Agent (dilbilim)

bir olayın sebebini veya başlatıcısını ifade eden tematik ilişki

Agent, dilbilimde; cümledeki bir olayın nedenini veya başlatıcısını ifade eden dilbilimsel yapıcı/kılıcı terimdir.[1] Kişi zamiri ile tümleçten biraz farklı olarak "agent", cümlede eylemin gerçekleşmesindeki sebep veya başlatıcısı/gerçekleştiricisi olan kişi veya nesneyi ifade eder. Bu sebep ya da başlatıcı kişi veya nesne, cümlede farklı bir rol alarak özne veya nesne olarak da adlandırılabilir. Ancak "agent" terimi sadece eylemi gerçekleştiren kişi veya nesneyi ifade eder ve cümlenin diğer bileşenleriyle birlikte kullanıldığında cümlenin anlamını tamamlar.

Örneğin;

  • The cake was baked by Mary. (Mary tarafından kek pişirildi.) Bu cümlede, Mary bir "agent" kelimesi olarak kullanılmıştır.
  • The car was fixed by the mechanic. (Araba tamirci tarafından tamir edildi.) Bu cümlede, the mechanic bir "agent" kelimesi olarak kullanılmıştır.
  • The house was painted by the workers. (Ev işçiler tarafından boyandı.) Bu cümlede, the workers bir "agent" kelimesi olarak kullanılmıştır.
  • The concert was cancelled by the organizers. (Konser organizatörler tarafından iptal edildi.) Bu cümlede, the organizers bir "agent" kelimesi olarak kullanılmıştır.
  • The letter was sent by John. (Mektup John tarafından gönderildi.) Bu cümlede, John bir "agent" kelimesi olarak kullanılmıştır.
  • The little girl was bitten by the dog. (Küçük kızı köpek ısırdı.) Bu cümlede, girl bir özne ve the dog ise bir "agent" kelimesi olarak kullanılmıştır.

Özne ile karşılaştırıldığında ise;

  • John wrote the book. (John kitabı yazdı.) Bu cümlede John hem bir "agent" hem de bir bir "özne" olarak kullanılmıştır.
  • Mary cooked dinner. (Mary akşam yemeğini pişirdi.) Bu cümlede Mary yalnızca bir öznedir.
  • The mechanic fixed the car. (Tamirci arabayı tamir etti.) Bu cümlede the mecanic hem bir "agent" hem de bir bir "özne" olarak kullanılmıştır.
  • The workers painted the house. (İşçiler evi boyadılar.) Bu cümlede John hem bir "the workers" hem de bir bir "özne" olarak kullanılmıştır.
  • The organizers cancelled the concert. (Organizatörler konseri iptal ettiler.) Bu cümlede the organizers hem bir "agent" hem de bir bir "özne" olarak kullanılmıştır.

Bu doğrultuda, yukarıdaki özne karşılaştırması cümlelerinde ise; eylemi gerçekleştiren kişi veya nesne, özne olarak kullanıldığından dolayı özneler için "agent" terimi yerine özne terimi de kullanılabilir. Bu nedenle cümle yapılarında "agent", cümlenin öznesinden de ayrı anlamsal bir kavramdır.

Agent kelimesi, Latince "yapmak" anlamına gelen "agere" fiilinin şimdiki zaman ortacı olan "agens" kökenlidir ve "yapan" anlamına gelir. Dilbilimci David Dowty, bu nitelikleri bir Proto-Agent tanımına dâhil etti ve Proto-Agent'in en çok unsuruna ve Proto-Patient'in en az unsuruna sahip, nominal bir cümlede "agent" olarak ele alınma eğiliminde olduğunu öne sürdü.[2] Ayrıca "agent" dilbilgisi terimi; bir eylemi ifade etmek için başka bir kelimeden türetilen ve o eylemi yapan bir varlığı tanımlayan bir kelime için kullanılan agent isim ("agent noun") terimi ile karıştırılmamalıdır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Kroeger, Paul (2005). Analyzing Grammar: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press. s. 54. ISBN 978-0-521-01653-7. 
  2. ^ Dowty, David. 1991. "Thematic proto-roles and argument selection", Language, 67.3:547-619