Ірландская Рэспубліка (1919—1922)

Яшчэ ў канцы XIX стагоддзя ў Ірландыі, якая з'яўлялася часткай Брытанскай імперыі, пачынае набіраць сілу палітычны рух прыхільнікаў самакіравання, Home Rule (гамруль), які ставіў сваёй мэтай стварэнне ірландскага парламента для рашэння пытанняў унутры краіны, пры захаванні вярхоўнай улады брытанскага манарха.

У 1916 годзе ў Дубліне адбылося паўстанне, вядомае як Крывавы вялікдзень, падчас якога было дэкларавана стварэнне Ірландскай Рэспублікі. Паўстанне было падушана брытанскімі войскамі, правадыры былі расстраляныя, тысячы ірландцаў трапілі ў турму, аднак наступная гераізацыя вобраза рэвалюцыянераў і барцоў за незалежнасць знайшла водгук у ірландскай грамадскасці. З гэтага часу рэвалюцыйная партыя Шын Фейн, якая была ўтворана ў 1905—1908 гадах і абвясціла сваёй мэтай стварэнне незалежнай ірландскай дзяржавы, пачала заваёўваць усё большую папулярнасць у выбаршчыкаў.

У кастрычніку 1917 года на з'ездзе партыі Шын Фейн была зацверджана канстытуцыя, прынята рашэнне пра накіраванасць на перамогу ў парламенцкіх выбарах, прэзідэнтам партыі быў выбраны Эйман дэ Валер.

У снежні 1918 гады адбыліся выбары ў парламент Вялікабрытаніі. На выбарах у Ірландыі пераканаўчую перамогу атрымала партыя Шын Фейн, якая атрымала 73 з 105 дэпутацкіх месцаў, 6 месцаў замест папярэдніх 80 атрымала Ірландская парламенцкая партыя, астатнія 26 дэпутатаў прадстаўлялі партыю юніяністаў, прычым 23 з іх былі выбраны ў Ольстэры, што пацвярджала наяўнасць відавочнага расколу ў ірландскім грамадстве.

У студзені 1919 года дэпутаты-шынфейнеры адмовіліся засядаць у Вэстмінстэры, абвясцілі пра стварэнне ўласнага ірландскага парламента — Дойла і прыняццем дэкларацыі незалежнасці пацвердзілі існаванне абвешчанай яшчэ ў 1916 годзе Ірландскай Рэспублікі.

Адразу пасля прыняцця дэкларацыі незалежнасці Дойл выпусціў зварот да ўсіх народаў і ўрадаў з заклікам прызнаць незалежнай ірландскай дзяржавы. Для ўдзелу ад імя Ірландскай Рэспублікі ў мірнай канферэнцыі ў Парыжы былі адпраўлены некалькі дэлегатаў, якія дамагаліся ўдзелу і разгляду справы пра прызнанне ірландскай незалежнасці. Шмат у чым з-за адмоўнага стаўлення да гэтай ідэі з боку Вялікабрытаніі і ЗША дэлегаты на канферэнцыю дапушчаны не былі, што азначала правал спробы дамагчыся незалежнасці мірным шляхам.

Пасля абвяшчэння незалежнасці і ўтварэння Ірландскай Рэспублікі Вялікабрытанія пачала на тэрыторыі вострава баявыя дзеянні сіламі шасцідзесяцітысячнай арміі пад камандаваннем генерала Мак-Рэдзі. Арганізацыя ірландскіх валанцёраў стала асноўнай ваеннай арганізацыяй маладой дзяржавы і з тых часоў стала называцца Ірландскай рэспубліканскай арміяй. Колькасць ІРА складала каля 15 тысяч чалавек, і яе падраздзяленні відавочна не маглі ў адкрытую супрацьстаяць у чатыры разы большай прафесійнай арміі, таму ірландскія войскі сканцэнтраваліся на тактыцы партызанскіх і тэрарыстычных дзеянняў, ствараючы лятучыя атрады, якія выбіралі асноўнай мэтай брытанскія ваенныя аб'екты, дзейнічалі з засад, рабілі падпалы, выбарна забівалі высокапастаўленых англічан. Дзеянні брытанскай арміі расцэньваліся як акупацыя, і свае дзеянні ірландцы апраўдвалі як адзіна магчымыя ў такой сітуацыі.

• Е. Ю. Полякова, Ирландия в XX веке. -М, КДУ, 2009 ISBN 978-5-98227-159-4
• Terrorism in Ireland /Ed. by Alexander Y. and O’Day A.L., 1984. (англ.)

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ірландская Рэспубліка (1919—1922)