətli, gözəl bir kosmik macəra hekayəsi" olduğunu ifadə edərək, filmə beş ulduz verdi.^[168] New York Post tənqidçisi Lu Lumenik "Ulduzlararası" filminin bu əsrin indiyədək ən cazibədar film təcrübələrindən biri olduğunu dedi.^[169] Chicago Sun-Times jurnalisti Riçard Roeper filmə dörd ulduz verdi və yazdı: "Bu, mənim gördüyüm ən gözəl filmlərdən biridir – vizual effektlər baxımından və güclü qüvvələr haqqında mesajı hamı bilir, ancaq elmi cəhətdən ölçülə bilməz. Sevgilər."^[170]

Nolanı "qorxu taciri" olaraq adlandıran The Daily Telegraph qəzetinin jurnalisti Tim Robey, Ulduzlararasının bir şah əsərin yanında "əzab verici" olduğunu və filmin konseptual cəsarətini və "dərin intellekt"-i vurğuladığını düşünürdü.^[171] The Hollywood Reporter-dan Todd Makkarti yazırdı: "Bu möhtəşəm hazırlanmış və icra olunan qarışıq nəticələrlə, kosmosa aid insan duyğularına və fərziyyələrinə bərabər ağırlıq verməyə çalışır. Lakin heç vaxt bundan daha az və ya daha çox deyil".^[172] Associated Press-in etdiyi araşdırmada, Ceyk Koyl filmi "böyük ekran şöhrəti" üçün təriflədi, dialoqların bəzilərində axsaqlıqların olduğunu dedi. O, daha sonra filmi "absurd səy" və "onilliyin ən gözəl filmlərindən biri" kimi təsvir etdi.^[173] Forbes jurnalının yazıçısı Skot Mendelson, Ulduzlararasını 2014-cü ilin ən məyus edici filmlərdindən biri olaraq göstərərək "ikinci bir şans verə bilmək üçün" filmə iki dəfə baxmasına baxmayaraq: "axın çatışmazlığı, zirvədən sonra təcil itkisi, səssiz qarışdırıcı səssizlik" və "incə simvol" olduğunu dedi. O, "Ulduzlararası"nın "dünyanın qurtarmaq üçün kosmosa getmək" filmlərini "soyuq" və bir qədər səssiz dəyişiklik kimi başa düşdüyünü yazdı.^[174] RogerEbert.com-dan Met Zoller Sitz filmə dörd ulduzdan üç verdi: "Nolanın həddindən artıq olan dialoqu və tərkib hissəsi olmaması ilə bağlı adi problemlərinə baxmayaraq," Ulduzlararası hələ də təsirli, bəzən məni Nolanın işinə olan adi etirazlarımın itdiyi nöqtəyə çatdıran təəccübləndirici bir filmdir … Zamanla filmin bir durdurma alış-verişi hekayəsi bir Con Ford filminin sərt təbii ruhunu ortaya qoyur.^[175]

The New York Times qəzetinin köşə yazarı Devid Bruks: "Ulduzlararası" elm və iman, elm və insanlıq arasında əlaqələri araşdırır və "bu aləmlər arasında gerçək simbiozları" izah edir.^[176] Los Angeles Review of Books-dan Vay Çi Dimok: "Nolanın filmləri "90, 180 və 360 dərəcə fırlanır" və "burada əhəmiyyətli bir sehrli düşünmə olmasına baxmayaraq, demək olar ki, bir anti-fantastik film halına gətirilərək, planetin sonu olmadığını düşünərək hər şeyin özü tərsinə çevrilir."^[177] Müəllif Corc Martin filmə "Kubrickin 2001-ci ildən bu yana ən iddialı və çətin elm fantastika filmi" adını verdi. "^[178]

• Torn, Kip. The Science of Interstellar. Book about the science behind the film. W. W. Norton & Company. 7 noyabr, 2014. ISBN 978-0-393-35137-8.
• Kiz, Qreq. Interstellar: The Official Movie Novelization. Titan Books. November 11, 2014. ISBN 978-1-78329-369-8.
• Vaz, Mark Cotta. Interstellar: Beyond Time and Space. Book about the making of the film. Running Press. November 11, 2014. ISBN 978-0-7624-5683-3.
• MacKay, John. "On Interstellar (2014) (preliminary notes)"

• 2014-cü ilin filmləri
• Qara dəlik
• Soxulcan dəliyi