Qazaxıstan təngəsi

Təngə sözü Qazax dilində və bir çox türk dillərində tərəzi mənasını verir(qədim özbəkcə tənga və ya tacik dilində tanga borc götümək terminidir). Sözün mənşəyi bərabər, balans mənasında olan türkcə teŋ- hissəciyindən gəlir. Bu valyutanın adı funt, lira, pesoya oxşardır. Valyutanın adı rus dilinə türk dilindən keçmiş rus. деньги / den'gi pul sözü ilə bağlıdır.

Novruz bayramından iki gün əvvəl 20 mart 2007-ci ildə, Qazaxıstan Milli Bankı Təngə üçün əyani simvolu təsdiqlədi . Simvol 2008-ci ildə Unicodedə kodlaşdırma üçün təklif olunub. 2006-cı ilin payızında Qazaxıstan Milli Bankı Qazaxıstan təngəsinin şəkli üçün yarışma təşkil edib və 30,000-dən çox müraciət qəbul olunub. 29 mart 2007-ci ildə Qazaxıstan Milli Bankı Qazaxıstan təngəsinin yaradılması uğrunda qalib kimi Almatıdan Vadim Davıdenko və Sanjar Əmirxanov adlı iki dizaynerin adını açıqlayıb. Onlar mükafat kimi 1 milyon təngə və Qazaxıstan təngəsi simvolunun "valideynləri" adını bölüşüblər.^[1]. Bu bir növ Yapon poçt markasını xatırladır.

Sikkələr əvvəllər Almaniyada zərb olunurdu, hazırkı sikkələr isə Öskəməndə yerləşən Qazaxıstan sikkəxanası tərəfindən ölkə daxilində zərb olunur.

1993-cü ildə, 2, 5, 10, 20 və 50 tıyın nominallı sikkələrin birinci seriyası milli emblem həkk olunmuş şəkildə bürüncdən zərb olundu. 1, 3, 5, 10 və 20 təngə mifik heyvanlar təsvir olunmuş şəkildə mis-nikel qarışığından zərb olundu. Bu dövrün sikkələri aşağı nominallı kağız təngələrlə yanaşı dövriyyə olundu.

Şəkil	Nominal	Material	Diametr, mm	Qalınlıq, mm	Kütlə, q	Kənar	Dövriyyə vaxtı
	2 tıyın	bürünc L-80	17,27	1,3	2,26	hamar	1 mart 1994
	5 tıyın
	10 tıyın		19,56	1,6	3,48
	20 tıyın		21,87	1,7	4,71
	50 tıyın		25	2	7,43
	1 təngə	Nikel-gümüş	17,27	1,3	2,26	hamar	25 oktyabr 1995 - 1 oktyabr 2001
	3 təngə		19,56	1,6	3,48
	5 təngə		21,87	1,7	4,71
	10 təngə		25	2	7,43
	20 təngə		31		11,37	kəsik-kəsik

1998-ci ildə sikkələrin yeni seriyası təqdim olundu. 100 təngə özünə bərabər kağız pulu əvəz edərək 2002-ci ildə təqdim olunub. 2013-cü ildə aşağı nominallı sikkələrin xəlitələri dəyişib. Hazırda dövriyyədə olan sikkələr aşağıdakılardır:

Qazax təngəsinin ikinci seriyası(1997–bu günədək)[2]
Şəkil	Dəyər	Texniki parametrlər			Təsvir			Vaxtı
		Diametr	Çəkisi	Tərkib	Haşiyə	Üst tərəf	Əks tərəf	zərb olunma	buraxılma
	1 təngə	15 mm	1,63q	Nikel gümüş xəlitəsi, sarı rəngli	Düz	Dəyəri	İl, Qazaxıstan gerbi	1997~günümüzədək	11 Noyabr 1998
	2 təngə	16 mm	1,84 q
	5 təngə	17,27 mm	2,18 q
	10 təngə	19,56 mm	2,81 q
	20 təngə	18,27 mm	2,9 q	Nikel gümüş xəlitəsi, ağ rəngli	Novşəkilli	Dəyəri	İl, Qazaxıstan gerbi	1997~günümüzədək	11 Noyabr 1998
	50 təngə	23 mm	4,7 q
	100 təngə	24,5 mm	6,65 q	Daxili halqa: Nikel gümüş xəlitəsi, ağ rəngli Xarici halqa: nikel və misin xəlitəsi, sarı rəng.	Novşəkilli - «СТО ТЕНГЕ - ЖYЗ ТЕҢГЕ» (100 təngə)			2002~günümüzədək	1 İyul 2002

Xatirə sikkələri 20, 50, 100, 500, 1,000, 2,500, 5,000 və 10,000 təngə nominalında buraxılıb. Qızıl və gümüş külçə sikkələr 1, 2, 5, 10, 20, 50 və 100 təngə nominalında mövcud olub. 20 və 50 təngə xatirə sikkələrinin çoxu mis-nikeldən zərb olunurdu.

15 noyabr 1993-cü ildə Qazaxıstan Milli Bankı 1, 2, 5, 10, 20 və 50 tıyın, 1, 3, 5, 10, 20, və 50 təngə adlı pulları dövriyyəyə buraxıb. 100 təndə bundan qısa müddət sonra buraxılıb. Bunun ardınca isə 200, 500, 1000 təndə kağız pullar buraxılıb. 2000 təngə kağız pul 1996-cı, 5000 təngə 1999-cu, 10000 təngə isə 28 iyul 2003-cü ildə təqdim edilib. Hazırda dövriyyədə olan kağız pullar aşağıdakılardır:

• 200 təngə Əbunəsr Farabinin portreti
• 500 tenge Əbunəsr Farabinin portreti, Əhməd Yasəvi türbəsidən fraqment
• 1,000 Əbunəsr Farabinin portreti
• 2,000 Əbunəsr Farabinin portreti
• 5,000 Əbunəsr Farabinin portreti
• 10,000 Əbunəsr Farabinin portreti, İrbisin şəkli.

Maraqlıdır ki, 200 təngə əsginasın arxa tərəfində mətn Qazax dilində yazılıb, digər əsginasların arxa tərəfində mətn Rus dilində yazılıb.

1993 Seriyası
Şəkil		Dəyər	Əsas rəng		Təsvir		Vaxt
Üst tərəf	Əks tərəf		Üst tərəfi	Əks tərəf	Üst tərəf	Əks tərəf	buraxılma	ləğv edilmə
		1 tiın			Qazax dilində nominalın adı, qeyri-adi həndəsi dizayn fonlu	qazax dilində nominalın adı, Qazaxıstan gerbi, qeyri-adi həndəsi dizayn fonlu	1993	2001
		2 tıyın
		5 tıyın
		10 tıyın
		20 tıyın
		50 tıyın
		1 təngə	tünd göy rəngli	çəhrayı	Əbunəsr Farabinin portreti	Əbunəsr Farabinin həndəsi formulları və çertyojları		2012-2018[3]
		3 təngə	yaşəl, qəhvəyi	yaşıl	Süyinbay Aronulının portreti	Alataunun mənzərəsi
		5 təngə	qəhvəyi	sarı, qırmızı	Qurmanğazı Sağırbayulının portreti	Məqbərə
		10 təngə	tünd göy rəngli	çəhrayı	Çokan Vəlixanovun portreti	Oqjetpes dağı
		20 təngə	tünd qəhvəyi rəngli	qəhvəyi	Abay Qunanbayulının porteti	Abay Qunanbayulının əsərlərindən götürülmüş insanla berkutun illüstrasiyaları
		50 təngə	açıq qəhvəyi	qəhvəyi	Əbilxayır xanın portreti	Manğıstau vilayətindən qayaüstü rəsmlər
		100 təngə	bənövşəyi	çəhrayı	Abılay xanın porteti	Əhməd Yasəvi türbəsi
		200 təngə	qəhvəyi, qırmızı	sarı, göy	Əbunəsr Farabinin portreti	Əhməd Yasəvi türbəsi	1994
		500 təngə	tünd göy, göy	göy, bənövşəyi	Əbunəsr Farabinin portreti	Əhməd Yasəvi türbəsi
		1,000 təngə	yaşıl, qırmızı	yaşıl, göy, qırmızı	Əbunəsr Farabinin portreti	Əhməd Yasəvi türbəsi
		2,000 təngə	yaşıl, göy	yaşıl, qəhvəyi	Əbunəsr Farabinin portreti	Əhməd Yasəvi türbəsi	1996
		5,000 təngə	qəhvəyi bənövşəyi	qəhvəyi	Əbunəsr Farabinin portreti	Əhməd Yasəvi türbəsi	1998
		10,000 təngə	göy	göy, qəhvəyi	Əbunəsr Farabinin portreti	Dağların fonunda təsvir olunmuş İrbis	2003

Qazaxıstan Milli Bankı 2006-cı ildə əsginasların yeni seriyasını buraxdı. Onlar əvvəllər mövcud olmuş əsginaslar kimi eyni dəyərə malik idilər. Əsginasların 2006 seriyası sələflərindən daha ekzotik görünüşə malik idi. Üst tərəfində nominalın dəyəri şaquli istiqamətdə yazılıb. Bütün əsginasların üzərində Astana Bayterek abidəsi, Qazaxıstan bayrağı, gerbi, açıq ovuc içərisində prezident Nazarbayevin imzası və himndən fraqmentlər təsvir olunub. Hər bir əsginasdakı əsas fərqlər yalnız rəng, dəyər və naxışlardır.

Əsginasın əks tərəfindəki fərqlər daha çox nəzərə çarpır. Əsginasın dəyəri rus dilində yazılıb. Hər bir əsginasda Qazaxıstan sərhədləri daxilində Qazaxıstanın coğrafiyası və Qazaxıstandakı nadir binalar göstərilir.

2006-cı ildə buraxılan 2000 və 5000 kağız təngələrin birinci çapı zamanı "bank" sözündə orfoqrafik səhv var idi. Orfoqrafik səhv Qazax dilinin mədəni və siyası önəmliyinə görə siyasi cəhətdən həssas məsələ idi.^[4]

2006-cı il seriyası
Şəkil		Dəyər	Əsas rəng	Təsvir		Buraxılma vaxtı
Üst tərəf	Əks tərəf			Üst tərəf	Əks tərəf
		200 təngə	narıncı	Astana Bayterek abidəsi, Qazaxıstan bayrağı, gerbi, açıq ovuc içərisində prezident Nazarbayevin imzası və himndən fraqmentlər, Kazax dilində sözlə və rəqəmlə dəyər, buraxan bankın adı, Qazax dilində olan yazıda deyilir ki, saxta əsginaslar qanuna ziddir.	İşim çayı üzərindəki körpüdə qanadlı İrbis və Nəqliyyat və Rabitə Nazirliyi, Müdafiə Nazirliyinin binası və fonda Qazaxıstan çöllükləri, Rus dilində dəyər, Kazax dilində bankın adı, bankın loqosu, rus dilində olan yazıda deyilir ki, saxta əsginaslar qanuna ziddir.	2006
		500 təngə	göy		Maliyyə Nazirliyi və Astana Akimatının binası , fonda Qazaxıstanın xəritəsinin konturu üzərində dəniz üzərində təsvir olunmuş qağayılar, Rus dilində dəyər, Kazax dilində bankın adı, bankın loqosu, rus dilində olan yazıda deyilir ki, saxta əsginaslar qanuna ziddir.
		1,000 təngə	qəhvəyi		Prezident mədəniyyət mərkəzinin binası, fonda Qazaxıstan xəritəsinin konturu üzərində dağlar, Rus dilində dəyər, Kazax dilində bankın adı, bankın loqosu, rus dilində olan yazıda deyilir ki, saxta əsginaslar qanuna ziddir.
		2,000 təngə	yaşıl		Abay Opera binası, fonda Qazaxıstan xəritəsinin konturu üzərində dağ gölü, Rus dilində dəyər, Kazax dilində bankın adı, bankın loqosu, rus dilində olan yazıda deyilir ki, saxta əsginaslar qanuna ziddir.
		5,000 təngə	qırmızı		İstiqlal Abidəsi və Qazaxıstan Mehmanxanası, fonda Qazaxıstan xəritəsinin konturu üzərində dağlar, Rus dilində dəyər, Kazax dilində bankın adı, bankın loqosu, rus dilində olan yazıda deyilir ki, saxta əsginaslar qanuna ziddir.
		10,000 təngə	bənövşəyi		Ak Orda Prezident Sarayı,fonda Qazaxıstan xəritəsinin konturu üzərində kanyonlar, Rus dilində dəyər, Kazax dilində bankın adı, bankın loqosu, rus dilində olan yazıda deyilir ki, saxta əsginaslar qanuna ziddir.

• 5,000 təngə (2001)

5,000 təngə 2001-ci ildə SSRİ-dən ayrılmasının 10-cu ildönümünə görə buraxılıb.

• 5,000 təngə (2008)

5,000 təngə 2008-ci ildə Qazaxıstan təngəsinin 15 illiyinə xatirə kimi buraxılıb.

• 1,000 təngə (2010)

• 1,000 təngə (2011)
• 2,000 təngə (2011)

2,000 təngə əsginaslar 2011-ci ildə Astanada 7-ci Asiya Qış Oyunlarına xatirə kimi buraxılıb.

• 10,000 təngə (2011)

10,000 təngə əsginaslar 2011-ci ildə SSRİ-dən ayrılmasının 20-cu ildönümünə görə buraxılıb.

• 1,000 təngə (2013)

1,000 təngə əsginaslar 2013-cü ildə “Kul Tigin”ə xatirə kimi buraxılıb (Qədim Türk yazısı abidəsi).

Qazaxıstan Milli Bankı 2011, 2012, 2013 və 2014-cü illərdə 1,000, 2,000, 5,000, və 10,000-təngə əsginasların yeni seriyasını buraxdı.^[5][6][7][8]

2008-ci ildən etibarən Astananın ev sahibliyi etdiyi 2011 Asiya Qış Oyunlarının şərəfinə xatirə dizaynlı kağız əsginaslar buraxılıb.

2014-cü il fevralın 11-də Qazaxıstan Milli Bankı Rusiya rublunun zəifləməsinə cavab olaraq ABŞ dollarına nisbətən 19%-dək təngənin devalvasiyasını seçdi.^[9]

• Qazaxıstanda valyuta mübadiləsi məzənnələri
• Qazaxıstan Milli Bankından xəbərlər
• Qazaxıstanın yeni əsginasları və sikkələri yeniləyir Arxivləşdirilib 2013-05-26 at the Wayback Machine
• Qazaxıstan sikkələri
• Qazaxıstan əsginasları