Hijoz Qirolligi
Hijoz Hoshimiylar Qirolligi (arabcha: المملكة الحجازية الهاشمية, Al-Mamlakah al-Ḥijāzyah Al-Hāshimīyah) — 1916-yilda Usmoniylar imperiyasidan mustaqilligini eʼlon qilgan Hijozdagi davlat. Hoshimiylar sulolasi hukmronlik qilgan. 1920-yillarning oʻrtalarida Najd bosib oldi, shundan soʻng birlashgan Najd va Hijoz qirolligi tuzildi.
| Hijoz Hoshimiylar Qirolligi arabcha: المملكة الحجازية الهاشمية Al-Mamlakah al-Ḥijāzyah Al-Hāshimīyah Tugatilgan | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 Hozirgi Saudiya Arabistonidagi Hijoz Qirolligi (yashil). | |||||||||
| Poytaxti | Makka (1916—1924) Jidda (1924—1925) | ||||||||
| Til(lar)i | Arabcha | ||||||||
| Dini | Islom | ||||||||
| Pul birligi | Hijoz riyoli | ||||||||
| Etnik guruhlar | Arablar | ||||||||
| Aholisi | 850 000 kishi (1920), 900 000 kishi (1925) | ||||||||
| Boshqaruv shakli | Mutloq monarxiya | ||||||||
| Sulola | Hoshimiylar | ||||||||
| Qirol | |||||||||
| - 1916—1924-yillar | Husayn ibn Ali | ||||||||
| - 1924—1925-yillar | Ali ibn Husayn | ||||||||
| Etnoxoronim | Hijozliklar | ||||||||
| Tarixiy davr | Birinchi jahon urushi Urushlararo davr | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - 1916-yil 10-iyun | Arab qoʻzgʻoloni natijasida tashkil etilgan | ||||||||
| - 1920-yil 10-avgust | Tan olingan | ||||||||
| - 1924-yil 3-mart | Sharifiylar xalifaligining tashkil topishi | ||||||||
| - 1925-yil 19-dekabr | Najd tomonidan bosib olindi | ||||||||
| - 1926-yil 8-yanvar | Abdulaziz Hijoz qirolligi taxtini egalladi | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Tarixi tahrir
Birinchi jahon urushi paytida inglizlar Makka sharifi Husayn bin Ali bilan muzokaralar boshladilar. 1915-yil oktyabr oyida Misrdagi Britaniya Oliy komissari Artur Makmagon Husaynga uni kelajakdagi davlatning qiroli sifatida tan olishga vaʼda berdi, bu Livan, G'arbiy Suriya, Arabistonning janubiy va sharqdan tashqari barcha arab mamlakatlarini qamrab oladi. Shu va’daga tayangan Sharif Husayn 1916-yil iyun oyida Usmoniylarga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tardi.
Urushdan soʻng Buyuk Britaniya oʻz vaʼdalarini bajarishini kutar ekan, Husayn ibn Ali Usmoniylar imperiyasining barcha sobiq arab viloyatlarini oʻz hukmronligi ostida birlashtirishni daʼvo qilib, oʻzini podshoh deb eʼlon qildi. Biroq Buyuk Britaniya va Fransiyaning o‘z rejalari bor edi va Buyuk Britaniya uni faqat Hijoz podshosi sifatida tan oldi. 1919-yilda Husaynning oʻzi arablarni birlashtirishga qaror qildi va oʻz qoʻshinlarini Najdning chegara hududlariga koʻchirdi, ammo magʻlubiyatga uchradi. Buyuk Britaniya oʻz ittifoqchisining ambitsiyalarini moʻtadil qilishni foydali deb hisobladi, lekin uni magʻlub etishga yoʻl qoʻymadi.
Husayn oʻzining ulkan rejalaridan voz kechmadi, qoʻshin uchun soliq va xarajatlarni oshirdi. Bu esa mamlakat ichida unga nisbatan norozilikni kuchaytirdi. 1924-yil mart oyida Usmoniylar sulolasi qulagandan keyin xalifalikning tugatilishidan foydalanib, oʻzini yangi xalifa deb eʼlon qildi. Bu islom olamining turli burchaklarida, ayniqsa Najdda noroziliklarga sabab boʻldi. 1924-yil sentyabr oyida Najd Hijozga qarshi urush boshladi. Bu safar Husaynning daʼvolaridan va 1924-yilning yozida Jiddada SSSR Bosh konsulligi ochilganidan norozi boʻlgan inglizlar qirolni qoʻllab-quvvatlamadilar va 1924-yil oktyabrda Husayn zodagonlar yigʻilishida taxtdan chetlatildi va mamlakatdan chiqarib yuborildi. 1925-yil oktabr oyida Najd amiri Ibn Saud ingliz vakili bilan shartnoma tuzdi, unga koʻra ingliz hukumati baʼzi imtiyozlar evaziga Hijozning Najd tomonidan qoʻshib olinishini haqiqatda tan oldi. 1925-yil 22-dekabrda Jidda taslim boʻldi va shoh Ali Hijozni tark etdi; mahalliy zodagonlar Ibn Saudga bay’at qilishga bundan ham ertaroq qasamyod qilgandilar.
Adabiyot tahrir
- «История Востока» в 6 томах. Т. V «Восток в новейшее время (1914—1945 гг.)» — М.: издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2006. ISBN 5-02-018102-1